Δεκάδες ηγέτες και αρχηγοί κρατών θα συγκεντρωθούν αυτή την εβδομάδα στο Πεκίνο προσκεκλημένοι του Κινέζου προέδρου Σι Τζιπίνγκ, για να παρευρεθούν στο τρίτο φόρουμ για τον νέο Δρόμο του Μεταξιού, 10 χρόνια από την επίσημη ανακοίνωσή του και την αγόρευσή του σε «σχέδιο του αιώνα». Αν και έχει προσελκύσει επενδύσεις ύψους ενός τρισ. δολ., το φιλόδοξο σχέδιο του Κινέζου προέδρου εισέρχεται στη δεύτερη δεκαετία του με φθαρμένο κύρος, περιορισμένο εύρος και μειωμένα κεφάλαια. Αιτίες η αρνητική συγκυρία που δημιούργησε η πανδημία –καθώς έχει οδηγήσει πολλές από τις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού σε πτώχευση ή στα όρια της πτώχευσης–, αλλά και τα οικονομικά προβλήματα της ίδιας της Κίνας. Και στο μεταξύ η Ιταλία, η μοναδική χώρα του G7 που συμμετείχε έως τώρα στον Δρόμο του Μεταξιού, ετοιμάζεται να αποχωρήσει.
Σύμφωνα με μελέτη της δεξαμενής σκέψης Green Finance & Development Center, συνολικά η δραστηριότητα της Κίνας στις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού έχει περιοριστεί σήμερα περίπου στο 40% των επιπέδων του 2018 και αντανακλά τις περιορισμένες πλέον δυνατότητες της δεύτερης οικονομίας στον κόσμο που επιβραδύνεται. Παράλληλα, την αίγλη του σχεδίου θαμπώνουν οι κατηγορίες κατά του Πεκίνου πως έχει εγκλωβίσει σε παγίδα χρέους όσες χώρες δάνεισαν οι κινεζικές τράπεζες στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού, με αποτέλεσμα να οδηγήσει πολλές από αυτές στην πτώχευση. Και βέβαια η πτώχευση πολλών από τις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού είχε αποτέλεσμα να περιορισθούν σχεδόν κατά το ήμισυ τα κεφάλαια που έχουν δεσμευθεί για την εκτέλεση των έργων του. Πρώτη χώρα που πτώχευσε ήταν η Ζάμπια το 2020 εν μέσω της πανδημίας, ενώ, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Φουντάν της Σαγκάης, από το 2020 βυθίζονται σε κρίση χρέους κι άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Αιθιοπία, η Σρι Λάνκα και το Πακιστάν. Ετσι, τα κεφάλαια που δεσμεύονται τώρα ετησίως για την εκτέλεση έργων έχουν περιοριστεί από το πρώτο έτος της πανδημίας σε 63,7 δισ. δολ., όταν το 2018 ανέρχονταν σε 120 δισ. δολάρια.
Το Πεκίνο ελπίζει να αξιοποιήσει το φετινό τρίτο φόρουμ για να αναθερμάνει το σχέδιο.
Μιλώντας στο Bloomberg σε καθεστώς ανωνυμίας, Κινέζος αξιωματούχος εξέφρασε την εκτίμηση ότι ο Δρόμος του Μεταξιού είναι πλέον ένα σχέδιο νεκρό, καθώς δέχθηκε διπλό πλήγμα από την πανδημία και από τα οικονομικά προβλήματα της Κίνας. Προσέθεσε, πάντως, πως το Πεκίνο ελπίζει να αξιοποιήσει το φετινό, κατά κάποιον τρόπο πανηγυρικό, φόρουμ για να αναθερμάνει το σχέδιο. Στο μεταξύ, όμως, οι εντεινόμενες γεωπολιτικές εντάσεις κάθε άλλο παρά αποκλιμακώνονται και αντιθέτως προστίθενται νέες, που ασκούν περαιτέρω πίεση στο σχέδιο και στην ίδια την οικονομία της Κίνας. Οπως επισημαίνει ο Μάικλ Κούγκελμαν, διευθυντής του Ινστιτούτου Νότιας Ασίας στο κέντρο Γουίλσον, «τα εξωτερικά πλήγματα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και ίσως ο νέος πόλεμος στη Μέση Ανατολή βαθαίνουν περαιτέρω τα χρέη και επιταχύνουν τον πληθωρισμό». Η αντίδραση της Κίνας στις δυσμενείς συνθήκες που έπληξαν τον Δρόμο του Μεταξιού ήταν η στροφή της σε «μικρότερα αλλά ωραιότερα» σχέδια που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια το μέσο ύψος μιας επένδυσης στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού έχει μειωθεί κατά 48% το πρώτο εξάμηνο του έτους σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2018.
Στο μεταξύ, αρχίζουν να δραστηριοποιούνται όλο και περισσότερο οι ιδιωτικές επιχειρήσεις της Κίνας, ενώ στα σχέδια του Δρόμου του Μεταξιού κυριαρχούσαν παλαιότερα οι κρατικές εταιρείες και οι κρατικές τράπεζες, όπως επισημαίνει ο Κριστόφ Νεντοπίλ Γουάνγκ, διευθυντής του Griffith Asia Institute και υπεύθυνος της μελέτης του Πανεπιστημίου Φουντάν. Το αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής είναι μια στροφή προς τις διεθνείς αγορές, παρά στα έργα υποδομών. Για παράδειγμα, η κινεζική Contemporary Amperex Technology και η Mercedes-Benz σχεδιάζουν να επενδύσουν από κοινού τουλάχιστον 7 δισ. δολ. σε μονάδα παραγωγής στην Ουγγαρία, που θα είναι και το μεγαλύτερο έργο του Δρόμου του Μεταξιού στα 10 χρόνια ζωής του. Οπως επισημαίνουν πάντως οικονομικοί αναλυτές, τα όρια του Δρόμου του Μεταξιού ήταν ευθύς εξαρχής κάπως ασαφή, καθώς συνήθως κάλυπταν οποιαδήποτε σχέδια υλοποιούνταν σε χώρες που διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με την Κίνα. Τώρα έχει γίνει ορατή κάποια αλλαγή στον γεωγραφικό του προσανατολισμό, που ακολουθεί πιστά την εξωτερική πολιτική του προέδρου Σι. Φέτος, υπ’ αριθμόν ένα χώρα αποδέκτης επενδύσεων στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού ήταν η Σαουδική Αραβία, καθώς ο Κινέζος ηγέτης επιδιώκει να διευρύνει την επιρροή της Κίνας στη Μέση Ανατολή.