Οφέλη αλλά και παγίδες συνοδεύουν την άνοδο της «gig economy» που αλλάζει τα τελευταία χρόνια το πρόσωπο της παγκόσμιας αγοράς εργασίας. Η νέα ευέλικτη μορφή απασχόλησης (εργαζόμενοι σε διαδικτυακές πλατφόρμες, χωρίς συμβάσεις και εποχικοί) αυξάνεται παγκοσμίως, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, δημιουργώντας μια σημαντική πηγή εσόδων για γυναίκες και νέους σε φτωχότερες χώρες όπου οι θέσεις εργασίας σπανίζουν, διαπιστώνει έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που βασίστηκε σε 17 χώρες, μεταξύ των οποίων η Αίγυπτος, η Αργεντινή, η Νιγηρία, η Ρωσία και η Κίνα.
Σύμφωνα με τα πορίσματά της, οι απασχολούμενοι σε ψηφιακές πλατφόρμες ανέρχονται σε 435 εκατομμύρια, ενώ η ζήτηση στον κλάδο αυξήθηκε κατά 41% από το 2016 έως το πρώτο τρίμηνο του 2023. Αυτή η ώθηση ωστόσο προκαλεί ανησυχία για την εργασιακή επισφάλεια σε έναν κλάδο όπου οι άνθρωποι μετακινούνται από δουλειά σε δουλειά, με μικρή ασφάλεια και λίγα εργασιακά δικαιώματα. Ενώ οι υπηρεσίες που βασίζονται στην τοποθεσία, όπως το Uber, το Lyft και το TaskRabbit, απαιτούν εργασίες όπως μετακίνηση και παράδοση, οι διαδικτυακές αναθέσεις στην εποχή της «gig economy» μπορούν να γίνουν σε μεγάλο βαθμό από το σπίτι και έχουν να κάνουν με καθήκοντα όπως η εισαγωγή δεδομένων, ο σχεδιασμός ιστοσελίδων και η ανάπτυξη λογισμικού.
Για τις γυναίκες στον αναπτυσσόμενο κόσμο, «δεν υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες και πραγματικά αγωνίζονται να βρουν θέσεις εργασίας καλής ποιότητας λόγω των περιορισμών και των οικιακών ευθυνών», εξηγεί η Ναμίτα Ντάτα, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η «gig economy» λοιπόν παρέχει στους μη προνομιούχους «μια ενδιαφέρουσα ευκαιρία να συμμετάσχουν στην αγορά εργασίας». Περίπου το 90% του εργατικού δυναμικού των χωρών χαμηλού εισοδήματος ανήκει στον άτυπο αυτό τομέα, σύμφωνα με την έκθεση.
Σύμφωνα με έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι απασχολούμενοι σε ψηφιακές πλατφόρμες ανέρχονται σε 435 εκατομμύρια.
Οι επικριτές της νέας μορφής απασχόλησης τονίζουν τον προσωρινό χαρακτήρα της, όπως επίσης την έλλειψη λογοδοσίας από τη διοίκηση και άλλων δικαιωμάτων, όπως η περίθαλψη και η συνταξιοδότηση των εργαζομένων. «Οι οικονομικές συνθήκες στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι διαφορετικές από τις ΗΠΑ, αλλά ένα πράγμα που είναι καθολικό είναι η σημασία της ανάπτυξης και της προτεραιότητας καλών θέσεων εργασίας, με βασικό κατώτατο μισθό και βασικά πρότυπα εργασίας», σημειώνει η Σάρον Μπλοκ, εκτελεστική διευθύντρια στο Κέντρο Εργασίας και Δίκαιης Οικονομίας της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ. «Μπορεί να υπάρχουν διαφορετικά μονοπάτια και χρονοδιαγράμματα για να φτάσει κανείς εκεί, αλλά αυτό είναι μια παγκόσμια αξία», καταλήγει.
Η κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης είναι πάντως χαμηλή μεταξύ των εργαζομένων στην «gig economy» παγκοσμίως. Περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες εργαζόμενους δεν είχαν πρόγραμμα συνταξιοδότησης, ενώ το 73% των εργαζομένων στη Βενεζουέλα και το 75% των Νιγηριανών δεν είχαν αποταμιεύσεις. Η Λίντσεϊ Κάμερον, καθηγήτρια management στο Wharton School του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνιας, υπογραμμίζει ότι «επειδή υπάρχουν τόσο λίγες διαθέσιμες επιλογές για τους εργαζόμενους σε αυτές τις αναπτυσσόμενες χώρες», η ευέλικτη online απασχόληση με ή χωρίς κοινωνική προστασία είναι προτιμότερη από το να μην υπάρχουν επιλογές εργασίας.
Στις ΗΠΑ, όπου οι εργαζόμενοι στην «gig economy» υπερτριπλασιάστηκαν από το 2017 έως το 2021 σε 5,4 εκατομμύρια το τέταρτο τρίμηνο του 2022, αντιπροσωπεύουν ένα αυξανόμενο τμήμα του εργατικού δυναμικού και υπάρχει συνεχής διαμάχη σχετικά με τα δικαιώματά τους. Μελέτη της Pew Research του 2021, η πιο πρόσφατη διαθέσιμη, δείχνει ότι το 16% των ενηλίκων στη χώρα και το 30% των ατόμων ηλικίας 18-29 ετών έχουν κερδίσει χρήματα μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας. Οι εταιρείες μεταφοράς και παράδοσης Uber, Lyft και Grubhub έχουν εμπλακεί σε δεκάδες αγωγές σχετικά με τον κατώτατο μισθό, την ταξινόμηση της απασχόλησης και τη σεξουαλική παρενόχληση. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν πάρα πολλές θέσεις εργασίας όπου οι εργαζόμενοι είναι εσφαλμένα ταξινομημένοι, κάτι που σημαίνει ότι δεν έχουν εγγυημένο κατώτατο μισθό, δεν έχουν δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, δεν λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας ή αποζημιώσεις. Ορισμένες πολιτείες έχουν παρέμβει για να επιβάλουν άδεια μετ’ αποδοχών, δεν υπάρχει ωστόσο ρύθμιση σε ομοσπονδιακό επίπεδο.