Σε κρίσιμο σημείο ο νέος Δρόμος του Μεταξιού

Πριν από 10 χρόνια τέτοιες ημέρες, το φθινόπωρο του 2013, στο πλαίσιο επίσκεψής του στο Καζακστάν, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζιπίνγκ παρουσίαζε το δαιδαλώδες σχέδιό του για τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, όπως ονομάστηκε το δίκτυο υποδομών που έθεσε σε εφαρμογή η Κίνα για να συνδέσει 150 χώρες σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη. Το φιλόδοξο σχέδιο επέκτασης της οικονομικής και πολιτικής επιρροής της Κίνας έχει έκτοτε υλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, έχει επιφέρει ευεργετικές αλλαγές στη ζωή ορισμένων λαών, έχει δώσει στην Κίνα τη δυνατότητα να διαθέσει μέρος από τα τεράστια πλεονάσματά της τόσο κεφαλαίων όσο και παραγωγικής δυνατότητας και έχει προσφέρει διέξοδο στις κινεζικές κατασκευαστικές εν μέσω κορεσμού της εγχώριας αγοράς. Το σχέδιο έχει πρωτίστως κατηγορηθεί ότι εγκλώβισε πολλές χώρες σε μια παγίδα χρέους εξαιτίας των δανείων που έχουν λάβει από την Κίνα. Σήμερα, καθώς το εκτεταμένο αυτό σχέδιο επενδύσεων σε οδικά δίκτυα, σιδηροδρομικές συνδέσεις, λιμάνια και μεγάλους αυτοκινητοδρόμους εισέρχεται στη δεύτερη δεκαετία του, έρχεται αντιμέτωπο με μια ραγδαία αλλαγή των συνθηκών. Ο κόσμος στον οποίο εγκαινιάστηκε ήταν εντελώς διαφορετικός από τον σημερινό και το σχέδιο περιβάλλεται από αβεβαιότητα, με κυριότερο ερώτημα πώς θα διαχειριστεί το σχέδιο η ηγεσία της Κίνας μέσα στα επόμενα χρόνια και κατά πόσο θα αποφασίσει να το περιορίσει εν μέσω των προκλήσεων που αντιμετωπίζει. Η κινεζική οικονομία αντιμετωπίζει εγχώρια προβλήματα, ενώ η παγκόσμια στροφή στην πράσινη οικονομία θέτει περιορισμούς στο είδος των έργων που μπορεί να χρηματοδοτήσει το Πεκίνο.

Πολλές από τις χώρες που έχουν επωμισθεί σημαντικό χρέος στο πλαίσιο των έργων που συγχρηματοδοτούν ή έχουν ήδη συγχρηματοδοτήσει αγωνίζονται ακόμη να ανακάμψουν από την ύφεση της πανδημίας και πλήττονται από τις αυξήσεις των επιτοκίων, αλλά και από την εκτόξευση των τιμών της ενέργειας και των εμπορευμάτων που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Μιλώντας στο δίκτυο CNN, ο Αμάρ Μσαλίκ, ερευνητής της AidData, υπογραμμίζει πως «η μεγαλύτερη μεταβολή που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε είναι ότι έχει λήξει η εποχή των χαμηλών επιτοκίων και του φθηνού χρήματος που άλλοτε έρρεε από την Κίνα προς τις χώρες του σχεδίου». Και όπως διευκρινίζει ο ίδιος, η Κίνα από μεγαλύτερος πιστωτής των αναπτυσσόμενων χωρών έχει τώρα εξελιχθεί «στον υπ’ αριθμόν ένα εισπράκτορα χρέους στον κόσμο», γι’ αυτό και προσπαθεί να διασφαλίσει πως θα έχουν επάρκεια ρευστότητας και πως τα έργα στο έδαφός τους θα είναι λειτουργικά, ώστε να μπορούν μεσοπρόθεσμα να αποπληρώσουν τα χρέη τους στην Κίνα και να καταβάλουν τόκους.

Ο κόσμος στον οποίο εγκαινιάστηκε πριν από μία δεκαετία ήταν εντελώς διαφορετικός από τον σημερινό.

Πέραν της αποπληρωμής των χρεών, όμως, το Πεκίνο αντιμετωπίζει τα προβλήματα της κινεζικής οικονομίας και όλα δείχνουν πως μειώνει και μάλιστα με ραγδαίους ρυθμούς το σχέδιο, αν κρίνει κανείς από τη μείωση των δανείων που χορηγεί για την εκτέλεση έργων.

Σύμφωνα με νέα έρευνα του Διεθνούς Κέντρου Ανάπτυξης του Boston University, είναι ενδεικτική η πτωτική πορεία που σημειώνουν τα δάνεια προς τις χώρες της Αφρικής, καθώς στη διάρκεια του περασμένου έτους μόλις που πλησίασαν το 1 δισ. δολ., όταν στη διάρκεια του 2016, κατά την κορύφωση των έργων, είχαν ανέλθει σε 28,5 δισ. δολ. Το 2022 ήταν μάλιστα το δεύτερο συναπτό έτος που οι πιστώσεις της Κίνας σε χώρες της Αφρικής στο πλαίσιο του φιλόδοξου προγράμματος μειώθηκαν κάτω από τα 2 δισ. δολ. Και όμως, οι χώρες της μαύρης ηπείρου είναι εκείνες που έχουν ωφεληθεί τα μέγιστα από το κινεζικό κεφάλαιο και τα έργα υποδομής, που έχει μερικώς χρηματοδοτήσει. Οι κάτοικοι πολλών αφρικανικών πόλεων, στο Ναϊρόμπι, στο Λάγος και την Αντίς Αμπέμπα, κινούνται πλέον σε αυτοκινητοδρόμους, σιδηροδρόμους, αλλά και σε αεροδρόμια που κατασκευάστηκαν τα τελευταία χρόνια με δάνεια από την Κίνα και συχνά από κινεζικές κατασκευαστικές.

Εξάλλου, τον Αύγουστο εγκαινιάστηκαν δύο νέες μονάδες παραγωγής ενέργειας στον σταθμό της περιοχής Χουανγκέ της Ζιμπάμπουε με την παρουσία του Κινέζου πρέσβη, αλλά και στελεχών της κυβέρνησης, που εγκωμίασαν το έργο. Στόχος του έργου είναι να περιορίσει τις διακοπές στην ηλεκτροδότηση της χώρας, αλλά και τον ρόλο του Πεκίνου στη χρηματοδότηση των δύο νέων μονάδων. Οι δύο μονάδες χρηματοδοτήθηκαν με 1 δισ. δολ. κινεζικά δάνεια προτού διακόψει το Πεκίνο τη χρηματοδότηση σε οποιοδήποτε νέο έργο ορυκτών καυσίμων υπό την εντεινόμενη πίεση για την κατάργησή τους. Εν ολίγοις, η Κίνα αναγκάζεται να θέσει σε προτεραιότητα περιβαλλοντικά ζητήματα δεδομένου ότι σχετική έκθεση της AidData από το 2021 φέρει το 35% των σχεδίων του νέου Δρόμου του Μεταξιού να αποτελεί αντικείμενο εταιρειών που στο διάστημα 2013-2017 παρουσίασαν προβλήματα σχετικά με την καταστροφή του περιβάλλοντος, σχετικά με σκάνδαλο διαφθοράς και με παραβιάσεις στοιχειωδών δικαιωμάτων εργαζομένων.