Κάποτε, όχι πολύ παλιά, όταν πήγαινες στη λαϊκή αγορά, στους πάγκους με τις πατάτες έβλεπες ταμπέλα «5 ευρώ τα 6 κιλά». Τώρα η ταμπέλα που αντικρίζεις είναι «6 ευρώ τα 5 κιλά». Με άλλα λόγια, ενώ πριν από μερικούς μήνες πλήρωνες τις πατάτες περί τα 0,83 ευρώ/κιλό, τώρα τις πληρώνεις προς 1,20 ευρώ/κιλό, δηλαδή ακριβότερες κατά… 44,5%! Κι αν το πρόβλημα περιοριζόταν στις πατάτες και τα κρεμμύδια, τα οποία σύμφωνα με αρμόδια κυβερνητικά στελέχη δεν πρόκειται να δούμε ποτέ ξανά σε χαμηλές τιμές, λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους για την άρδευση και την αποθήκευση σε ψυκτικούς θαλάμους των εν λόγω προϊόντων, θα λέγαμε ότι το πρόβλημα είναι μεμονωμένο.
Αυτό όμως που ζήσαμε το φετινό καλοκαίρι, κατάσταση που συνεχίζεται και το φθινόπωρο, είναι να βλέπουμε το καρπούζι να πωλείται προς 1 ευρώ/κιλό, τις ντομάτες προς 2,50 ευρώ/κιλό, τα φασολάκια στα 5 ευρώ/κιλό. Τον Αύγουστο του 2023, μήνας για τον οποίο υπάρχουν τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, οι τιμές των φρούτων στην Ελλάδα ήταν αυξημένες σε σύγκριση με έναν χρόνο πριν κατά 10,7% και των λαχανικών κατά 17,6%, ενώ από την αρχή της χρονιάς μέχρι και τον Αύγουστο οι τιμές είχαν αυξηθεί αντιστοίχως κατά 14,15% και 12,04%. Οι τιμές μάλιστα αυξάνονται φέτος με ταχύτερο ρυθμό σε σύγκριση με πέρυσι, παρά το γεγονός ότι το κόστος παραγωγής έχει μειωθεί σε σύγκριση με το 2022.
Φταίει ότι είναι μειωμένη η παραγωγή ντομάτας στην Ισπανία, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών, όπως υποστηρίζει το υπουργείο Ανάπτυξης; Φταίει το γεγονός ότι πολύ περισσότερο από κάθε άλλη κατηγορία τροφίμων, στα οπωροκηπευτικά καταγράφεται μη συμμετρική μετακύλιση τιμών στα διάφορα κομμάτια της εφοδιαστικής αλυσίδας; Φταίει ότι ο μεγαλύτερος όγκος των οπωροκηπευτικών διακινείται μέσω των λαϊκών αγορών, όπου όμως τουλάχιστον το 50% των πωλητών είναι στην ουσία έμποροι και όχι παραγωγοί, οι οποίοι αγοράζουν όλοι προϊόντα από τις κεντρικές λαχαναγορές με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον ανταγωνισμό; Φταίει ότι οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ στην Ελλάδα, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη, δεν εστιάζουν στο αξιακό κέρδος (δραχμικό, όπως το λέγαμε προ ευρώ), αλλά στη διατήρηση πάση θυσία του ίδιου ποσοστού κέρδους, ανεξαρτήτως του εάν έχει αυξηθεί το κοστολόγιό τους; Ή μήπως τελικά το ατελείωτο σπιράλ της ακρίβειας, στο οποίο έχουν εγκλωβιστεί τα νοικοκυριά στην Ελλάδα, προκύπτει απλώς επειδή υπάρχει η λεγόμενη ψυχολογία ανατιμήσεων;
Τα καλύτερα, διαλεγμένα ελληνικά σταφύλια πωλούνται φθηνότερα στην Ολλανδία από ό,τι στην Ελλάδα.
Αναμφίβολα η παρατεταμένη ανομβρία και οι υψηλές θερμοκρασίες στη νότια Ευρώπη επηρέασαν την παραγωγή ντομάτας, περιορίζοντας την προσφορά, με συνέπεια τον περασμένο Ιούλιο η τιμή του εν λόγω προϊόντος μεσοσταθμικά στην Ευρώπη να διαμορφωθεί σε επίπεδα πάνω από τον μέσο όρο πενταετίας. Αν και η Ελλάδα είναι ελλειμματική στις ντομάτες, πραγματοποιεί εξαγωγές, οι οποίες μάλιστα το επτάμηνο Ιανουαρίου – Ιουλίου ήταν αυξημένες κατά 25,1% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2022 (30.849 τόνοι έναντι 24.664 τόνων πέρυσι). Αυτή την περίοδο, βεβαίως, που η τιμή λιανικής της ντομάτας έχει εκτοξευθεί στα ύψη, οι εξαγωγές είναι ελάχιστες, ενώ αντιθέτως έχουν γίνει αρκετές εισαγωγές, κατά βάση από την Τουρκία, σε τιμή χαμηλότερη από την τιμή χονδρικής της εγχώριας ντομάτας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Επιχειρήσεων Εξαγωγής, Διακίνησης Φρούτων Λαχανικών και Χυμών Incofruit-Hellas, το διάστημα 1.9-22.9 εισήχθησαν στην Ελλάδα 5.082 τόνοι ντομάτας (οι 4.064 μετά τις 9.9), εκ των οποίων το 66% από την Τουρκία.
«Ο κυριότερος παράγοντας στην Ελλάδα είναι η ψυχολογία των ανατιμήσεων και οι πρόσφατες πλημμύρες έχουν επιτείνει αυτή την ψυχολογία», υποστηρίζει μιλώντας στην «Καθημερινή» της Κυριακής ο Ανδρέας Τσαρούχης, ο οποίος ασχολείται με τον κλάδο των οπωροκηπευτικών από το 1982, με πλούσια διαδρομή σε εξαγωγικές εταιρείες. Ο ίδιος επισημαίνει ότι ο ανταγωνισμός δεν λειτουργεί στην ελληνική αγορά ούτε σε επίπεδο παραγωγών ούτε σε επίπεδο αλυσίδων σούπερ μάρκετ. «Τα ελληνικά επιτραπέζια σταφύλια στην Ολλανδία, σε συσκευασία 500 γρ., τα οποία έχουν περάσει από διαλογητήριο, έτσι ώστε να επιλεγούν τα καλύτερα, πωλούνται προς 0,85 ευρώ, αυξημένα περίπου κατά 10% σε σύγκριση με πέρυσι, αύξηση που είναι φυσιολογική. Την ίδια ώρα, όμως, στην Ελλάδα τα χύμα σταφύλια, όπου, βεβαίως, δεν έχει γίνει καμία διαλογή, πωλούνται από 1,70 έως 2,20 ευρώ το κιλό», λέει χαρακτηριστικά. «Οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ στο εξωτερικό προσπαθούν να αυξήσουν τον τζίρο τους και να κερδίσουν μερίδιο αγοράς, ανταγωνιζόμενες στις τιμές. Σε περίπτωση αύξησης του κόστους μπορεί να μειώσουν το μέγεθος του φρούτου –π.χ. σε ακτινίδια και κεράσια– και να μειώσουν την τιμή. Δεν ανεβάζουν τις τιμές», προσθέτει.
«Ο μεγάλος ασθενής είναι οι λαϊκές αγορές», υποστηρίζει από την πλευρά του ο Στέφανος Κομνηνός, πρώην γενικός γραμματέας Εμπορίου και ιδρυτικός εταίρος της εταιρείας συμβούλων Netrino. «Υπάρχει μεν μεγαλύτερη ποικιλία, μεγαλύτερη φρεσκάδα σε κάποια προϊόντα, όμως η λαϊκή αγορά λειτουργεί αντιανταγωνιστικά και εντός αυτής και σε σύγκριση με τα άλλα κανάλια πώλησης», προσθέτει. Και εξηγεί: «Οι προμηθευτές είναι κυρίως χονδρέμποροι των κεντρικών αγορών και δεν είναι οι ίδιοι παραγωγοί, ενώ σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση των τιμών, επικρατούν συνθήκες εναρμονισμένων πρακτικών».
Ως κατακλείδα, ας σημειωθεί ότι από το 2014 έως σήμερα έχουν υπάρξει τρεις βασικοί νόμοι για το υπαίθριο εμπόριο, χωρίς σε αυτούς να συγκαταλέγονται οι τροποποιήσεις διατάξεων που έχουν γίνει με άλλους νόμους.
Πάρτι φοροδιαφυγής μέχρι να φτάσουν στο τραπέζι του καταναλωτή
Η μεγαλύτερη μορφή αισχροκέρδειας που παρατηρείται διαχρονικά στον κλάδο των οπωροκηπευτικών –χωρίς βεβαίως να είναι ο μοναδικός– είναι η φοροδιαφυγή. Τα πλαστά, ανακριβή παραστατικά με τα οποία διακινούνται τα οπωροκηπευτικά σε ορισμένα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας και η μη έκδοση αποδείξεων σε μεγάλο βαθμό στις λαϊκές αγορές αποτελούν τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Για το μεν πρώτο, το υπουργείο Ανάπτυξης σε συνεργασία με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) δρομολογεί, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, την υποχρέωση έκδοσης ηλεκτρονικών παραστατικών και τον έλεγχο μέσω ειδικής εφαρμογής. Τα παραστατικά θα φέρουν QR code και σε περίπτωση ελέγχου οι ελεγκτές θα «σκανάρουν» το QR code και θα γίνεται αντιπαραβολή των ποσοτήτων που αναγράφονται στο παραστατικό και αυτών που μεταφέρει το φορτηγό με τα νωπά οπωροκηπευτικά.
Για το δε δεύτερο χρειάζεται και προσωπικό, αλλά και βούληση για έλεγχο, με τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ να επισημαίνουν ότι διαχρονικά οι κυβερνήσεις λάμβαναν σε μεγάλο βαθμό υπόψη τους το πολιτικό κόστος σύγκρουσης με τον κλάδο.
Αξίζει, άλλωστε, να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την καταπολέμηση της ακρίβειας που ανακοίνωσε ο υπουργός Ανάπτυξης Κώστας Σκρέκας την Τετάρτη, ο έλεγχος ειδικά σε ό,τι αφορά τις τιμές των οπωροκηπευτικών επικεντρώνεται στις τιμές λιανικής των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ. Ειδικότερα, τα σούπερ μάρκετ με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 90 εκατ. ευρώ υποχρεούνται να κοινοποιούν στο υπουργείο Ανάπτυξης τις τιμές λιανικής στα βασικότερα φρούτα και λαχανικά. Οι τιμές θα αναρτώνται στον ιστότοπο e-katanalotis και θα δημοσιοποιούνται από το υπουργείο Ανάπτυξης για την ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τις επικρατούσες τιμές στα οπωροκηπευτικά. Αναμφίβολα το μέτρο παρέχει ενημέρωση και μια δυνατότητα σύγκρισης, αν και οι προμηθευτές είναι διαφορετικοί στο κάθε κανάλι λιανικής πώλησης. Τα σούπερ μάρκετ έχουν συμφωνίες απευθείας με μεγάλους παραγωγούς και εμπόρους ή ακόμη και με συνεταιρισμούς αγροτών, όπως για παράδειγμα η Lidl Ελλάς, ενώ μεγάλο μέρος των πωλητών στις λαϊκές αγορές, τα οπωροπωλεία και η εστίαση προμηθεύονται νωπά οπωροκηπευτικά κυρίως από τις κεντρικές λαχαναγορές.
Πλαστά παραστατικά κατά τη διακίνηση οπωροκηπευτικών – Αγνωστες, σε μεγάλο βαθμό, οι αποδείξεις στις λαϊκές αγορές.
Τα άλλα τρία μέτρα που έχει εξαγγείλει ο υπουργός Ανάπτυξης και μένει να δούμε πώς θα εφαρμοστούν –δεδομένου ότι διατυπώνονται αρκετές επιφυλάξεις από προμηθευτές και λιανεμπόρους– είναι τα ακόλουθα:
• Με ειδική σήμανση στα ράφια των σούπερ μάρκετ θα αναδεικνύονται τα προϊόντα στα οποία οι προμηθευτές θα προχωρούν σε μείωση κατά τουλάχιστον 5% στην τιμή για χρονικό διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών. Ως τιμή αναφοράς για τον υπολογισμό της μείωσης θα λαμβάνεται η μέση τιμή που ίσχυε το διάστημα πριν από τις 20 Σεπτεμβρίου 2023.
• Τα σούπερ μάρκετ με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 90 εκατ. ευρώ υποχρεούνται να κοινοποιούν στο υπουργείο Ανάπτυξης τους τιμοκαταλόγους των προμηθευτών τους και τις μεταβολές αυτών, προκειμένου να εντοπίζονται αμέσως τα προϊόντα στα οποία προωθούνται αυξήσεις και να γίνεται άμεσα έλεγχος για πιθανή παραβίαση του νόμου για την αισχροκέρδεια.
• Μέσω ειδικής εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα (app) οι καταναλωτές θα μπορούν να καταγγείλουν φαινόμενα αισχροκέρδειας, παρέχοντας και οπτικό υλικό.
Το θέμα της προσωρινής μείωσης του ΦΠΑ σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης, μέτρο που έχουν λάβει η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Κύπρος απορρίπτεται από την κυβέρνηση, ενώ βεβαίως δεν τίθεται θέμα επιβολής μείωσης τιμών και στη συνέχεια διατίμησης, μέτρο που εφαρμόζει η Κροατία εδώ και μία εβδομάδα.