Αλλαγές στις συμβάσεις των δανείων σε ελβετικό φράγκο φέρνει η κατάργηση του επιτοκίου αναφοράς libor στο τέλος του χρόνου και η αντικατάστασή του με ένα νέο που ονομάζεται SARON.
Οι τράπεζες υποχρεούνται να προχωρήσουν στην ενημέρωση των δανειοληπτών, αλλά και των καταθετών σε ξένο νόμισμα, έναν μήνα πριν από τη μετατροπή, καθώς πρόκειται για μονομερή τροποποίηση των συμβάσεων που θα ισχύσει καθολικά από την 1η Ιανουαρίου 2022. Νομική βάση για τη μετατροπή αυτή θα αποτελέσει ο κανονισμός που επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα καθιερώνει το SARON ως επιτόκιο αναφοράς για τη μετατροπή των συμβάσεων, προκειμένου να μην υπάρξουν αμφισβητήσεις από την πλευρά των δανειοληπτών.
Οι διεργασίες προς αυτή την κατεύθυνση είναι πυρετώδεις, λόγω και του περιορισμένου χρόνου που υπάρχει για τη μετάπτωση στο νέο επιτόκιο, αλλά και της προσπάθειας που γίνεται από ορισμένα κράτη-μέλη, έτσι ώστε η Επιτροπή αντί της ψήφισης του κανονισμού που θα κλείνει οριστικά το θέμα, να περιοριστεί σε σύσταση προς τα κράτη-μέλη. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή εάν δεν υπάρξει κανονισμός, που αποτελεί αυτόματα εφαρμοστικό δίκαιο, η μονομερής μετατροπή των συμβάσεων μπορεί να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για νομικές αμφισβητήσεις και εμπλοκές σε ένα ευαίσθητο θέμα που έχει απασχολήσει, όχι μόνο την ελληνική Δικαιοσύνη, αλλά και τις δικαστικές αρχές σε άλλα κράτη-μέλη, πολλές από τις οποίες έχουν παραπέμψει το θέμα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ).
Η κατάργηση του libor δεν αφορά μόνο το επιτόκιο αναφοράς για το ελβετικό νόμισμα. Αφορά εξίσου τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, οι οποίες εγκαταλείπουν τη συγκεκριμένη βάση αναφοράς, καθιερώνοντας το SONIA (Sterling Overnight Indexed Average) και το SOFR (Secured Overnight Financing Rate) αντίστοιχα. Το SARON αποτελεί συντομογραφία του Swiss Average Overnight.
Η κατάργηση του libor είναι συνέπεια των υποθέσεων σκανδάλων για χειραγώγησή του, κατά την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η διατραπεζική αγορά βάσει της οποίας καθοριζόταν το επιτόκιο δεν είναι πια ενεργή. Το 2017 η Αρχή Χρηματοπιστωτικής Συμπεριφοράς (FCA) ανακοίνωσε ότι δεν θα χρησιμοποιεί πλέον τις εξουσίες της για να αναγκάσει τους συμμετέχοντες στην αγορά να υποβάλουν υποβολές για τον προσδιορισμό του libor μετά το τέλος του 2021 και ως κλειδί για αυτή την απόφαση ανέφερε την έλλειψη δραστηριότητας στις υποκείμενες διατραπεζικές αγορές.
Οι συναλλαγές σε libor στην Ευρωζώνη υπολογίζονται σε 50 τρισ. ευρώ και μέρος αυτών είναι τα δάνεια που έχουν συναφθεί σε ελβετικό φράγκο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η Επιτροπή, στην Ευρώπη τα ενυπόθηκα δάνεια που έχουν συναφθεί με βάση το ελβετικό libor ανέρχονται σε 35 δισ. ευρώ και η πλειονότητα αυτών των συμβάσεων αφορά χώρες όπως η Πολωνία, η Αυστρία, η Σλοβενία, οι Κάτω Χώρες και η Γαλλία. Στη χώρα μας τα δάνεια σε ελβετικό νόμισμα αποτέλεσαν βασική επιλογή την περίοδο 2006-2009 όταν η ισοτιμία ευρώ/ελβετικού φράγκου ήταν ανοδική και συγκεκριμένα μεταξύ 1,40-1,50 ή ακόμη υψηλότερα σε κάποια περίοδο. Την περίοδο εκείνη οι δανειολήπτες ευνοούνταν τόσο από την ισοτιμία όσο και από το χαμηλό επιτόκιο που είχαν τα συγκεκριμένα δάνεια, λόγω χαμηλού libor και το οποίο διαμορφωνόταν κοντά στο 2%-2,5% έναντι 5%-6% που ήταν το μέσο επιτόκιο των δανείων σε ευρώ.
Εκτοτε η ανατίμηση του ελβετικού νομίσματος (σήμερα 1 ευρώ είναι 1,07 ελβετικά φράγκα), σε συνδυασμό με τη μείωση των ευρωπαϊκών επιτοκίων, που είχαν επίσης μειωθεί, εξανέμισε το όφελος για τους δανειολήπτες σε ελβετικό νόμισμα, η πλειονότητα των οποίων βρέθηκε να χρωστάει περισσότερα από όσα είχε δανειστεί, ακόμα και αν κατέβαλε κανονικά τις δόσεις του δανείου. Σύμφωνα με στοιχεία, πρόκειται για περίπου 65.000-70.000 δανειολήπτες, που έχουν λάβει δάνεια ονομαστικής αξίας περί τα 7 δισ. ευρώ, πολλά από τα οποία έχουν κοκκινίσει και έχουν πωληθεί από τις τράπεζες.
Το θέμα των δανείων αυτών και η πιθανή καταχρηστικότητα των συμβάσεων έχει απασχολήσει τα ελληνικά δικαστήρια σε πρωτόδικο και εφετειακό βαθμό, με αποκλίνουσες πολλές φορές αποφάσεις – είτε υπέρ των δανειοληπτών είτε υπέρ των τραπεζών. Ωστόσο, το θέμα «έκλεισε» υπέρ των τραπεζών η πλήρης Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, με την απόφαση 4/2019 της 18ης Απριλίου 2019, που απέρριψε όλες τις αιτιάσεις και τα αιτήματα των δανειοληπτών περί καταχρηστικότητας των συμβάσεων αυτών.
Επιπλέον δεν παρέπεμψε όπως είχε ζητηθεί προδικαστικώς το θέμα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το οποίο όμως έπειτα από προδικαστικά ερωτήματα γαλλικών δικαστηρίων θέτει με δύο πρόσφατες αποφάσεις της 10ης Ιουνίου 2021 σε νέες βάσεις την εξέταση του ζητήματος των δανείων σε ελβετικά φράγκα. Μεταξύ άλλων το ΔΕΕ αποφαίνεται ότι η λειτουργία του μηχανισμού μετατροπής και «η χωρίς όρια μετακύλιση του συναλλαγματικού κινδύνου στον δανειολήπτη θα πρέπει να εκτίθεται με ενάργεια στη σύμβαση και να διευκρινίζεται σαφώς ο κίνδυνος που διατρέχει ο δανειολήπτης σε περίπτωση σημαντικής υποτίμησης του νομίσματός του». Η υπόθεση πάντως δεν αποκλείεται να ανοίξει εκ νέου, αυτή τη φορά έπειτα από αίτημα του Πρωτοδικείου Αθηνών (απόφαση 1599/2020), που έχει απευθύνει προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ.
Η κατάργηση του libor και η καθιέρωση του SARON δεν αποκλείεται να αποτελέσει αφορμή για τη συνέχιση των δικαστικών διενέξεων στην πολύπαθη αυτή υπόθεση.