Η αβεβαιότητα και οι προκλήσεις που συνεπάγεται η πανδημική κρίση οδηγούν την ευρωπαϊκή οικονομία σε αχαρτογράφητα νερά. Για την περιοχή της αναδυόμενης Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας, φαίνεται πως θα υλοποιηθεί το δυσμενές σενάριο της Παγκόσμιας Τράπεζας για ύφεση 4,4% φέτος, που είναι αρκετά μεγάλη, υπογραμμίζει η επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας για την περιοχή Ευρώπης και Ασίας, Ασλί Ντεμιργκούτς-Κουντ. Για το 2021 αναμένεται ανάκαμψη, μια πρόβλεψη που επίσης εξαρτάται από την πορεία της πανδημίας. Μείζων κίνδυνος η εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης σε χρηματοπιστωτική, αναφέρει η κ. Κουντ σε συνέντευξή της στην «Κ», εκφράζοντας την ελπίδα ότι θα επικρατήσει το θετικό σενάριο μιας δυναμικής ανάκαμψης το 2021.
– Στις τελευταίες προβλέψεις σας για τις αναδυόμενες οικονομίες της Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας αναφέρατε το σενάριο μιας βαθιάς ύφεσης 4,4% φέτος και σχεδόν 6 εκατ. ανθρώπους στα όρια της φτώχειας. Ποιο είναι το βασικό σενάριο της Παγκόσμιας Τράπεζας για την ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολό της; Πώς και πότε θα καταφέρει η Ευρώπη να εξέλθει από την κρίση που έχει προκαλέσει η νόσος COVID-19;
– Στην τελευταία έκθεσή μας εστιάζουμε στην περιοχή της Ευρώπης και Kεντρικής Ασίας, χωρίς να δίνουμε προβλέψεις για τις ανεπτυγμένες χώρες.
Ομως η εικόνα είναι παρόμοια και στην Ευρώπη. Η ύφεση 4,4% αποτελούσε το δυσμενές σενάριο στις εαρινές μας προβλέψεις του Απριλίου, τότε που άρχιζε να σαρώνει η πανδημία του κορωνοϊού. Οι προβλέψεις μας κυμαίνονταν μεταξύ ύφεσης 2,8% και 4,4%. Και βλέπουμε ότι υλοποιείται το δυσμενές σενάριο της ύφεσης 4,4%, που είναι αρκετά μεγάλη. Για το 2021 αναμένουμε θετική πορεία, καθώς ανακάμπτουν το εμπόριο και οι επενδύσεις και ευελπιστούμε ότι θα υποχωρήσει και η πανδημία. Ομως οι προβλέψεις υπόκεινται σε αρκετές προκλήσεις και αστάθμητους παράγοντες. Για την επόμενη χρονιά αναμένουμε ρυθμούς ανάκαμψης στο εύρος μεταξύ 1,1% και 3,3% (για την περιοχή της Ευρώπης και Κ. Ασίας) και αυτό διότι βραχυπρόθεσμα υπάρχουν αρκετοί κίνδυνοι που θα μπορούσαν να μην επιτρέψουν την υλοποίηση των προβλέψεων, με πιο σημαντικό ένα σενάριο παρατεταμένης πανδημίας, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέο γύρο μέτρων lockdown σε κάποιες περιοχές. Και αυτά τα μέτρα σε συνδυασμό με την πανδημία θα μπορούσαν να προκαλέσουν ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας.
Ενας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις οικονομικές προοπτικές των αναδυομένων οικονομιών Ευρώπης και Κ. Ασίας (ECA) είναι μια μεγαλύτερη του αναμενομένου συρρίκνωση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, που αποτελεί και τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο και το εάν η ανάκαμψη της Κίνας αποδειχθεί βραδύτερη των προσδοκιών.
Επιπλέον, ένας σημαντικός κίνδυνος που ελλοχεύει είναι μήπως η κρίση της πανδημίας εξελιχθεί σε χρηματοπιστωτική κρίση, επηρεάζοντας τις ροές κεφαλαίων. Οπως είναι γνωστό, κάποιες χώρες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισροές κεφαλαίων. Σε αρκετές χώρες, ο χρηματοπιστωτικός τομέας είναι σε θέση να απορροφήσει μέρος του σοκ που υφίστανται οι επιχειρήσεις. Και εδώ τίθεται το δύσκολο ερώτημα: Στήριξη του επιχειρηματικού τομέα, αλλά με ποιο κόστος;
Στις προκλήσεις θα πρέπει να αναφέρουμε και τις γεωπολιτικές εντάσεις, τον κίνδυνο ενός σκληρού Brexit… είναι πολλοί οι αστάθμητοι παράγοντες.
– Οι επενδύσεις θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες των χωρών να ανακάμψουν από το οικονομικό σοκ εξαιτίας της πανδημίας. Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα κατάλληλα χρηματοοικονομικά εργαλεία επενδύσεων που θα μπορούσαν να προσφέρουν στήριξη, ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις;
– Οταν πρωτοεμφανίσθηκε η πανδημία, επικρατούσε μεγάλη αβεβαιότητα για τη διάρκειά της. Κατά το πρώτο κύμα του κορωνοϊού, οι προσπάθειες των κυβερνήσεων εστίαζαν στο να προστατεύσουν και διατηρήσουν τις επιχειρήσεις εν μέσω αυτής της περιόδου που δεν ξέραμε πόσον καιρό θα διαρκέσει η κρίση. Εκείνη την περίοδο, πολλές κυβερνήσεις προχώρησαν σε μέτρα στήριξης, όπως εγγυήσεις για δανεισμό και τη χορήγηση περισσότερων δανείων μέσω των τραπεζών. Νομίζω ότι σε μεσο-βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, τα μέτρα συνέβαλαν στο να απορροφηθεί μέρος του σοκ.
Καθώς όμως η πανδημία συνεχίζεται, οι προσπάθειες θα πρέπει να εστιασθούν στο βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο στην εποχή της COVID-19. Το να κρατήσουμε «ζωντανές» τις επιχειρήσεις ίσως να μην αποτελεί την καλύτερη πολιτική, ειδικά εάν αυτή η νόσος συνεχίσει να είναι στη ζωή μας. Δεν είναι μόνο το κόστος παράγοντας ανησυχίας – εάν οι κυβερνήσεις συνεχίζουν να παρέχουν μέτρα στήριξης της απασχόλησης ή εγγυήσεις πίστωσης και χορήγηση χρηματοδότησης σε επιχειρήσεις που βλέπουν τη ζήτηση και το επιχειρηματικό τους μοντέλο να καταρρέει. Ολα αυτά θα μπορούσαν μακροπρόθεσμα να οδηγήσουν σε υπερβολική ανάληψη χρέους και αύξηση του όγκου επισφαλών δανείων για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο την ανάκαμψη όταν θα έχει εξαλειφθεί η πανδημία. Θα πρέπει λοιπόν να τηρηθεί λεπτή ισορροπία: Από τη μία η παροχή στήριξης, διασφαλίζοντας όμως ότι δεν παρέχεται στήριξη σε οργανισμούς που δεν είναι πλέον βιώσιμοι, εξαιτίας των μεταβαλλόμενων επιχειρηματικών αναγκών και συνθηκών.
– Η πανδημία είχε αρνητικό αντίκτυπο τους τομείς υγείας και παιδείας στις αναδυόμενες οικονομίες Κεντρικής Ευρώπης και Ασίας. Παρότι η αύξηση των δαπανών στα συστήματα υγείας και παιδείας είναι ζωτικής σημασίας για μια βιώσιμη ανάπτυξη, πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο στόχος σε καιρούς ύφεσης και με ελάχιστα δημοσιονομικά περιθώρια από πλευράς των κυβερνήσεων; Ποιος είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η Παγκόσμια Τράπεζα στο να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση;
– Στην τελευταία έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας υπάρχει ειδική μνεία στην υγεία και την εκπαίδευση. Η COVID-19 χτύπησε άμεσα το ανθρώπινο κεφάλαιο σε πολλαπλά επίπεδα. Oχι μόνο χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, αλλά ένα ποσοστό 10%-15% όσων ανέρρωσαν από τη νόσο ενδέχεται να εμφανίσουν μακροπρόθεσμα κάποιες επιπλοκές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ικανότητά τους να εργασθούν και κατά συνέπεια την παραγωγικότητα. Σε επίπεδο εκπαίδευσης τα σχολεία έμειναν κλειστά στη διάρκεια τoυ lockdown και κάποιες προβλέψεις κάνουν λόγο για την απώλεια έως και μιας ολόκληρης σχολικής χρονιάς.
Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να μετριάσουν τον αντίκτυπο εφαρμόζοντας κάποιες δράσεις, όμως αυτά τα μέτρα δεν αποδεικνύονται πάντα αποτελεσματικά. Κατά συνέπεια, είναι πολύ σημαντικό να δοθεί έμφαση στην υγεία και παιδεία, ώστε να έχουμε μια ισχυρή ανάκαμψη από την πανδημία. Είναι επίσης σημαντικό να εστιάσουμε σε αυτούς τους τομείς και όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές. Βεβαίως, αυτό είναι δύσκολο σε περιόδους ύφεσης και με στενά δημοσιονομικά περιθώρια, αλλά μία από τις προκλήσεις σε δύσκολους καιρούς είναι να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες και να εστιάσουμε στα πιο σημαντικά που προσφέρουν και τις υψηλότερες αποδόσεις, όπως η υγεία κι η παιδεία. Η Παγκόσμια Τράπεζα παραμένει σε ετοιμότητα να βοηθήσει τις χώρες, τόσο με δραστηριότητες δανεισμού όσο και με εκπαιδευτικά προγράμματα που εστιάζουν όχι μόνο στη βασική, αλλά και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
– Πώς θα καταφέρει η παγκόσμια οικονομία να εξέλθει από την πανδημική κρίση; Ο δρόμος προς την ανάκαμψη θα είναι μακρύς και δύσκολος ή οδεύει προς μια ανάκαμψη τύπου V;
– Ολα εξαρτώνται από την πορεία της πανδημίας και το εάν θα τεθεί υπό έλεγχο, επιτρέποντας την ανάκαμψη του εμπορίου και των επενδύσεων και κατά συνέπεια, την έξοδο από των οικονομιών από την ύφεση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει πάντοτε η ανησυχία να συνεχισθεί η πανδημία, τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος η πανδημική κρίση να εξελιχθεί σε χρηματοπιστωτική κρίση, με αύξηση του χρέους των χωρών Κατά συνέπεια, το χρέος θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ζήτημα μετά την πανδημική κρίση. Και από την άλλη υπάρχει και το ζήτημα του χρέους των επιχειρήσεων, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε τροχοπέδη για τις επενδύσεις. Δεν είναι σίγουρο ότι τα χρηματοπιστωτικά συστήματα μπορούν να απορροφήσουν το σοκ, ώστε να είναι σε θέση να στηρίξουν την ανάκαμψη. Αφότου τελειώσει η πανδημία, δεν ξέρουμε εάν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα έχουν επαρκή κεφάλαια ώστε να στηρίξουν τη διαδικασία ανάκαμψης. Ολοι οι παραπάνω παράγοντες ανησυχίας είναι σημαντικοί. Εάν δεν υλοποιηθούν και παρέλθει η υγειονομική κρίση, θα επανακάμψουν το εμπόριο και οι επενδύσεις. Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να προβλέψω εάν θα έχουμε μια ανάκαμψη τύπου V ή U, όλα εξαρτώνται από την πανδημία. Γι’ αυτό και οι προβλέψεις μας έχουν εύρος, που μάλιστα είναι αρκετά μεγάλο. Ας ελπίσουμε ότι θα επικρατήσει το αισιόδοξο σενάριο.
Το κλειδί για ανάκαμψη του τουρισμού
– Ορισμένες ευρωπαϊκές οικονομίες –μεταξύ των οποίων και η ελληνική οικονομία– στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, έναν κλάδο που υπέστη μεγάλο πλήγμα εξαιτίας της πανδημικής κρίσης. Πώς θα πρέπει να αντιμετωπισθεί η κατάσταση, όσον αφορά τις πολιτικές και μέτρα που θα πρέπει να εφαρμοσθούν;
– Eάν η πανδημία συνεχίσει την επέλασή της στις χώρες, τότε είναι δύσκολο να μιλήσουμε για ανάκαμψη του τουρισμού ή για ανάκαμψη των μεταφορών. Η ασφάλεια είναι πολύ σημαντική, όπως και το να τεθεί υπό έλεγχο η πανδημία. Οταν θα είναι διαθέσιμο ένα αποτελεσματικό εμβόλιο αλλά και θεραπεία, τότε θα ανακάμψει και ο τουρισμός. Στο μεταξύ, οι βραχυπρόθεσμες πολιτικές κινήθηκαν σε τρεις άξονες, πρώτον, για την προστασία της υγείας και ανθρώπινης ζωής, δεύτερον, για στην προστασία των πιο ευάλωτων, τόσο των νοικοκυριών όσο και των μικρών επιχειρήσεων και, μακροπρόθεσμα, τη στήριξη των κλάδων που έχουν επηρεασθεί περισσότερο από την πανδημία –μεταξύ των οποίων και ο κλάδος του τουρισμού– ώστε να διασφαλισθεί ταχύτερη ανάκαμψη.
Ο χειμώνας της μεγάλης αβεβαιότητας για την παγκόσμια οικονομία
Δύο από τους θεσμούς-πυλώνες της παγκόσμιας οικονομίας, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, επισήμαναν πως αν και η αρχή της ανάκαμψης μετά την πανδημία αποδείχθηκε δυναμικότερη των προβλέψεων σε μερικές χώρες και κλάδους, τελικώς η επιστροφή σε μία υγιή ανάπτυξη θα είναι και πιο μακρόχρονη και πιο ανομοιογενής.
Ειδικότερα, ο ΠΟΕ αναφέρει ότι οι εκτιμήσεις του θέλουν το παγκόσμιο εμπόριο να υποχωρεί φέτος σε ποσοστό 9,2% εν συγκρίσει με το 2019, ενώ τον Απρίλιο είχε κάνει χειρότερες προβλέψεις για -12,9%.
Για το 2021, ο ΠΟΕ προσέθεσε ότι αναμένει το διεθνές εμπόριο να αναπτύσσεται μόλις 7,2% εν συγκρίσει με το τριπλάσιο του 21,3%, το οποίο είχε αρχικώς προβλέψει.
Oι εν λόγω προβλέψεις εναρμονίζονται με τις αντίστοιχες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της γενικής του διευθύντριας, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα. Την Τρίτη που μας πέρασε, ανέφερε πως θα προβεί σε μία μικρή αναθεώρηση επί τα βελτίω για την ανάπτυξη του 2020 σε διεθνή κλίμακα στη Σύνοδο του ΔΝΤ, προειδοποιώντας, όμως, ότι η ανάκαμψη θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα χρόνο ακόμα.
«Aναμένουμε ότι η παγκόσμια παραγωγή θα παραμείνει σε σαφώς χαμηλότερα επίπεδα από ό,τι είχαμε προβλέψει πριν από την πανδημία και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα», τόνισε η κ. Γκεοργκίεβα. «Σχεδόν για το σύνολο των κρατών αυτό θα σημάνει μία οπισθοδρόμηση στην προσπάθειά τους για βελτίωση των συνθηκών ζωής». Από την πλευρά του ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ανέφερε πως απετράπη φέτος μια ακόμα δραστικότερη πτώση του εμπορίου, διότι τον Ιούνιο και τον Ιούλιο μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων παρατηρήθηκε τόνωση των διασυνοριακών συναλλαγών. Υπήρξε μεγάλη ζήτηση για ιατροφαρμακευτικό υλικό και η οικονομική δραστηριότητα σε διεθνή κλίμακα επιταχύνθηκε, όπως αναφέρει σε σχετικό δημοσίευμά του το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg.
Μετρώντας τα κρούσματα
Πάντως, ο διεθνής οργανισμός προειδοποιεί πως οι τωρινές του εκτιμήσεις ενδεχομένως και να αναθεωρηθούν προς τα κάτω, σε περίπτωση που παρατηρηθεί νέα αύξηση κρουσμάτων κορωνοϊού κατά το τέταρτο τρίμηνο, ή εάν ορισμένες χώρες καταφύγουν σε μέτρα προστατευτισμού.
Το δεύτερο τρίμηνο του 2020 το διεθνές εμπόριο συρρικνώθηκε 14,3%, δηλαδή περισσότερο από ποτέ τα τελευταία 15 χρόνια. Η δραματικότερη πτώση καταγράφηκε στην Ευρώπη με μείωση 24% των εξαγωγών και 21,8% στη Β. Αμερική. Οπως αναφέρει το Bloomberg, η Ευρώπη καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να διατηρήσει υπό έλεγχο την πανδημία, όταν στη Γερμανία τα κρούσματα αυξήθηκαν περισσότερο από το αρχικό κύμα τον Απρίλιο, ενώ στη Βρετανία η κυβέρνηση απευθύνει έκκληση στους εργαζομένους να δουλεύουν εξ αποστάσεως και εντείνει τις απαγορεύσεις. Στις δε Ηνωμένες Πολιτείες ο βηματισμός της ανάκαμψης είναι αργός και ανομοιόμορφος, ενώ η δημιουργία θέσεων εργασίας επιβραδύνεται και ο ιός εξαπλώνεται στις περισσότερες από τις πολιτείες. Ενδεχομένως τα προβλήματα να επιδεινωθούν, δεδομένου ότι τα μέλη του Κογκρέσου δεν μπορούν να έλθουν σε συμφωνία ως προς την προώθηση ακόμα ενός πακέτου μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας.
Ο ΠΟΕ υπογραμμίζει ότι οι δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές συνέβαλαν στην τόνωση των εισοδημάτων, δίνοντας τη δυνατότητα στην κατανάλωση και στις εισαγωγές να αναζωογονηθούν, αφότου χαλάρωσαν τα περιοριστικά μέτρα της καραντίνας. Ωστόσο, «το φθινόπωρο και ο χειμώνας έχουν μεγάλη αβεβαιότητα», σημείωσε ο ανώτατος οικονομολόγος του ΠΟΕ, Ρόμπερτ Κούπμαν.