Μόλις πέντε ημέρες πριν αρχίσει το θρίλερ των αμερικανικών εκλογών, που κράτησε το ενδιαφέρον του παγκόσμιου κοινού επί σχεδόν μία εβδομάδα, είχαν δοθεί στη δημοσιότητα στοιχεία για το ΑΕΠ ορισμένων πολιτειών της υπερδύναμης, όπως η Φλόριντα, που σημείωναν θεαματική ανάπτυξη άνω του 30%. Και βέβαια, ο Ντόναλντ Τραμπ έσπευσε να οικειοποιηθεί την επιτυχία σαν να έφερε την πατρότητα αυτής της οικονομικής ανάπτυξης.
Οι προειδοποιήσεις όμως είναι πολλές και προέρχονται από όλα τα επίσημα και μη επίσημα χείλη, καθώς οικονομολόγοι κάθε διαμετρήματος και κάθε ιδεολογικής απόχρωσης βλέπουν την αμερικανική οικονομία να διέρχεται συμπληγάδες. Αφενός, το δεύτερο κύμα της πανδημίας, που αποδεικνύεται εξαιρετικά επιθετικό παντού, με την υπερδύναμη να αριθμεί τις τελευταίες ημέρες περίπου 100.000 νέα κρούσματα ημερησίως. Ενδέχεται, έτσι, να αναγκάσει την Ουάσιγκτον να ακολουθήσει τα βήματα των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών και να προχωρήσει σε αναστολή της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας με τα αναπόφευκτα συνεπακόλουθα για την ανάπτυξη και την αγορά εργασίας.
Και επειδή οι συμπληγάδες είναι πάντα δύο, η μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη έχει παράλληλα να αντιμετωπίσει την απουσία της στήριξης που χρειάζεται για να αντιπαρέλθει τη νέα κρίση. Σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές χώρες, που συνοδεύουν τα περιοριστικά μέτρα με γενναία στήριξη στις οικονομίες τους, η οικονομία της υπερδύναμης μένει εκτεθειμένη. Οι πολιτικές που αποφασίστηκαν εσπευσμένα την άνοιξη έχουν λήξει ή πρόκειται να λήξουν και δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα νέα στήριξη.
Εδώ και περισσότερο από δύο μήνες, η αμερικανική οικονομία παρέμεινε κυριολεκτικά όμηρος μιας διελκυστίνδας ανάμεσα στους Δημοκρατικούς και στους Ρεπουμπλικανούς του Κογκρέσου, που στάθηκε αδύνατον να συμφωνήσουν σε μια νέα δέσμη μέτρων. Και τώρα η έκβαση των εκλογών φαίνεται να αποτελεί πρόσφορο έδαφος για κάτι ανάλογο.
Μέσα στην εβδομάδα ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Μιτς Μακόνελ δήλωσε πως αμέσως μετά τον σχηματισμό κυβέρνησης, η άμεση προτεραιότητά του θα είναι μια νέα δέσμη μέτρων για τη στήριξη της αμερικανικής οικονομίας. Οπως, σχολίασε, όμως, ο οικονομολόγος και κάτοχος Νομπέλ Οικονομίας Πολ Κρούγκμαν, αυτό δεν σημαίνει πως ο εν λόγω γερουσιαστής θα συναινέσει σε ένα ικανοποιητικά μεγάλο πακέτο. Πολιτικοί και οικονομικοί αναλυτές προειδοποιούν ότι ο συνδυασμός ενός Δημοκρατικού στον Λευκό Οίκο και μιας Γερουσίας ελεγχόμενης από τους Ρεπουμπλικανούς δεν προδικάζει γοργές αποφάσεις για το γενναίο πακέτο στήριξης που χρειάζεται η αμερικανική οικονομία.
Ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η πολυτάραχη διαδικασία της καταμέτρησης των ψήφων, ο Τζερόμ Πάουελ, πρόεδρος της ομοσπονδιακής τράπεζας των ΗΠΑ, της Federal Reserve, εξέφρασε την ανησυχία του για τα αυξανόμενα κρούσματα της πανδημίας, που «αποτελούν κίνδυνο» για την οικονομία. Επανέλαβε, άλλωστε, ότι η αμερικανική οικονομία χρειάζεται νέα στήριξη τόσο από τη δημοσιονομική όσο και από τη νομισματική πολιτική.
Ενδεχομένως για να μην τορπιλίσει περαιτέρω την πρωτοφανή εκρηκτική ατμόσφαιρα των αμερικανικών εκλογών, τήρησε τόνους χαμηλούς συγκριτικά με πριν από λίγες εβδομάδες . Τότε είχε προειδοποιήσει για τις «τραγικές συνέπειες» που θα αντιμετωπίσει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο εάν δεν της χορηγηθεί νέα στήριξη. Στην ίδια κατεύθυνση οι προειδοποιήσεις του Μαρκ Ζαντί, επικεφαλής των οικονομολόγων στη Moody’s Analytics, ο οποίος προειδοποίησε πως μια «διχοτομημένη κυβέρνηση» δεν θα προσφέρει στην αμερικανική οικονομία το «γενναιόδωρο δημοσιονομικό πακέτο» που πραγματικά έχει ανάγκη.
Αναπληρώθηκαν μόλις τα 2/3 του ΑΕΠ που χάθηκε το β΄ τρίμηνο
Η ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας υπήρξε όντως εντυπωσιακή το τρίτο τρίμηνο, όταν το ΑΕΠ της υπερδύναμης αυξήθηκε κατά 33,1% σε ετήσια βάση. Επειτα από μήνες αδράνειας και βαθιάς ύφεσης η επιστροφή στην οικονομική δραστηριότητα και σε κάποιου είδους κανονικότητα είχε ως αποτέλεσμα να καταγραφεί ο υψηλότερος ρυθμός ανάπτυξης στη μεταπολεμική ιστορία των ΗΠΑ. Εως τώρα, ο υψηλότερος ρυθμός ανάπτυξης που είχε σημειωθεί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν 16,7% το 1950.
Αυτή τη φορά είχε, βέβαια, προηγηθεί η ύφεση που προκάλεσε η πανδημία, οδηγώντας το αμερικανικό ΑΕΠ σε συρρίκνωση κατά 5% το πρώτο τρίμηνο και «βουτιά» κατά 31,4% το δεύτερο. Και ο καθοριστικός παράγοντας που έδωσε ώθηση δεν ήταν άλλος από τις προσωπικές δαπάνες των Αμερικανών που σημείωσαν άλμα 40,7% καταγράφοντας ένα ακόμα ρεκόρ. Οταν, όμως, ο Ντόναλντ Τραμπ έσπευσε να ενημερώσει τους Αμερικανούς με tweet ότι «τα πηγαίνουμε περίφημα», οι οικονομολόγοι δεν έτειναν ευήκοον ους στις θριαμβολογίες του απερχόμενου προέδρου. Επισήμαναν, αντιθέτως, ότι η οικονομία των ΗΠΑ έχει αναπληρώσει μόλις τα 2/3 του ΑΕΠ που έχασε στη διάρκεια του δευτέρου τριμήνου, όταν η χώρα βυθιζόταν στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Και επισήμαναν σε όλους τους τόνους πως το ΑΕΠ παραμένει κατά 2,9% κάτω από τα επίπεδα στα οποία βρισκόταν το τρίτο τρίμηνο του περασμένου έτους.
Την Παρασκευή δόθηκαν, άλλωστε, στη δημοσιότητα τα τελευταία στοιχεία που εμφανίζουν μια απότομη πτώση της ανεργίας τον Οκτώβριο στο 6,9% και μια αύξηση των θέσεων εργασίας κατά 638.000. Οι εξελίξεις υπερέβησαν έτσι και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις που μιλούσαν για 530.000 νέες θέσεις εργασίας και μια οριακή μείωση της ανεργίας στο 7,7% από το 7,9% του Σεπτεμβρίου.
Ακόμη και αυτή η σημαντική βελτίωση, πάντως, δεν αναιρεί ότι περισσότεροι από 10 εκατ. Αμερικανοί έχουν χάσει τη θέση εργασίας τους μέσα στο 2020 και οι περισσότεροι παραμένουν άνεργοι. Στην εξαμηνιαία έκθεσή του για την παγκόσμια οικονομία, το ΔΝΤ αναβάθμισε τις εκτιμήσεις του για τις ΗΠΑ. Εκτιμά πως στο σύνολο του έτους το αμερικανικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 4,3%, ένα ποσοστό σημαντικά μικρότερο από την αρχική του εκτίμηση για ύφεση 8%.
Οπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο Μάικλ Φερόλι, οικονομολόγος της JP Morgan Chase, «στον βαθμό που μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η επαναλειτουργία της οικονομίας οδήγησε στη θεαματική ανάπτυξη του τρίτου τριμήνου, έχουμε λόγο να είμαστε επιφυλακτικοί». Οπως εξήγησε, η κατάσταση δικαιολογημένα εμπνέει προβληματισμό καθώς η οικονομία είναι πλέον εντελώς ανοικτή, λειτουργούν τα πάντα και δεν έχει λόγο να περιμένει τόνωση από κάτι άλλο. Αντιθέτως υπάρχει και πάλι πίεση να αρχίσουν να αναστέλλονται δραστηριότητες εξαιτίας του δεύτερου κύματος.
Συνέχεια στην αντιπαράθεση με την Κίνα στον τεχνολογικό κλάδο θα δώσει ο Μπάιντεν
Αν κάτι είναι, πάντως, βέβαιο από το νέο τοπίο που αναδύεται μετά τις αμερικανικές εκλογές, είναι ότι η οικονομία της υπερδύναμης θα υποστεί μεταβολές. Ποιες ακριβώς και πόσο βαθιές δεν είναι σαφές.
Η θητεία του Ντόναλντ Τραμπ θα μείνει στη μνήμη των ανθρώπων εντός και εκτός Αμερικής τουλάχιστον για ένα πράγμα: ότι άρχισε να αντιστρέφει τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, αφενός αποσύροντας την υπερδύναμη από πολυμερείς συμφωνίες πολλών δεκαετιών και αφετέρου κηρύττοντας εμπορικό πόλεμο στους εταίρους των ΗΠΑ με προεξάρχουσα την Κίνα.
Το ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά της θητείας του Τζο Μπάιντεν είναι κάθε άλλο παρά σαφές, καθώς είναι πιθανόν να αναγκαστεί να μετριάσει σημαντικά τις εξαγγελίες του. Υπάρχει, όμως, ένας τομέας στον οποίο είναι μάλλον αναγκασμένος να περπατήσει στον δρόμο που χάραξε ο Τραμπ: στην αναμέτρηση ισχύος με την Κίνα, σε επίπεδο οικονομίας και τεχνολογίας. Σε ό,τι αφορά γενικότερα τον εμπορικό πόλεμο, εκτιμάται πως ο Τζο Μπάιντεν αναμένεται να επιχειρήσει μια ηπιότερη προσέγγιση προς την Κίνα. Αυτός φαίνεται πως είναι και ο λόγος που έτυχε έως τώρα της στήριξης των μεγάλων τεχνολογικών κολοσσών, Facebook, Google, Apple, Amazon.
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί ήταν οι κατ’ εξοχήν ωφελημένοι από τις φοροαπαλλαγές του Τραμπ. Εχουν, όμως, δεχθεί πλήγματα ως παρεπόμενα του εμπορικού πολέμου κατά της Κίνας, στην οποία έχουν μεγάλη έκθεση κάποιοι εξ αυτών. Ως εκ τούτου συντάχθηκαν με τον Μπάιντεν, αν και όλα δείχνουν πως όποιος κι αν είναι ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου, οι κολοσσοί της τεχνολογίας θα δεχθούν την επιθετικότητα και των δύο κομμάτων του αμερικανικού Κογκρέσου.
Ο Μπάιντεν δεν αναμένεται, πάντως, να αλλάξει ουσιαστικά τη στάση της υπερδύναμης απέναντι στην Κίνα. Το σκηνικό του πολέμου έχει στηθεί και μάλλον δεν μπορεί να το αλλάξει. Η Αμερική επιχειρεί να περιφρουρήσει πλέον την οικονομία της από τον ανταγωνισμό των άλλων χωρών και κατά κάποιον τρόπο αυτή είναι η τάση σε μεγάλο τμήμα του πλανήτη.
Και δεν αποκλείεται να επιδεινωθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, οπότε οι άλλες χώρες θα κληθούν να επιλέξουν στρατόπεδο.
Κατά τα άλλα, η αγορά έχει μεγάλες προσδοκίες από τον Τζο Μπάιντεν και ετοιμάζεται για τα οφέλη που ελπίζει να αντλήσει. Μεταξύ άλλων, προσδοκά ότι ο Μπάιντεν θα δώσει ώθηση στις εναλλακτικές πηγές ενέργειας και γενικότερα στη λεγόμενη πράσινη ενέργεια. Ο ίδιος έχει εκφράσει την πρόθεση να αποδυναμώσει περαιτέρω τις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων που έτσι κι αλλιώς βρέθηκαν στο χείλος του γκρεμού όταν η πανδημία εξαφάνισε τη ζήτηση για πετρέλαιο και εξώθησε τις τιμές του σε αρνητικό πρόσημο.
Η αγορά προσδοκά, επίσης, πως ο Μπάιντεν θα αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες σε έργα υποδομής που τόσο χρειάζεται η υπερδύναμη και θα επιβάλει υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές σε επιχειρήσεις προκειμένου να στηρίξει την αμερικανική οικονομία. Οι εκτιμήσεις τώρα συγκλίνουν στο ότι θα αναγκαστεί τουλάχιστον να μετριάσει όσα έχει εξαγγείλει.
Ηταν, άλλωστε, αυτή η προσδοκία που οδήγησε σε άνοδο τη Wall Street όταν ακόμη γινόταν καταμέτρηση των ψήφων, αλλά είχε καταστεί σαφές πως δεν θα υπάρξει το λεγόμενο «γαλάζιο κύμα», μια δηλαδή κατά κράτος επικράτηση των Δημοκρατικών.
Θριαμβολογία
Σχολιάζοντας την ανάκαμψη της οικονομίας σε tweet του τέσσερις ημέρες πριν από τις εκλογές, ο Τραμπ τη χαρακτήρισε τη «μεγαλύτερη ανάπτυξη στην ιστορία της χώρας» και προέβλεψε πως «ο κοιμισμένος Μπάιντεν και οι προτάσεις του για αυξήσεις φόρων θα τη σκοτώσουν. Γι’ αυτό και χαίρομαι που οι σπουδαίοι αριθμοί δημοσιεύονται πριν από τις 3/11».
Αβοήθητοι
Αντικρούοντας τους ισχυρισμούς του Τραμπ, ο Τζο Μπάιντεν υποστήριξε πως η «η ανάπτυξη του τρίτου τριμήνου δεν ήταν αρκετή για να μας βγάλει από την τρύπα στην οποία έχουμε πέσει, η ανάκαμψη επιβραδύνεται, αν δεν έχει διακοπεί, ενώ βοηθάει όσους είναι στην κορυφή και αφήνει αβοήθητους δεκάδες εκατομμύρια εργαζομένων και μικρών επιχειρήσεων».
Ανησυχία
Εκφράζοντας ανησυχία για τον διπλό κίνδυνο που αντιμετωπίζει η οικονομία, καθώς πιέζεται από το δεύτερο κύμα της πανδημίας και δεν έχει πλέον καμία στήριξη από την Ουάσιγκτον, ο Μαρκ Ζαντί, οικονομολόγος της Moody’s Analytics, εξέφρασε την εκτίμηση πως «οι κίνδυνοι είναι πολύ μεγάλοι τώρα και η οικονομία μπορεί να διολισθήσει πάλι σε ύφεση».