Η Πορτογαλία βάζει τέλος σε ένα αμφιλεγόμενο πρόγραμμα φοροελαφρύνσεων για τους αλλοδαπούς κατοίκους που προσείλκυσε μαζικό κύμα αφίξεων, πυροδότησε ωστόσο πρωτοφανή στεγαστική κρίση εκτινάσσοντας στα ύψη τις τιμές ακινήτων. Ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα χαρακτήρισε το ειδικό φορολογικό καθεστώς, που εισήχθη για να βοηθήσει την ανάκαμψη της χώρας μετά την οικονομική κρίση του 2008, «δημοσιονομική αδικία» που δεν έχει πλέον νόημα. Και προανήγγειλε τη λήξη του μέσα στο 2024. Είναι το τελευταίο παράδειγμα του μειούμενου ενθουσιασμού της Λισσαβώνας για νέους κατοίκους με υψηλό εισόδημα, μετά την απόφαση να τερματίσει φέτος το πρόγραμμα «χρυσή βίζα» για τους πλούσιους μη Ευρωπαίους. Οι κινήσεις οφείλονται στην αγωνία για τον αντίκτυπο του ξένου χρήματος στην αγορά ακινήτων, όπου η άνοδος στις τιμές έχει κάνει πολλούς ντόπιους να αγωνίζονται να βρουν επαρκή καταλύματα, ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα Λισσαβώνα, στο Πόρτο και στο Αλγκάρβε. Στο τιμόνι μιας σοσιαλιστικής κυβέρνησης που αντιμετωπίζει ευρεία δυσαρέσκεια για το θέμα, ο Κόστα δήλωσε στο CNN Portugal: «Η διατήρηση αυτού του μέτρου στο μέλλον θα παρατείνει μια αδικαιολόγητη δημοσιονομική αδικία και θα συνεχίσει να διογκώνει την αγορά κατοικίας με στρεβλό τρόπο».
Οι φοροελαφρύνσεις για όσους γίνονται κάτοικοι Πορτογαλίας, έχοντας συμπληρώσει στη χώρα περισσότερες από 183 ημέρες τον χρόνο, περιλαμβάνουν ειδικό φορολογικό συντελεστή 20% για το εισόδημα εργασίας από δραστηριότητες «υψηλής προστιθέμενης αξίας», όπως αυτές που ασκούν καθηγητές, γιατροί και αρχιτέκτονες μεταξύ άλλων, την ώρα που οι Πορτογάλοι φορολογούνται έως και 48%. Ενα άλλο στοιχείο είναι ο ενιαίος φορολογικός συντελεστής 10% στις συντάξεις από ξένη πηγή. Αρχικά, εφαρμόζοντας πλήρης απαλλαγή από τον φόρο επί των συντάξεων, η Πορτογαλία εισήγαγε τον χαμηλό συντελεστή για να απαντήσει στις καταγγελίες από χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της Σουηδίας και της Φινλανδίας, των οποίων οι συνταξιούχοι μετακόμισαν στη χώρα. Ενα τρίτο όφελος στο πλαίσιο του ειδικού καθεστώτος είναι η φοροαπαλλαγή στο εισόδημα από πηγή εκτός της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των πληρωμών ενοικίων από ενοικιαστές, εάν φορολογούνται στη χώρα προέλευσης. Η κυβέρνηση Κόστα διευκρίνισε ότι τα μέτρα θα παραμείνουν σε ισχύ για όσους έχουν ήδη «περάσει» στο πρόγραμμα. Περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι είχαν επωφεληθεί από το καθεστώς έως το 2020, με το ποσό του εισοδήματος που δεν φορολογήθηκε λόγω των ειδικών διατάξεων το 2022 να αγγίζει το 1,5 δισ. ευρώ.
Ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα χαρακτήρισε το πρόγραμμα «δημοσιονομική αδικία» που δεν έχει πλέον νόημα και προανήγγειλε τη λήξη του μέσα στο 2024.
Οι ανακοινώσεις είναι «εντυπωσιακές», αλλά θα αποκαλυφθούν πλήρως όταν ο Κόστα αποκαλύψει λεπτομέρειες στο προσχέδιο του νέου προϋπολογισμού την επόμενη εβδομάδα, λέει ο Μπρούνο Αλβες από τη λογιστική εταιρεία PwC. «Πρέπει να περιμένουμε για να καταλάβουμε τι εννοεί. Δεν είναι ξεκάθαρο αν αναφέρεται στο σύνολο του προγράμματος ή σε ορισμένα μέρη του», σημείωσε. Η Πορτογαλία βρίσκεται σε σχετικά ισχυρή δημοσιονομική θέση και κατέγραψε δημοσιονομικό πλεόνασμα το πρώτο εξάμηνο του έτους ίσο με 1,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η δημοσιονομική επιτυχία ωστόσο έχει εντείνει τις επικρίσεις, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που αναρωτιούνται γιατί η κυβέρνηση δεν χρησιμοποιεί το πλεόνασμα για να επιλύσει τη στεγαστική κρίση, να επενδύσει στην υγεία και στην εκπαίδευση ή να μειώσει τους φόρους. Ο Κόστα θα επιχειρήσει να κατευνάσει τους επικριτές, ανακοινώνοντας νέα μέτρα με τον προϋπολογισμό της επόμενης εβδομάδας.
Η οργή των πολιτών ωστόσο μεγαλώνει. Στις 30 Σεπτεμβρίου δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν σε 24 πόλεις της χώρας, για να διαμαρτυρηθούν για την άνοδο των ενοικίων και των τιμών των κατοικιών που τροφοδοτείται από το φαινόμενο του gentrification και τον τουρισμό ρεκόρ. Κυβερνητικά στοιχεία δείχνουν ότι πάνω από 50% των εργαζομένων κέρδιζαν λιγότερα από 1.000 ευρώ τον μήνα πέρυσι, την ώρα που η αύξηση κατά 65% τουλάχιστον στα ενοίκια της Λισσαβώνας από το 2015 έκανε τα διαμερίσματα απρόσιτα για τους περισσότερους. Οι τιμές πώλησης κατοικιών εκτοξεύθηκαν κατά 137% την ίδια περίοδο, σύμφωνα με τους ειδικούς της Confidencial Imobiliário. Οι επικριτές λένε ότι τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση, τα οποία περιλαμβάνουν επίσης περιορισμούς στις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις Airbnb και αλλαγές στο σύστημα «χρυσής βίζας» της χώρας, δεν ήταν αρκετά για να δαμάσουν την κρίση, η οποία επιδεινώθηκε επίσης από τη χρόνια έλλειψη οικονομικά προσιτών κατοικιών. Οι τιμές των κατοικιών στην Πορτογαλία κατέγραψαν την τέταρτη υψηλότερη αύξηση (8,7%) στην Ε.Ε. το δεύτερο τρίμηνο του 2023, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat.