Νέο τοπίο στην κοινωνική ασφάλιση διαμορφώνεται από την 1η Ιανουαρίου 2022, όταν αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του το νέο Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης (ΤΕΚΑ). Ηδη το σχετικό νομοσχέδιο έχει εγκριθεί από τις επιτροπές της Βουλής και αναμένεται να ψηφιστεί από την Ολομέλειά της με την έναρξη των εργασιών του Κοινοβουλίου, στις 23 Αυγούστου. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, πρόκειται για μια μεταρρύθμιση «διπλής εγγύησης». Τι σημαίνει αυτό: ότι για τους σημερινούς συνταξιούχους και ασφαλισμένους δεν θα αλλάξει απολύτως τίποτε, οι συντάξεις τους θα υπολογίζονται με τους υφιστάμενους κανόνες, χωρίς καμία αλλαγή. Οσο για τους νέους ασφαλισμένους, που θα συνταξιοδοτηθούν με το καινούργιο σύστημα, το κράτος παρέχει εγγύηση ότι θα λάβουν σύνταξη που αντιστοιχεί τουλάχιστον με την πραγματική αξία (συνυπολογιζόμενου του πληθωρισμού) των εισφορών που κατέβαλαν. Υπάρχει βέβαια και το «αγκάθι» του λεγόμενου «κόστους μετάβασης» που προκαλεί έντονες αντιδράσεις, με την αντιπολίτευση να εκτιμά ότι πρόκειται για ένα «βάρος» που ενδέχεται να φθάσει σωρευτικά τα 70-80 δισ. ευρώ, σε βάθος 50ετίας βέβαια, το οποίο θα βαρύνει τους Ελληνες φορολογουμένους. Το υπουργείο Εργασίας και ο αρμόδιος υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Πάνος Τσακλόγλου παρουσίασαν μελέτες που δείχνουν ότι το καθαρό κόστος για τα επόμενα 50 χρόνια είναι μόλις 120 εκατ. ευρώ τον χρόνο και υποστηρίζουν ότι η αντιπολίτευση παραγνωρίζει το «μέρισμα ανάπτυξης», τις επενδύσεις που θα προκύψουν από τις αποταμιεύσεις και τα έσοδα που θα δημιουργηθούν.
Το νέο Ταμείο θα δεχθεί ασφαλισμένους σε δύο «κύματα». Το 2022 θα ενταχθούν στο ΤΕΚΑ οι πρωτοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας. Ενα χρόνο αργότερα, το 2023, θα μπορούν να ενταχθούν, εφόσον το επιθυμούν, όσοι θα είναι κάτω των 35 ετών, έχουν υποχρεωτική ασφάλιση και συμμετέχουν ήδη στο τρέχον σύστημα επικουρικής σύνταξης. Επιπλέον μπορούν να υπάγονται από 1/1/2023 όσοι δεν έχουν υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση και είναι κάτω των 35 ετών, καθώς και νεοεισερχόμενοι αυτής της κατηγορίας από το 2023 και στο εξής, εφόσον το επιθυμούν.
Το νέο Ταμείο καλύπτει ασφαλιστικούς κινδύνους γήρατος, αναπηρίας και θανάτου και ως εκ τούτου θα καταβάλλονται συντάξεις γήρατος, συντάξεις αναπηρίας και συντάξεις χηρείας.
Σε σύγκριση με το υφιστάμενο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, το νέο σύστημα εισάγει δύο καινοτομίες:
Πρώτον, για πρώτη φορά προβλέπεται επιστροφή εισφορών στον ασφαλισμένο που δεν έχει συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο προκειμένου να λάβει επικουρική σύνταξη. Ειδικότερα, αν ο ασφαλισμένος δεν έχει συμπληρώσει 15 έτη ασφάλισης στο Ταμείο, του επιστρέφονται κατά τη συμπλήρωση του γενικού ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης οι εισφορές που κατέβαλε.
Και, δεύτερον, προβλέπεται κατώτατη επικουρική σύνταξη αναπηρίας και κατώτατη επικουρική σύνταξη θανάτου ασφαλισμένου, κάτι που δεν ισχύει στο υφιστάμενο σύστημα επικουρικής ασφάλισης νοητής κεφαλαιοποίησης. Ειδικότερα, ισχύει η παραδοχή ότι στον ατομικό λογαριασμό του ασφαλισμένου έχει συσσωρευτεί κεφάλαιο κατ’ ελάχιστον ίσο με εκείνο που θα προέκυπτε στην περίπτωση ασφαλισμένου στο Ταμείο με 15 έτη ασφάλισης και αποδοχές ίσες με τον νομοθετημένο κατώτατο μισθό υπαλλήλου για πλήρη απασχόληση, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί κατά την επέλευση του κινδύνου. Εάν το υπόλοιπο του ατομικού λογαριασμού του ασφαλισμένου υπολείπεται του ποσού αυτού, ο κρατικός προϋπολογισμός θα καλύπτει τη διαφορά.
Ο ατομικός λογαριασμός…
Βασικό χαρακτηριστικό του νέου συστήματος είναι η δημιουργία ατομικών λογαριασμών, από τους οποίους θα καταβληθούν οι μελλοντικές συντάξεις των νέων εργαζομένων. Η διαχείριση των ατομικών λογαριασμών θα γίνεται μέσω του νέου Ταμείου, που θα είναι δημόσιος φορέας και θα διοικείται από πιστοποιημένους επαγγελματίες. Αναλυτικά, βάσει του υπό ψήφιση νομοσχεδίου, το ΤΕΚΑ θα είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και θα λειτουργεί επαγγελματικά και υπό ισχυρή εποπτεία. Ως όργανα διοίκησης του νέου Ταμείου ορίζονται το διοικητικό συμβούλιο και ο διευθύνων σύμβουλος. Εφαρμόζοντας τις αρχές καλής διακυβέρνησης (ISSA Guidelines, Good Governance, 2015) και τις καλές πρακτικές άλλων χωρών, τα όργανα αυτά αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους ανάλογα με την αποστολή και το είδος των αρμοδιοτήτων τους. Σύμφωνα με τον κ. Τσακλόγλου, η διαδικασία επιλογής διοικητικού συμβουλίου και διευθύνοντος συμβούλου θα γίνεται, ύστερα από ανοικτή δημόσια διαδικασία υπό την αιγίδα του ΑΣΕΠ, με αυστηρά αξιοκρατικές διαδικασίες, με υψηλά εχέγγυα καταλληλότητας και μεγάλη εμπειρία σε θέματα ασφαλιστικά και οικονομικά. Το στελεχικό δυναμικό του Ταμείου θα επιλέγεται και αυτό με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια και επαγγελματικές δεξιότητες, ενώ παράλληλα προβλέπεται και ισχυρή εποπτεία της λειτουργίας
του νέου Ταμείου.
…και η ατομική ευθύνη
Παράλληλα, ο κάθε ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ τριών διαφορετικών επενδυτικών προφίλ. Η επιλογή θα μπορεί να γίνεται με μια αίτηση αλλά και δήλωση στην οποία ρητά θα αναφέρεται ότι πραγματοποιείται παρά το γεγονός και με πλήρη γνώση ότι δεν ανταποκρίνεται στην αξιολόγηση και στον προσδιορισμό των ατομικών επενδυτικών χαρακτηριστικών του ασφαλισμένου. Μάλιστα προβλέπεται ακόμη και η δυνατότητα αλλαγής επενδυτικού προγράμματος, ανά 3 έτη. Ειδικά η πρώτη αλλαγή από το προκαθορισμένο σε άλλο επενδυτικό πρόγραμμα της επιλογής του ασφαλισμένου μπορεί να διενεργηθεί, άπαξ, οποτεδήποτε εντός της πρώτης τριετίας.
«Ποιοτικές» επενδύσεις για υψηλότερες συντάξεις
Με στόχο την αποφυγή συσσώρευσης επενδυτικών κινδύνων στο χαρτοφυλάκιο του ΤΕΚΑ, η διοίκηση του ταμείου σε συνεργασία με εξειδικευμένους εξωτερικούς επενδυτικούς συμβούλους θα πρέπει να μεριμνά, όπως ορίζει το νομοσχέδιο, για την επαρκή διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου και την επιλογή ποιοτικών επενδύσεων, που θα προσιδιάζουν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μελλοντικών συνταξιοδοτικών παροχών.
Απώτερος σκοπός είναι η επίτευξη υψηλών αποδόσεων, ώστε να αποδοθούν μεγαλύτερες των σημερινών επικουρικές συντάξεις στους νέους ασφαλισμένους. Βάσει των μελετών που χρησιμοποιούν ως «μπούσουλα» στο υπουργείο Εργασίας, ενώ σήμερα η μηνιαία επικουρική σύνταξη εργαζομένου που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό (650 ευρώ) και διαθέτει 40 χρόνια ασφάλισης διαμορφώνεται στα 153 ευρώ, με το νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα μπορεί να ανέλθει στα 219 ευρώ, να αυξηθεί δηλαδή έως και κατά 43%, εφόσον οι αποδόσεις που θα επιτευχθούν θα είναι ίσες με τον μέσο όρο των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών συστημάτων των χωρών – μελών του ΟΟΣΑ. Μπορεί δε να αυξηθεί ακόμα περισσότερο, στα 257 ευρώ (+68% σε σχέση με το υφιστάμενο σύστημα) εάν επιτευχθούν αποδόσεις ίσες με τη μέση ετήσια απόδοση των αποθεματικών του ΕΦΚΑ που διαχειρίζεται το Μεικτό Αμοιβαίο Κεφάλαιο της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών. Σύμφωνα πάντως με την Εθνική Αναλογιστική Αρχή, οι συντάξεις του νέου συστήματος θα είναι αυξημένες κατά 11% με 13% σε σχέση με τις υφιστάμενες.
Στο πλαίσιο αυτό, το σχέδιο νόμου ορίζει ότι πρέπει να αποφεύγονται η υπέρμετρη εξάρτηση από συγκεκριμένο στοιχείο ή εκδότη ή όμιλο επιχειρήσεων, καθώς και η υπέρμετρη συσσώρευση κινδύνων στο χαρτοφυλάκιο συνολικά.
Αναλυτικά, προβλέπεται ότι το ΤΕΚΑ θα διαχειρίζεται το ίδιο τις επενδύσεις του και θα προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες οργάνωσης και στελέχωσης προς τον σκοπό αυτό. Βέβαια, με απόφαση του Δ.Σ., θα καθορίζονται οι συγκεκριμένοι όροι και προϋποθέσεις, ώστε το ταμείο να συνάπτει συμβάσεις διαχείρισης μέρους των περιουσιακών του στοιχείων και με εξωτερικούς διαχειριστές επενδύσεων. Ο διαχειριστής επενδύσεων θα είναι αρμόδιος για τη διαχείριση του χαρτοφυλακίου του ΤΕΚΑ, σύμφωνα με την καθορισμένη επενδυτική στρατηγική, με σκοπό την επίτευξη των βέλτιστων δυνατών αποδόσεων για τις επενδύσεις του.
Στις αρμοδιότητες του διαχειριστή επενδύσεων περιλαμβάνονται:
α) Η λήψη και η διαβίβαση εντολών του ταμείου σχετικά με ένα ή περισσότερα χρηματοπιστωτικά μέσα και η εκτέλεση των εντολών αυτών για λογαριασμό του ταμείου.
β) Η διαπραγμάτευση για την κατάρτιση συναλλαγών σε ένα ή περισσότερα χρηματοπιστωτικά μέσα.
γ) Η έρευνα στον τομέα των επενδύσεων και η χρηματοοικονομική ανάλυση σχετικά με συναλλαγές σε χρηματοπιστωτικά μέσα κ.λπ.
Επίσης, το ΤΕΚΑ θα διορίζει έναν ή περισσότερους θεματοφύλακες για τη φύλαξη των στοιχείων του ενεργητικού του.
Οπως άλλωστε ορίζει το σχέδιο νόμου, το νέο ταμείο υπάγεται στην εποπτεία του υπουργείου Εργασίας, καθώς και της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς για τα θέματα της αρμοδιότητάς τους.