Η κοινωνικοοικονομική κρίση της πανδημίας ανέδειξε τρεις μείζονες κινδύνους για τον κόσμο της εργασίας, που αφορούν την ποιότητα της απασχόλησης και την ποσότητά της, αλλά και τις πιο ευάλωτες ομάδες. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), με στόχο να ελαχιστοποιήσει αυτές τις απειλές, ζήτησε ανάλογα μέτρα που προκύπτουν από τον κοινωνικό διάλογο. Η ανησυχία της αποτυπώθηκε σε πορίσματα ερευνών, σύμφωνα με τα οποία η επισφάλεια, η ανισότητα, η ανασφάλεια και ο αποκλεισμός είχαν επιδεινωθεί από την πανδημία. Οι επιπτώσεις της στις συνθήκες εργασίας επηρέασαν ιδιαίτερα τις γυναίκες, τους νέους και όσους απασχολούνται σε προσωρινές και χαμηλής ειδίκευσης θέσεις εργασίας. Εκείνη την περίοδο στην Ισπανία οι συμφωνίες μέσω κοινωνικού διαλόγου διέσωσαν εκατομμύρια θέσεις εργασίας, χάρη σε προγράμματα, όπως εκείνο των βραχυπρόθεσμων απολύσεων. Παρά τη χρησιμότητά του, ωστόσο, πρόκειται για ένα εφάπαξ εργαλείο. Οι εταιρείες δεν μπορούν να απαλλάσσονται από το καθήκον να μεριμνούν για τους υπαλλήλους τους. Η ιδέα της ευημερίας στον χώρο εργασίας βασίζεται επί του παρόντος σε μεγάλο βαθμό στην έννοια της κοινωνικής ανταλλαγής και των αμοιβαίων κερδών, που διέπουν τη σχέση εργασίας.
Ωστόσο, μπορεί κανείς να εξετάσει το πώς οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η διαχείριση ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν ευνοϊκά την ευημερία και τις σχέσεις εργασίας. Η ποιότητα ζωής στην εργασία εξαρτάται από τη συμμετοχή του προσωπικού σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας, ήτοι στη διαμόρφωση του εργασιακού περιβάλλοντος με ευνοϊκές ψυχοκοινωνικές συνθήκες, στις οργανωτικές διαδικασίες και μεθόδους και στους στόχους του οργανισμού. Τελικά, μια τέτοια συμμετοχή θα έχει θετικό αντίκτυπο στην αφοσίωση και την απόδοση των εργαζομένων. Εδώ οι συλλογικές διαπραγματεύσεις –ένας από τους κομβικούς θεσμούς για τη ρύθμιση της αγοράς εργασίας– μπαίνουν στο παιχνίδι. Στο ισπανικό σύστημα οι συνθήκες εργασίας των περισσοτέρων απασχολουμένων ρυθμίζονται από αυτό το πλαίσιο. Τα προκαταρκτικά στοιχεία από το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Οικονομίας δείχνουν ότι το παρελθόν έτος 3.950 καταχωρισμένες συλλογικές συμβάσεις ρύθμιζαν τις συνθήκες εργασίας 11,6 εκατ. εργαζομένων και επηρέασαν συνολικά 1,2 εκατ. επιχειρήσεις. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη βελτίωση της ευημερίας των εργαζομένων, ελαττώνοντας την εργασιακή τους ανασφάλεια.
Ωστόσο, η έρευνα επί του θέματος είναι περιορισμένη. Το κενό στοχεύει να καλύψει η έρευνα συλλογικών διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του Ιδρύματος της 1ης Μαΐου της συνομοσπονδίας συνδικάτων και συντονίζεται από τα πανεπιστήμια της Λεόν και της Κόρδοβας. Το βασικό συμπέρασμα συνίσταται στο ότι οι συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι ζωτικής σημασίας για τους εργαζομένους, ώστε να βελτιωθεί η ευημερία τους και να μειωθεί η επισφάλεια. Η τόνωση της ευημερίας και η μειωμένη ανασφάλεια συνοδεύονται από αύξηση της δέσμευσής τους προς την εταιρεία τους, κάτι που εμφατικά υπογραμμίζει τον σαφή συσχετισμό συλλογικής διαπραγμάτευσης και εργασιακής απόδοσης. Η μελέτη εξετάζει, επίσης, τους προβληματισμούς, που είναι τόσο σχετικοί όσο και ανησυχητικοί αναφορικά με την αντίληψη των εργαζομένων για τα εν λόγω θέματα. Το 54,7% θεωρεί ότι οι συλλογικές συμβάσεις βελτιώνουν την ισότητα γυναικών και ανδρών στην εταιρεία, το 53,3% πιστεύει ότι επηρεάζουν θετικά την εργασιακή υγεία και ασφάλεια και το 52,3% ότι βελτιώνουν τις συνθήκες εργασίας τους. Ωστόσο, το 49% εκτιμά πως δεν δύναται να διαπραγματευθεί τις συνθήκες εργασίας του, ενώ σχεδόν ένας στους τέσσερις εργαζομένους φοβάται τα αντίποινα, αν ενταχθεί σε σωματείο.
*O Ραμόν Ρουέδα Λόπεθ είναι καθηγητής Οργάνωσης Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Λεόν και ο Χάιμε Αχά Βάγιε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κόρδοβας. Το άρθρο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Κοινωνικής Ευρώπης, socialeurope.eu
