Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν μπορούσαν καν να βρουν στο χάρτη αυτό το έθνος της Βαλτικής. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα οι κάτοικοι του Βίλνιους, της μεσαιωνικής πρωτεύουσας της Λιθουανίας με τους λιθόστρωτους δρόμους που τη γυρίζεις εύκολα με τα πόδια, υποδέχονται ένα μεγάλο κύμα επισκεπτών.
Η αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία φέρνει μια αλλαγή που λίγοι θα μπορούσαν να έχουν προβλέψει. «Το Χόλιγουντ έφτασε στη Λιθουανία», λέει στους Los Angeles Times η πρώην εργαζόμενη στον τομέα των διεθνών επενδύσεων, Τζουράτε Παζικάιτε, η δουλειά της οποίας την τελευταία δεκαετία ήταν να δελεάζει τις αμερικανικές εταιρείες streaming και τα κινηματογραφικά στούντιο να δημιουργούν σενάρια και να ξοδεύουν τα δολάρια τους εκεί. Δουλεύοντας μόνη της για χρόνια και βλέποντας να περνούν από την πατρίδα της μεγάλα ονόματα, τώρα καυχιέται για το ότι μπορεί και προσλαμβάνει νέα στελέχη. «Το HBO, το Netflix, όλα έρχονται», τονίζει.
Ανταγωνίζεται τη Μόσχα και το Παρίσι
Γοητευμένο με μέρη όπως το Βίλνιους, που ανταγωνίζεται τη Μόσχα και το Παρίσι με σημαντικά μικρότερο κόστος- και όπου εύκολα χορηγούνται δεκάδες εκατομμύρια δολάρια ως εκπτώσεις για την παραγωγή – το Χόλιγουντ στρέφει το βλέμμα του σε λιγότερο γνωστές γωνιές του πλανήτη. Τα ακριβά στούντιο και οι δαπανηρές άδειες για αξιοποίηση αμερικανικών τοπίων αντικαθίστανται από τη Βαλτική, τη Μεσόγειο και την Ανατολική Ευρώπη, όπου το δολάριο αξίζει περισσότερο, οι εργαζόμενοι κοστίζουν λιγότερο, τα ξενοδοχεία για το προσωπικό είναι πιο οικονομικά και υπάρχουν και ιστορίες πολέμου και κατακτήσεων. Όλα αυτά σημαίνουν ότι εδώ μπορούν να αναπαραχθούν εύκολα τα αστικά τοπία του D.C. και της Δανίας.
«Είναι μια χώρα με άρωμα Ανατολής και Δύσης», εξηγεί ο σεναριογράφος και παραγωγός Γκρεγκ Μάζιν που έγραψε το «Chernobyl» του HBO και πέρασε αρκετούς μήνες στη Λιθουανία για τα γυρίσματα. «Μπορείς να βρεις μέρη στη Λιθουανία που χρησιμοποιήθηκαν από την KGB και εξακολουθούν να δίνουν αυτή την αίσθηση. Μετά όμως πηγαίνεις στην πόλη και την βρίσκεις ευρωπαϊκή και γραφική. Οι δυνατότητες είναι μεγάλες».
Η συμβολή του «Stranger Things»
Το ένα τρίτο περίπου της νέας σεζόν του «Stranger Things», της δημοφιλούς σειράς του Netflix με φόντο την δεκαετία του 1980 όπου η νοσταλγία συναντά την επιστημονική φαντασία και που αναμφισβήτητα αποτελεί το πιο δυνατό franchise της πλατφόρμας, γυρίστηκε στη Λιθουανία. Μια εγκαταλελειμμένη φυλακή στο κέντρο του Βίλνιους απεικονίζει τη Σιβηρία, όπου ο Τζιμ Χόπερ (Ντέιβιντ Χάρμπορ) υποβάλλεται σε βασανιστήρια και φυλακίζεται από τους σοβιετικούς φρουρούς προτού αντιμετωπίσει ένα υπερφυσικό τέρας. Μια ορθόδοξη εκκλησία 28 μίλια δυτικά της πόλης φιλοξενεί μια σκηνή που έγινε meme στο TikTok, όπου ο Χόπερ κρύβεται από τους απαγωγείς του και βουτά απεγνωσμένα τα δάχτυλά του σε ένα βάζο με φυστικοβούτυρο. Σε ένα άλλο κλιπ, ένα προάστιο του Βίλνιους απεικονίζει την Αλάσκα.
«Δούλεψα πολύ καιρό για να φέρω τους τουρίστες εδώ», λέει η Μαρτίνα Γκρουζαουσκάιτε, η οποία ίδρυσε μια δωρεάν αγγλόφωνη εταιρεία ξενάγησης στην πρωτεύουσα πριν από επτά χρόνια και πιο πρόσφατα έπιασε δουλειά στο Lukiskes, μια φυλακή της τσαρικής εποχής στο Βίλνιους που έγινε χώρος γυρισμάτων και πολιτιστικό κέντρο μετά το κλείσιμο της πριν τρία χρόνια. «Όμως δεν έχω ξαναδεί τόσους πολλούς ανθρώπους να έρχονται τώρα εδώ, θέλοντας μόνο να μιλήσουν για το “Stranger Things”. Ξαφνικά, όλοι οι επισκέπτες γνωρίζουν τι είναι το Βίλνιους. Αυτό είναι ασυνήθιστο».
Πριν από την επιτυχία του Netflix, τη Λιθουανία αποκαλούσαν πατρίδα τους οι ηθοποιοί και συντελεστές του «Chernobyl» καθώς και μιας άλλης σειράς του HBO, την «Catherine the Great». Οι Νορβηγοί και οι Σουηδοί, γνώστες των κινηματογραφικών παραδόσεων, εγκαταλείπουν ολοένα και περισσότερο τις ακριβές τους πόλεις για να κάνουν γυρίσματα στο Βίλνιους, που απεικόνισε πρόσφατα το Όσλο και το Μάλμοε στο τηλεοπτικό θρίλερ «Occupied» (Νορβηγία) και της αστυνομικής σειράς «Young Wallander» (Σουηδία). Και τα δύο προβλήθηκαν στο Netflix.
#Tenet shooting continues for Nolan’s film https://t.co/20LNeqjjZH pic.twitter.com/pDW33bPGLN
— sally (@sallyvg) June 19, 2019
Παραγωγές με προβλήματα
Όμως, το εγχείρημα του Χόλιγουντ στη Βαλτική – η γειτονική Εσθονία έγινε δημοφιλής από τότε που γυρίστηκε το θρίλερ επιστημονικής φαντασίας «Tenet» στην πρωτεύουσα της το Ταλίν πριν από την πανδημία – αντιμετώπισε προβλήματα και εντάσεις. Τα χρήματα και η ισότητα παίζουν μεγάλο ρόλο. Οι ντόπιοι εργαζόμενοι διαμαρτύρονται για τις αμοιβές που είναι βέβαια καλύτερες από αυτές που θα έπαιρναν από εγχώριους σκηνοθέτες, αλλά πολύ χαμηλότερες από τους συνδικαλισμένους Αμερικανούς συναδέλφους τους που μένουν σε Airbnb και ξενοδοχεία πέντε αστέρων.
Η «ανάδυση» του Βίλνιους, με τη διατηρημένη παλιά πόλη των διώροφων και τριώροφων μπαρόκ κατασκευών σε μικρή απόσταση από τα σοβιετικά διαμερίσματα και τις σύγχρονες πολυκατοικίες που θα μπορούσαν εύκολα να χωρέσουν στον ορίζοντα του Μανχάταν, αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας τάσης. Πόλεις σε όλο τον κόσμο, καθώς και σε πολιτείες στις ΗΠΑ, ανταγωνίζονται για τα δολάρια του Χόλιγουντ προσφέροντας γενναιόδωρες φορολογικές εκπτώσεις και πιστώσεις για την παραγωγή με την ελπίδα να αναζωογονήσουν τις οικονομίες τους.
Πριν από χρόνια η Νέα Ζηλανδία – γνωστή στους λάτρεις του κρασιού και τους οικολογικούς επισκέπτες για τις εκπληκτικές της κοιλάδες και καταρράκτες, αλλά περισσότερο δημοφιλής μετά τα γυρίσματα των κινηματογραφικών τριλογιών «The Hobbit» και «The Lord of the Rings» – ήταν αυτή που εκμεταλλεύτηκε τη θέρμη των θαυμαστών και ό,τι αυτή συνεπάγεται.
Η αμερικανικού τύπου κινηματογραφική παραγωγή μεγάλου προϋπολογισμού στη Λιθουανία, η οποία έχει πληθυσμό 2,7 εκατομμυρίων κατοίκων, είναι ακόμη στα «σπάργανα». Οι λίγες πόλεις του έθνους – το Βίλνιους είναι η μεγαλύτερη, με περιφερειακό πληθυσμό 700.000 κατοίκων – δίνουν τη θέση τους σε πυκνά πευκοδάση, χαμηλούς λόφους και μια μικρή ακτογραμμή της Βαλτικής. Το 2021 δαπανήθηκαν εδώ 38 εκατομμύρια δολάρια για 11 παραγωγές στη λιθουανική γλώσσα και 16 ξένες ή με συμπαραγωγή ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Πριν από δέκα χρόνια, στη χώρα γυρίστηκαν κυρίως μικρές λιθουανικές ταινίες με κόστος περίπου 6 εκατομμύρια δολάρια. Στην Καλιφόρνια, σύμφωνα με εκτίμηση, δαπανήθηκαν πέρυσι 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο για γυρίσματα που πληρούν τις προϋποθέσεις φορολογικών ελαφρύνσεων.
Οι σχέσεις μεταξύ της Λιθουανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών είναι φυσιολογικές από πολλές απόψεις. Ωστόσο, οι άνθρωποι της βιομηχανίας δεν εκτιμούν ότι όλα προχωρούν ομαλά.
«Δεν πληρωνόμαστε όπως οι Αμερικανοί»
«Είμαστε ενθουσιασμένοι. Μπορούμε να αναφέρουμε το HBO και το Netflix στο βιογραφικό μας και έτσι να βρίσκουμε δουλειές οπουδήποτε στον κόσμο», λέει η Ακβιλ Στανκούτε, μια 34χρονη ενδυματολόγος που εργάστηκε από το 2015 σε πολλά πρότζεκτ του HBO.
«Πληρωνόμαστε περισσότερο από ό,τι σε άλλες δουλειές εδώ και σε οποιαδήποτε ντόπια ταινία. Αλλά δεν πληρωνόμαστε όπως οι Αμερικανοί», λέει η Στανκούτε, προσθέτοντας ότι οι αρχικοί μισθοί ξεκινούν στον κλάδο της από τα 80 δολάρια περίπου για 12ωρη εργασία την ημέρα. Στις ΗΠΑ, οι αρχικοί μισθοί ενδυματολόγων μπορεί να είναι πολλαπλάσιοι από αυτό το ποσό.
Για εκείνους που έχουν ωθήσει το Χόλιγουντ να στραφεί προς τη Βαλτική – και ειδικά η λιθουανική κυβέρνηση – η ελπίδα είναι ότι οι Αμερικανοί παραγωγοί θα απασχολήσουν μια μέρα ντόπιους κινηματογραφιστές και σεναριογράφους.
Αυτό έχει συμβεί σε άλλες χώρες. Το Netflix ανακοίνωσε φέτος ότι θα ανοίξει γραφείο στην Πολωνία. Τα Amazon Studios έχουν ήδη εγκαταστάσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ισπανία. Το HBO έχει ιδρύσει με τα χρόνια ορισμένα παραρτήματα σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική, και δημιουργεί πρωτογενές περιεχόμενο στη μητρική γλώσσα της κάθε χώρας.
«Γυρίζουμε μερικές υπέροχες ταινίες εδώ. Αλλά η τηλεόραση δεν είναι τόσο καλή», δήλωσε η Παζικάιτε. «Οι Αμερικανοί όμως ξέρουν καλά τη δουλειά. Νομίζω ότι έρχονται εδώ χωρίς να γνωρίζουν τι να περιμένουν, μετά όμως συνειδητοποιούν ότι τους αρέσει. Δεν ξέρω τι θα κάναμε αν σταματούσαν να έρχονται. Αλλά αμφιβάλλω ότι αυτό θα συμβεί».
Με πληροφορίες από τους Los Angeles Times