Το φθινόπωρο του 2021 η Ευρώπη βρισκόταν για πρώτη φορά αντιμέτωπη με μια συστηματική μείωση της ροής του φυσικού αερίου από τη Ρωσία, η οποία, όπως απεδείχθη εκ των υστέρων, ετοιμαζόταν να εισβάλει στην Ουκρανία λίγους μήνες αργότερα και να διακόψει πλήρως την παροχή του καυσίμου στη Γηραιά Ηπειρο. Εκτοτε η Ευρώπη έχει αποδυθεί σε μια αγωνιώδη εκστρατεία με στόχο την απεξάρτησή της από τον ενεργειακά πλούσιο γείτονά της, μια εκστρατεία που τη μετέτρεψε στην καλύτερη πελάτισσα της αμερικανικής βιομηχανίας υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), την οδήγησε σε συμφωνίες παροχής φυσικού αερίου με χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, όπως το Κατάρ και την Αλγερία, και οδήγησε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες στην αγορά τερματικών σταθμών LNG. Στο μεταξύ και προτού κλείσει κάθε «παράθυρο ευκαιρίας», χώρες και βιομηχανίες της Ευρώπης είχαν σπεύσει να αγοράσουν όσο περισσότερο ρωσικό αέριο και πετρέλαιο μπορούσαν. Κατόρθωσαν, έτσι, να έχουν σχετική πληρότητα στους ταμιευτήρες τους, τους οποίους θα χρειαστεί όμως να ανατροφοδοτηθούν.
Σήμερα, δύο χρόνια μετά, κι ενώ η ανθρωπότητα παρακολουθεί με δέος τη νέα ανείπωτη τραγωδία στη Μέση Ανατολή, η Ευρώπη ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει για πρώτη φορά τον χειμώνα χωρίς καθόλου ρωσικό αέριο και σε συνθήκες ενός είδους ενεργειακής πολιορκίας που στοιχειοθετεί η παρούσα συγκυρία. Εν μέσω κλιμάκωσης του πολέμου, το Ισραήλ έδωσε από τις πρώτες ημέρες εντολή στον ενεργειακό κολοσσό της Chevron να διακόψει κάθε δραστηριότητα στο κοίτασμα φυσικού αερίου Tamar στην Ανατολική Μεσόγειο. Αμεση συνέπεια αναμένεται να είναι η μείωση των εξαγωγών αερίου από το Ισραήλ προς την Αίγυπτο, που με τη σειρά της ενδέχεται να μειώσει τις εξαγωγές LNG στην Ευρώπη.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προειδοποιεί πως η παγκόσμια προσφορά LNG παραμένει περιορισμένη σε σύγκριση με τη ζήτηση.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προειδοποιεί πως η παγκόσμια προσφορά LNG παραμένει περιορισμένη σε σύγκριση με τη ζήτηση. Την ίδια στιγμή, διαρροή στον αγωγό αερίου Balticconnector ανάμεσα στη Φινλανδία, τη Λετονία και την Εσθονία οδηγεί αναγκαστικά σε διακοπή της λειτουργίας του.
Ο συγκεκριμένος αγωγός δεν διοχετεύει αέριο στην Ευρώπη, αλλά το συμβάν καταγράφεται ένα χρόνο μετά τις εκρήξεις στον Nord Stream, που επίσης είχαν οδηγήσει σε διακοπή της λειτουργίας του σημαντικότερου αγωγού μεταφοράς του ρωσικού αερίου. Ως εκ τούτου γεννώνται υποψίες για δολιοφθορά και εντεινόμενη ανησυχία για το πόσο ασφαλείς είναι οι στρατηγικής σημασίας ενεργειακές υποδομές της Ευρώπης.
Σε ό,τι αφορά το πετρέλαιο, η άμεση αντίδραση της αγοράς ήταν μια σχετικά μικρή άνοδος της τιμής του και μάλιστα σε επίπεδα κάτω από τα 90 δολ. το βαρέλι στα οποία είχε φθάσει τον Σεπτέμβριο, όταν Σαουδική Αραβία και Ρωσία αποφάσισαν να παρατείνουν μέχρι το τέλος του έτους τη συμφωνία τους για μείωση της παραγωγής τους. Σύντομα μάλιστα αποκλιμακώθηκαν οι τιμές του πετρελαίου, που σημειωτέον δεν παράγεται ούτε στο Ισραήλ ούτε στα παλαιστινιακά εδάφη. Οικονομικοί αναλυτές προειδοποιούν, όμως, ότι το ενδεχόμενο ενός παρατεταμένου πολέμου στη Μέση Ανατολή και ιδιαιτέρως με την εμπλοκή του Ιράν, που δυστυχώς διαγράφεται αυτή τη στιγμή ως το πιθανότερο σενάριο, μπορεί να εκτοξεύσει το πετρέλαιο στα 150 δολάρια το βαρέλι.
Φόβοι για άλμα τιμών στην ενέργεια
Η εμπλοκή του Ιράν στον πόλεμο μπορεί να είναι καθοριστική για την πορεία των τιμών του πετρελαίου επειδή αναπόφευκτα θα προκαλέσει νέα σκλήρυνση της στάσης της Ουάσιγκτον προς την Τεχεράνη.
Από τον Αύγουστο του περασμένου έτους κι ενώ η Σαουδική Αραβία κώφευε στις εκκλήσεις της για αύξηση της παραγωγής, η Ουάσιγκτον έχει χαλαρώσει την πίεση στην Τεχεράνη και Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν και πάλι επαφές με Ιρανούς ομολόγους τους για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Η υπερδύναμη έχει έτσι επιτρέψει την αύξηση των εξαγωγών ιρανικού πετρελαίου, που αποτέλεσε φέτος τη δεύτερη πηγή σταδιακής αύξησης της παγκόσμιας προσφοράς μετά το σχιστολιθικό πετρέλαιο των ΗΠΑ.
Τα σενάρια για πετρέλαιο στα 150 δολ. το βαρέλι και η άνοδος στα προθεσμιακά συμβόλαια φυσικού αερίου.
Δεδομένου, βέβαια, ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια των οικονομιών ανά τον κόσμο να περιορίσουν την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και να αυξήσουν τις καθαρές μορφές ενέργειας, τις ανανεώσιμες πηγές και το υδρογόνο, οι προβλέψεις αυτές για εκτόξευση του πετρελαίου στα 150 δολ. το βαρέλι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ιδιαιτέρως απαισιόδοξες. Δεν τις συμμερίζονται άλλωστε όλοι, όπως προκύπτει από τις προβλέψεις της Goldman Sachs, που παρά τον πόλεμο επιμένει πως οι τιμές του πετρελαίου θα διαμορφωθούν στα 100 δολ. το βαρέλι. Δεν λείπουν οι αναλύσεις, που υπογραμμίζουν τις θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στο σημερινό διεθνές περιβάλλον και σε εκείνο του Οκτωβρίου 1973, όταν ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του Γιομ Κιπούρ οδήγησε σε πετρελαϊκή κρίση και κλόνισε την παγκόσμια οικονομία.
Δύσκολα μπορεί, πάντως, να καθησυχαστεί κανείς διαβάζοντας τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει αναλυτές της CITIC Futures για το πώς εξελίχθηκαν οι τιμές του μαύρου χρυσού σε παλαιότερες και όχι απαραιτήτως τόσο μακρινές κρίσεις: 240% στη διάρκεια του πρώτου πολέμου στον Κόλπο το 1990, 45% με τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003 και 40% με τον εμφύλιο της Λιβύης το 2011.
Και βέβαια η Ευρώπη παραμένει σε κλίμα ανησυχίας για τις τιμές του φυσικού αερίου. Είναι γεγονός ότι έχουν αποκλιμακωθεί πλήρως από τα διαστημικά επίπεδα των 300 ευρώ η μεγαβατώρα στα οποία είχαν εκτοξευθεί τον Αύγουστο του 2022. Κινούνταν ωστόσο ανοδικά, καθώς η κλιμάκωση του πολέμου στη Μέση Ανατολή και τα προβλήματα στον αγωγό στη Φινλανδία επαναφέρουν την ανησυχία για την προσφορά του καυσίμου.
Την ώρα που συντασσόταν το παρόν, τα προθεσμιακά συμβόλαια Νοεμβρίου στην αγορά της Ολλανδίας κυμαίνονταν στα 53,29 ευρώ η μεγαβατώρα, σημειώνοντας άνοδο 14,5%. Και όπως επισημαίνουν αναλυτές της αγοράς, δεν αποκλείεται να διακοπούν και οι δραστηριότητες στο Λεβιάθαν, το άλλο κοίτασμα αερίου του Ισραήλ, καθώς βρίσκεται κοντά στον Λίβανο, οπότε θα υπάρξει περαιτέρω πλήγμα στην παγκόσμια προσφορά.
Πτώση της παραγωγής ενέργειας από πυρηνικά στη Γαλλία
Την πολιορκία της Ευρώπης ολοκληρώνει μια σειρά από μικρότερες εστίες κινδύνου για την ενεργειακή της ασφάλεια. Ανάμεσά τους η πτώση της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη Γαλλία, αλλά και οι επαναλαμβανόμενες απεργίες στις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου της Chevron στην Αυστραλία.
Ο ενεργειακός κολοσσός της Γαλλίας, η Electricite de France, ανακοίνωσε την Τετάρτη το βράδυ ότι θα μειώσει αναγκαστικά τις εξαγωγές ενέργειας στις γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες εξαιτίας προβλημάτων στον πυρηνικό αντιδραστήρα στο Σεντ Αλμπάν. Στην περίπτωση του Σεντ Αλμπάν αιτία είναι η ροή στον Ροδανό ποταμό.
Εχουν, όμως, προηγηθεί τα δύο τελευταία χρόνια αλλεπάλληλα τεχνικά προβλήματα στους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Γαλλίας, που παρουσιάζουν ρωγμές και γενικότερα μεγάλη διάβρωση εξαιτίας της παλαιότητάς τους. Εχουν έτσι αναγκάσει το γαλλικό κράτος να διακόψει τη λειτουργία ανησυχητικά μεγάλου αριθμού πυρηνικών μονάδων, που εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα βρίσκονται σε φάση αποκατάστασης και επιδιόρθωσης.
Το αποτέλεσμα είναι, όμως, ότι στη διάρκεια του περασμένου έτους η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας από τις πυρηνικές μονάδες της Γαλλίας μειώθηκε στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 34 ετών.
Πρόκειται για τη μοναδική από όλες τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. που δεν επλήγη όταν η Μόσχα μείωσε δραστικά την παροχή αερίου στην Ευρώπη, καθώς βασίζεται στην πυρηνική ενέργεια και καλύπτει με εισαγωγές ενέργειας ουσιαστικά ένα αμελητέο τμήμα των ενεργειακών της αναγκών.
Πληθαίνουν τα προβλήματα στους αντιδραστήρες της, μειώνει τις εξαγωγές ενέργειας σε γειτονικές χώρες.
Αποτελεί όμως εξαιρετικά αρνητική συγκυρία το γεγονός ότι τα προβλήματα στους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Γαλλίας συμπίπτουν χρονικά με την ενεργειακή κρίση που γνωρίζει η Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια από το καλοκαίρι του 2021 και τη μείωση της ροής ρωσικού αερίου.
Η αδρανοποίηση μεγάλου αριθμού αντιδραστήρων της έχει ουσιαστικά κλονίσει τον ρόλο που έπαιζε μέχρι προσφάτως η Γαλλία ως μεγαλύτερος παραγωγός πυρηνικής ενέργειας στη Γηραιά Ηπειρο.
Γεννάει, άλλωστε, ερωτηματικά ως προς το ποιο μέρος του πυρηνικού της στόλου θα είναι ενεργό μέσα σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια που χρειάζεται αναπλήρωση των χαμένων ενεργειακών πόρων της Ευρώπης.
Τελευταία η κατάσταση έχει αρχίσει να βελτιώνεται, καθώς έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες αποκατάστασης σε 11 από τους 16 αντιδραστήρες που αντιμετώπισαν πρόβλημα.
Οι υπόλοιποι 4 αναμένεται να έχουν αποκατασταθεί και να επανέλθουν σε λειτουργία γύρω στα τέλη του έτους.
Σε επιφυλακή
Επισημαίνοντας τους κινδύνους που απειλούν την προσφορά πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή λόγω του πολέμου, η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας μίλησε για «ραγδαία κλιμάκωση των γεωπολιτικών κινδύνων», αλλά επιχείρησε να καθησυχάσει τη διεθνή γνώμη δεσμευόμενη πως θα παρακολουθεί την αγορά πετρελαίου και «είναι έτοιμη να δράσει αν χρειαστεί για να διασφαλίσει επάρκεια προσφοράς στην παγκόσμια αγορά».
3,5 εκατ. τόνους LNG ετησίως συμφώνησε το Κατάρ να παρέχει στη γαλλική TotalEnergies για 37 χρόνια.
Ο κίνδυνος
Ο οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί εκτιμά πως οι αγορές υποτιμούν προς το παρόν τον κίνδυνο μιας γενίκευσης του πολέμου στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και προειδοποιεί ότι με εμπλοκή του Ιράν και του Λιβάνου «σαφώς θα διακοπεί η προσφορά πετρελαίου από την περιοχή, θα ακολουθήσει εκτόξευση των τιμών του «μαύρου χρυσού» και ο αντίκτυπος στην οικονομία θα είναι τεράστιος».
240% εκτοξεύθηκε η τιμή του πετρελαίου το 1990 στη διάρκεια του πρώτου πολέμου στον Κόλπο.
Ακραίο σενάριο
Η επενδυτική Alpine Macro, που υπογραμμίζει την αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, αλλά προεξοφλεί κλιμάκωση του πολέμου ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς, τονίζει πως το «πλέον ακραίο σενάριο θα είναι ένα πλήγμα του Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, κάτι που θα οδηγήσει σε εκτόξευση των τιμών του πετρελαίου στα 150 δολ. το βαρέλι».