Ο υπερτουρισμός προκαλεί αφόρητη πίεση στους προορισμούς, στο περιβάλλον και τους ανθρώπους που κατοικούν εκεί.
Μια ματιά στις ουρές των τουριστών που περιμένουν να ανέβουν στην Ακρόπολη ή των χιλιάδων ανθρώπων που συνωστίζονται στα σοκάκια της Οίας στη Σαντορίνη για το ηλιοβασίλεμα και την κυκλοφοριακή συμφόρηση σε πολλά νησιά, αρκεί για να πείσει και τους πλέον δύσπιστους.
Και ναι μεν ο τουρισμός αποτελεί κινητήρια δύναμη για την ελληνική οικονομία, πλην όμως έχουν ήδη αρχίσει και εκδηλώνονται αντιδράσεις από απλούς ανθρώπους στην Αθήνα, αλλά και την περιφέρεια, που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στην καθημερινότητά τους, στους δρόμους και τις γειτονιές τους.
Το φαινόμενο δεν έχει λάβει ακόμη διαστάσεις όπως σε άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, όπου ενώσεις κατοίκων στο Παρίσι και τη Βαρκελώνη, αλλά και αλλού, διαδηλώνουν πλέον ανοιχτά κατά της μαζικής εισροής τουριστών. Χωρίς όμως την άμεση διαχείρισή του το πρόβλημα του υπερτουρισμού στην Ελλάδα αναμένεται να προσλάβει σοβαρές διαστάσεις, καθώς ο αριθμός των επισκεπτών στη χώρα μετά και την πανδημία αυξάνεται προς νέο ιστορικό ρεκόρ.
Ομως το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο και στην Ευρώπη εφαρμόζονται συλλήβδην μέτρα περιορισμού του, καθώς στη Γηραιά Ηπειρο βρίσκονται μερικές από τις χώρες με τις περισσότερες επισκέψεις στον κόσμο, όπως η Γαλλία και η Ιταλία. Οι αυστηροί περιορισμοί στις ροές των ξένων επισκεπτών είτε μέσω της επιβολής τελών είτε μέσω της υποχρέωσης προκρατήσεων είτε μέσω της μείωσης και χωροθέτησης του αριθμού των διαθέσιμων κλινών για βραχυχρόνιες μισθώσεις τύπου Airbnb, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτών των εθνικών πολιτικών προκειμένου να διατηρηθεί η ποιότητα ζωής για τους ντόπιους και το περιβάλλον τους. Και εντέλει και για το ίδιο το τουριστικό προϊόν, αφού ο υπερτουρισμός επηρεάζει έντονα αρνητικά την εμπειρία των επισκεπτών.
Την ίδια ώρα στην Ελλάδα οι όποιες ανάλογες προσπάθειες είναι ακόμη σε εμβρυακό στάδιο, εκτιμούν οι ειδικοί, παρά το γεγονός ότι ορισμένες ενδείξεις που παρακολουθούν τις προκλήσεις αυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: 6 στα 10 καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης αποτελούν πλέον αντικείμενο επαγγελματικής διαχείρισης και όχι μεμονωμένων ιδιοκτητών που νοικιάζουν το σπίτι τους κατά την περίοδο των δικών τους διακοπών. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας ερευνών AirDNA, το μερίδιο των μεμονωμένων ιδιοκτητών στην Αθήνα δεν ξεπερνάει το 30% του συνόλου των ενεργών αγγελιών, έναντι 42% που ήταν το 2019, πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Σε πανελλαδικό επίπεδο το αντίστοιχο ποσοστό διαμορφώνεται σε 40%, από 46% που ήταν το 2019. Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τον Δείκτη Περιβαλλοντικής Βιωσιμότητας (Environmental Sustainability Index) που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Ενωση, με μέσο δείκτη στην Ευρώπη το 100, η Ιταλία και η Ισπανία βρίσκονται στο 121 και το 105 αντίστοιχα, ενώ η Ελλάδα μόλις στο 72.
Στη Νέα Υόρκη οι αρχές απαγορεύουν την ενοικίαση για λιγότερες από 30 ημέρες σε κτίρια κατοικιών.
Τόσο η κυβέρνηση και η τοπική αυτοδιοίκηση όσο και ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων έχουν αναγνωρίσει το πρόβλημα, αλλά οι ρυθμοί με τους οποίους αυτό κλιμακώνεται ενδέχεται να κάνουν την κατάσταση χειρότερη πριν υπάρξει βελτίωση.
Υποσχόμενες απόπειρες διαχείρισης επιμέρους τομέων του προβλήματος του τουρισμού έρχονται τόσο από ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις όσο και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Στο Λος Αντζελες στην Καλιφόρνια, σύμφωνα με το διάταγμα Home Sharing Ordinance, η βραχυχρόνια μίσθωση σπιτιού επιτρέπεται μόνον εάν αφορά την κύρια κατοικία, όπου ο ιδιοκτήτης διαμένει για περισσότερους από έξι μήνες τον χρόνο. Η ρύθμιση σκοπεύει στον περιορισμό της δραστηριότητας, ούτως ώστε να μην ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα φιλοξενίας της πόλης. Οι οικοδεσπότες πρέπει να εγγραφούν με χρέωση στην πόλη και να δημοσιεύσουν τον αριθμό εγγραφής τους σε όλες τις καταχωρίσεις. Μόνον τότε επιτρέπεται να νοικιάζουν τις κατοικίες τους και όχι για περισσότερες από 120 διανυκτερεύσεις ετησίως.
Η υπέρβαση του ορίου αυτού επιφέρει σημαντικά πρόστιμα. Αδεια ενοικίασης για πάνω από 120 μέρες λαμβάνουν μόνο επαγγελματίες, που φορολογούνται με 14% στην τιμή της καταχώρισης για διαμονές 30 διανυκτερεύσεων ή λιγότερο. Η Airbnb εισπράττει και αποδίδει τον φόρο. Ωστόσο, οι ιδιοκτήτες εξακολουθούν να υποχρεούνται να υποβάλουν μηνιαίες δηλώσεις. Στη Νέα Υόρκη οι κανονισμοί για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις είναι αυστηροί και η μη τήρησή τους οδηγεί σε βαριές κυρώσεις και πρόστιμα. Οι αρχές απαγορεύουν την ενοικίαση για λιγότερες από 30 ημέρες σε «κατοικίες α΄ κατηγορίας» (κτίρια με τρεις ή περισσότερες μονάδες). Επίσης υπάρχουν περιορισμοί χωροθέτησης και δεν μπορούν όλα τα ακίνητα σε όλες τις γειτονιές να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτή τη δραστηριότητα.
Για λίγους και με μεγάλο πορτοφόλι το Μπουτάν
Το βασίλειο του Μπουτάν είναι μια χώρα με έκταση 38.394 τ. χλμ. και πληθυσμό 770.276 κατοίκων. Γεωπολιτικά βρίσκεται στη Νότια Ασία και είναι το δεύτερο μικρότερο σε πληθυσμό κράτος της περιοχής, έχοντας περισσότερο πληθυσμό μόνο από τις Μαλδίβες. Η ανεξαρτησία του Μπουτάν έχει αντέξει για αιώνες, ενώ η χώρα δεν έχει αποικιστεί ποτέ στην ιστορία της. Βρίσκεται στον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού ανάμεσα στο Θιβέτ, την Ινδία και τη Νοτιοανατολική Ασία και έχει αναπτύξει μια ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα βασισμένη στον Βουδισμό.
Η φυσική ομορφιά και το φιλόξενο πνεύμα που απορρέει από τη βουδιστική ταυτότητα έχουν καταστήσει τη χώρα κορυφαίο τουριστικό προορισμό διεθνώς. Αν και ανοιχτή σε ξένους επισκέπτες, η κυβέρνηση του Μπουτάν έχει πλήρη επίγνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορεί να προκληθούν με τον τουρισμό. Ως εκ τούτου έχει περιορίσει το επίπεδο τουριστικής δραστηριότητας, επιλέγοντας σε τουρισμό υψηλότερης προστιθέμενης αξίας.
Αρχικά, αυτή η πολιτική ήταν γνωστή ως τουρισμός «υψηλής αξίας, χαμηλού όγκου». Μετονομάστηκε το 2008 σε «υψηλής αξίας, χαμηλής επίδρασης». Ο χαμηλός αντίκτυπος στην κοινωνία και στο περιβάλλον είναι εγγυημένος μέσω του χαμηλού αριθμού επισκεπτών, αφού πρέπει κάποιος να είναι διατεθειμένος να καταβάλει 200 δολάρια την ημέρα για τη διαμονή του στο Μπουτάν, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα έξοδα διαμονής, μεταφοράς του κ.λπ.
Παρέχεται η δυνατότητα με το ποσό αυτό διαμονής σε κάποια στοιχειώδη καταλύματα, αν και στη χώρα έχουν εισρεύσει μεγάλες υπερπολυτελείς αλυσίδες ξενοδοχείων, όπως η Six Senses και η Le Méridien, δείχνοντας το επίπεδο των επισκεπτών της χώρας. Ετσι, μία οικογένεια τεσσάρων ατόμων για ικανοποιητική διαμονή 7 ημερών στο κρατίδιο πρέπει να καταβάλει στις αρχές του Μπουτάν τέλη που ξεπερνούν τις 5.000, εκτός από όλα τα άλλα συνήθη έξοδα ενός ταξιδιού. Η πολιτική εισήχθη το 2005, με ένα έγγραφο που ονομάζεται «Στρατηγική για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη». Εξάλλου είναι ίσως η μόνη χώρα παγκοσμίως που έχει εισαγάγει στη διαδικασία διαμόρφωσης εφαρμοσμένης πολιτικής την έννοια της «Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας» (Gross National Hapiness-GNP). Πρόκειται για έναν σύνθετο δείκτη που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της συλλογικής ευτυχίας και ευημερίας ενός πληθυσμού και αποτυπώνει μια φιλοσοφία η οποία εν πολλοίς καθοδηγεί την κυβέρνηση του Μπουτάν και μάλιστα αποτελεί συνταγματική επιταγή. Η Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία υπολογίζει τη συλλογική ευτυχία, δίνοντας έμφαση στην αρμονία με τη φύση και τις παραδοσιακές αξίες, όπως εκφράζονται από τους 4 πυλώνες της βιώσιμης και δίκαιης κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης, της προστασίας του περιβάλλοντος, της διατήρησης και προώθησης του πολιτισμού και της χρηστής διακυβέρνησης.
Οργή στο Παρίσι, μονά – ζυγά στην Ιταλία
Η κατάσταση παραμένει ανησυχητική για τη Γαλλία και ειδικότερα για το Παρίσι, καθώς ο Πύργος του Αϊφελ προσελκύει περίπου έξι εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Σχεδόν 300.000 τουρίστες την ημέρα επισκέπτονται το Παρίσι, έναντι 2,5 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στην πόλη καθημερινά. Επιπλέον, οι Παριζιάνοι εκφράζουν δυναμικά πλέον την ενόχλησή τους για τον ομαδικό τουρισμό, όπου «ορδές» επισκεπτών βρίσκονται στους δρόμους της πρωτεύουσας, μερικές φορές θορυβώδεις, ενώ οι ντόπιοι προσπαθούν να συνεχίσουν την καθημερινότητά τους. Το Παρίσι αλλά και η επαρχία Region Sud (Προβηγκία-Αλπεις-Κυανή Ακτή) αποτελούν σήμερα το πιο καυτό μέτωπο σύγκρουσης κατοίκων με τουρίστες. Το ζήτημα έχει ξεπεράσει το θέμα των βραχυχρόνιων μισθώσεων όπου ούτως ή άλλως επιτρέπονται μόνο μέχρι 120 μέρες ετησίως κατόπιν δε εγγραφής τους σε σχετικό μητρώο και καταβολής συγκεκριμένου τέλους και φόρων. Ωστόσο αυτό δεν έχει λύσει το πρόβλημα του υπερτουρισμού στα δεκάδες κορυφαία αξιοθέατα της χώρας. Για τον λόγο αυτό προωθείται το τελευταίο διάστημα η λειτουργία εφαρμογών για τον έλεγχο των τουριστικών ροών κατά την περίοδο αιχμής.
Η Κορσική εισήγαγε επίσης ένα όριο στον αριθμό των τουριστών και υιοθέτησε τη μέθοδο των ημερήσιων ποσοστώσεων για την προστασία του περιβάλλοντος στην περιοχή. Για παράδειγμα, οι επισκέψεις στα νησιά Lavezzi, στην κοιλάδα Restonica και στο Bavella Needles στην Κορσική επιτρέπονται μόνον εφόσον οι τουρίστες κάνουν κράτηση εκ των προτέρων και, βέβαια, ο ημερήσιος αριθμός των επιτρεπόμενων επισκεπτών είναι περιορισμένος.
Στη Μασσαλία, τη μητρόπολη της Γαλλικής Ριβιέρας, από τα τέλη Ιουνίου έως τα τέλη Αυγούστου, οι επισκέπτες θα πρέπει να υποβάλουν αίτηση ηλεκτρονικά για άδεια πρόσβασης στο δημοφιλές Sugiton calanque και στην παραλία του. Οι αριθμοί θα περιοριστούν σε 400 άτομα την ημέρα. Οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν κρατήσεις έως και τρεις ημέρες νωρίτερα. Οι κρατήσεις είναι δωρεάν, αλλά θα ελέγχονται από ιδιωτική εταιρεία ασφαλείας στον χώρο. Ενα άτομο μπορεί να κάνει κράτηση έως και οκτώ φορές κατά τη θερινή περίοδο.
Οσον αφορά την Ισπανία, στη Μαδρίτη απαιτείται αδειοδότηση του ιδιοκτήτη του ακινήτου αφού κριθεί η καταλληλότητά του προκειμένου να μπορέσει να διατεθεί για βραχυχρόνια μίσθωση, ενώ υπάρχουν πολύ συγκεκριμένες οικιστικές ζώνες όπου μπορεί να αναπτυχθεί αυτή η δραστηριότητα προκειμένου να προφυλαχθεί ο κοινωνικός ιστός σε συγκεκριμένες γειτονιές της ισπανικής πρωτεύουσας.
Στη Βαρκελώνη, η οποία έχει επίσης θέσει αυστηρούς περιορισμούς στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, η μεγαλύτερη πίεση προέρχεται από τα κρουαζιερόπλοια. Ετσι, ο επικεφαλής του οργανισμού διαχείρισης του προορισμού της Βαρκελώνης έχει επιβάλει περιορισμούς στον αριθμό των ημερήσιων επιβατών κρουαζιέρας που μπορούν να αποβιβαστούν στην πόλη, ενώ ταυτόχρονα καταβάλλουν αυξημένα τέλη που κατευθύνονται στον περιορισμό της ρύπανσης.
Οι επισκέπτες της πόλης επιβαρύνονται ήδη με τουριστική εισφορά που είναι έτσι διαμορφωμένη ώστε να αποθαρρύνει τις ευκαιριακές επισκέψεις. Αυτά τα τέλη συνήθως περιλαμβάνονται στο κόστος κράτησης κρουαζιέρας ή ξενοδοχείων.
Μεγάλες πιέσεις δέχεται τα τελευταία χρόνια και η Ιταλία και ειδικότερα η Βενετία και η Ρώμη αλλά και η ακτή Αμάλφι. Στη Ρώμη έχουν επιβληθεί περιορισμοί στις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις όπως και στη Βενετία, τόσο χωροταξικά όσο και αδειοδοτικά (υποχρέωση δήλωσης και εγγραφής σε μητρώο). Στην ακτή του Αμάλφι, γνωστή για τους τιρκουάζ κολπίσκους και τους ψηλούς βράχους, η κυκλοφορία στους επικίνδυνα στενούς δρόμους είναι από τις χειρότερες παγκοσμίως. Προκειμένου να περιοριστεί ο αριθμός των οχημάτων και οι πολύωρες ουρές κυκλοφορίας στην περιοχή έχει εισαχθεί ένα σύστημα περιορισμού βάσει πινακίδων κυκλοφορίας, τα γνωστά και στην Αθήνα μονά – ζυγά.
Οι «e-πύλες» του Ντουμπρόβνικ
Η ιστορική πόλη της Κροατίας, το Ντουμπρόβνικ, αντιμετωπίζει εδώ και πολλά χρόνια τις παρενέργειες του υπερτουρισμού. Από το 2015 οι Αρχές ανέπτυξαν μια στρατηγική smart city. Επέβαλαν αυστηρές ποσοστώσεις στον αριθμό των κρουαζιεροπλοίων και των επιβατών που μπορούν αποβιβάσουν, ενώ διαμόρφωσαν συγκεκριμένα ωράρια για το καθένα ώστε να μη συμπίπτουν.
Ενα από τα σημαντικότερα εργαλεία που εφαρμόζεται είναι το «Du Visitors» που εισήχθη το 2019 και παρέχει πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για τον αριθμό των ανθρώπων που βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης μαζί με δεδομένα από τις τάσεις του παρελθόντος. Το σύστημα που αποτελείται από κάμερες τοποθετημένες στις έξι πύλες της πόλης, ειδοποιεί τους τουρίστες πότε και πού υπάρχει συνωστισμός και τους ανακατευθύνει, ενώ οι Αρχές μπορούν να επέμβουν στις πύλες της ιστορικής πόλης και να περιορίσουν την εισροή ανθρώπων όταν ξεπερνιούνται συγκεκριμένα όρια.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr