Οταν πριν από 10 χρόνια ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ παρουσίαζε το γιγάντιο πλέγμα υποδομών και εφοδιαστικών αλυσίδων που έγινε γνωστό ως ο νέος Δρόμος του Μεταξιού, αναφέρθηκε σε αυτό ως «το σχέδιο του αιώνα». Ενα σχέδιο που επρόκειτο να συνδέσει με οδικές αρτηρίες και σιδηροδρομικές συνδέσεις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας με την Ευρώπη, να χρηματοδοτήσει την κατασκευή λιμένων και υποδομών κάθε είδους και θεωρητικά να επηρεάσει ευεργετικά τη ζωή λαών αναπτυσσόμενων χωρών.
Στα 10 χρόνια που μεσολάβησαν από την ανακοίνωση του Κινέζου προέδρου, το σχέδιο έχει όντως απορροφήσει επενδύσεις 1 τρισ. δολ., έχει συμπεριλάβει περίπου το 80% των 193 χωρών-μελών των Ηνωμένων Εθνών και έχει δεσμεύσει 152 χώρες μέσω 200 τουλάχιστον συμφωνιών που υπέγραψαν με την Κίνα. Πρωτίστως έχει δώσει στην Κίνα τη δυνατότητα να διευρύνει τη σφαίρα επιρροής της μέσα από τις τουλάχιστον 200 συμφωνίες που έχει υπογράψει με 152 χώρες και 32 διεθνείς οργανισμούς.
Της έχει δώσει τη δυνατότητα να διαθέσει τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα χορηγώντας πιστώσεις σε τέτοια κλίμακα, που μπροστά τους ωχριά η Δύση και το παρελθόν της ως πιστωτή του αναπτυσσόμενου κόσμου. Εχει προσφέρει στις κινεζικές κατασκευαστικές πεδίο δόξης λαμπρό εν μέσω κορεσμού της εγχώριας αγοράς και έχει διασφαλίσει τις θέσεις εργασίας εκατομμυρίων Κινέζων εργατών.
Παράλληλα, το τιτάνιο έργο του Πεκίνου έχει κατηγορηθεί από αναλυτές του δυτικού κόσμου πως έχει εγκλωβίσει πολλές από τις εμπλεκόμενες χώρες σε αυτό που έχουν χαρακτηρίσει «παγίδα χρέους», μια παγίδα που απειλεί να αποσταθεροποιήσει τις οικονομίες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Εχει, άλλωστε, αναγκάσει ορισμένες από τις εμπλεκόμενες χώρες να προσφύγουν στον δανεισμό από το ΔΝΤ ή και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Ηδη είναι ορατή η αλλαγή στάσης από πλευράς της Κίνας, που έχει περιορίσει δραματικά τις επενδύσεις.
Πολλές από τις επενδύσεις του Δρόμου του Μεταξιού δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα κέρδη, ούτε έδωσαν στις οικονομίες των εμπλεκόμενων χωρών την ώθηση για ανάπτυξη που τους είχαν υποσχεθεί. Δεν έλειψαν, άλλωστε, και οι περιπτώσεις επενδύσεων που προσέκρουσαν σε αντιδράσεις τοπικών κοινοτήτων, όπως και οι γνώριμες κατηγορίες κατά των κινεζικών κατασκευαστικών ότι χρησιμοποίησαν μόνον δικό τους προσωπικό χωρίς να προσφέρουν εργασία στον εγχώριο πληθυσμό.
Σήμερα, ο νέος Δρόμος του Μεταξιού εισέρχεται στη δεύτερη δεκαετία του, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με μια ραγδαία αλλαγή των συνθηκών. Ο κόσμος στον οποίο εγκαινιάστηκε ήταν εντελώς διαφορετικός από τον σημερινό.
Η Κίνα αντιμετωπίζει τις παθογένειες της οικονομίας της, μια τεράστια κρίση της αγοράς ακινήτων και μια παρατεταμένη επιβράδυνση.
Πολλές από τις εμπλεκόμενες χώρες αγωνίζονται ακόμη να ανακάμψουν από την ύφεση της πανδημίας, ενώ πλήττονται από τις αυξήσεις των επιτοκίων αλλά και από την εκτόξευση των τιμών της ενέργειας και των εμπορευμάτων που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Ηδη είναι ορατή η αλλαγή στάσης από πλευράς της Κίνας, που έχει περιορίσει δραματικά τις επενδύσεις για έργα του Δρόμου του Μεταξιού και έως ένα βαθμό τις έχει υποκαταστήσει με δάνεια έκτακτης ανάγκης σε υπερχρεωμένες χώρες εμπλεκόμενες στο τιτάνιο έργο.
Η μάχη των ψηφιακών υποδομών
Δεν ήταν βέβαια απογοητευτικά όλα τα έργα του Δρόμου του Μεταξιού, όπως τονίζει σε σχετικό εκτενές ρεπορτάζ το αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs, που ξεχωρίζει την κινεζική επένδυση στο λιμάνι του Πειραιά ως επικερδή και για τις δύο συμβαλλόμενες πλευρές. Είναι αρκετές, πάντως, οι χώρες που γνώρισαν το τίμημα της υπερχρέωσης και την αγωνία της εξάρτησης από την Κίνα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ωφελήθηκαν μεν οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ που διαπραγματεύθηκαν τα δάνεια και τα έργα με το Πεκίνο, αλλά όχι και οι λαοί. Σύμφωνα με το δίκτυο Benar News, που καλύπτει θέματα της ευρύτερης περιοχής της Ασίας, η Κίνα έχει μεν μειώσει τις επενδύσεις σε έργα υποδομής τα τελευταία χρόνια, αλλά δαπανά πολύ περισσότερα για τον ψηφιακό τομέα. Το κινεζικό δορυφορικό σύστημα Beidou έχει επεκταθεί σε 165 μητροπόλεις ανά τον κόσμο και προσφέρει πολύ μεγαλύτερη κάλυψη από το γνωστό σε όλους μας αμερικανικό GPS. Παράλληλα, η πολυθρύλητη πλέον Huawei, που βρέθηκε στο στόχαστρο των ΗΠΑ και στη συνέχεια της Ευρώπης, απομονώθηκε και οδηγήθηκε σε αναγκαστική συρρίκνωση, πήρε την εκδίκησή της με την επέκτασή της στην Αφρική, όπου έχει κατασκευάσει το 70% των δικτύων τηλεπικοινωνιών τέταρτης γενιάς. Σε ό,τι αφορά το ακανθώδες θέμα του εξοπλισμού παρακολουθήσεων, η Κίνα εξακολουθεί να εξάγει τις πλατφόρμες της για αστυνόμευση και εγχώρια ασφάλεια σε τουλάχιστον 80 χώρες ανά τον κόσμο. Ο τεχνολογικός της τομέας βρίσκεται στο επίκεντρο του στρατηγικού της τομέα και η Κίνα είναι έτοιμη να εκμεταλλευτεί και να αξιοποιήσει κάθε σχετική ανάγκη που δεν έχει καλυφθεί.
Το κινεζικό δορυφορικό σύστημα Beidou έχει επεκταθεί σε 165 μητροπόλεις, ενώ η Huawei έχει κατασκευάσει το 70% των δικτύων 4G στην Αφρική.
Εχει ήδη πραγματοποιήσει επαφές στις αναδυόμενες αγορές προκειμένου να διασφαλίσει την απαιτούμενη στήριξη και να είναι εκείνη που θα καθορίσει τις προδιαγραφές και να παρέχει πρόσβαση στο Ιντερνετ σε περίπου 2,9 δισ. άτομα παγκοσμίως. Μια από αυτές τις αγορές είναι η Ινδονησία, η τέταρτη στον κόσμο χώρα σε πληθυσμό, με σχεδόν τους μισούς κατοίκους να είναι κάτω των 30 ετών και να αποτελούν ένα είδος αχαρτογράφητου εδάφους για την ψηφιακή οικονομία. Η Huawei χαρτογραφεί ήδη την περιοχή, προσφέρεται να κατασκευάσει τις αναγκαίες υποδομές με χαμηλό κόστος, ενώ προσφέρεται επίσης να εκπαιδεύσει προσωπικό και να διαφημίσει τις κρατικές υπηρεσίες. Και η ψηφιακή της παρουσία γίνεται αισθητή σε μεγάλο αριθμό έργων υποδομής μεγάλης κλίμακας. Ενδεικτική περίπτωση η σιδηροδρομική γραμμή-εξπρές που συνδέει την Κίνα με το Λάος, η οποία, όχι μόνον αποτελείται από κινεζικής κατασκευής υποδομή, όχι μόνον λειτουργεί με κινεζικά βαγόνια, αλλά και χρησιμοποιεί κινεζική ψηφιακή τεχνολογία στα συστήματα εξακρίβωσης προσωπικών στοιχείων και στα συστήματα ελέγχου ασφαλείας.
Εν ολίγοις, στα 10 χρόνια ζωής του και σε μια περίοδο μεγάλης γεωπολιτικής αναταραχής, ο νέος Δρόμος του Μεταξιού έχει επεκταθεί στον ψηφιακό κόσμο και επηρεάζει όλο και περισσότερο τη ζωή των χωρών που έχουν εμπλακεί στο γιγάντιο έργο μαζί με την Κίνα.
Παγίδα χρέους για πολλές αναδυόμενες αγορές
Ανάμεσα στα θύματα της γοητείας της Κίνας, ίσως και η πλέον ενδεικτική περίπτωση, είναι η Σρι Λάνκα που δεν κατάφερε να αποπληρώσει το δάνειό της για την κατασκευή λιμανιού το 2017 και αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην Κίνα το ίδιο αυτό έργο για 99 χρόνια στο πλαίσιο επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους της. Η συμφωνία αυτή με την υπερχρεωμένη χώρα ενέσπειρε υποψίες και φόβους στην Ουάσιγκτον ότι το Πεκίνο χρησιμοποιεί τον δανεισμό και τις επενδύσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες για να αποκτά πρόσβαση σε στρατηγικής σημασίας υποδομές στην Ασία, στον Ινδικό Ωκεανό και στη Μέση Ανατολή. Η κλίμακα του φιλόδοξου σχεδίου έχει, έτσι κι αλλιώς, προβληματίσει τη Δύση για την επιρροή που διασφαλίζει στο Πεκίνο. Πολιτικοί αναλυτές επισημαίνουν συχνά ότι πολλές από τις χώρες που έχουν χρέη στην Κίνα λόγω των έργων του Δρόμου του Μεταξιού, έχουν κατά καιρούς υποστηρίξει δημοσίως την πολιτική του Πεκίνου στο ακανθώδες θέμα της επαρχίας Σιντζιάνγκ και της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων.
Στις χώρες που αδυνατούν να αποπληρώσουν τα χρέη συγκαταλέγονται η Αργεντινή, το Πακιστάν, το Μαυροβούνιο, η Κένυα, η Μαλαισία και η Τανζανία.
Αναλυτές και παρατηρητές του σχεδίου έχουν προειδοποιήσει πως αυτή η ειδική κρίση χρέους που έχει δημιουργήσει ο νέος Δρόμος του Μεταξιού, αν επιδεινωθεί περαιτέρω στις αναδυόμενες αγορές ενδέχεται να τις οδηγήσει σε ένα είδος «χαμένης δεκαετίας» ανάλογης εκείνης που γνώρισαν οι οικονομίες της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 1980. Ανάμεσα στις χώρες που αδυνατούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους από τον Δρόμο του Μεταξιού συγκαταλέγονται η Αργεντινή, το Πακιστάν, το Μαυροβούνιο, η Κένυα, η Μαλαισία και η Τανζανία και συχνά βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης με την Κίνα. Οι περισσότερες από αυτές έχουν προσφύγει στο ΔΝΤ τα τελευταία χρόνια.
Οσον αφορά την Κίνα, έχει μειώσει τις επενδύσεις της για έργα στις αναπτυσσόμενες χώρες και έχει δεσμεύσει πολύ περισσότερα κεφάλαια σε δάνεια έκτακτης ανάγκης στις χώρες που αδυνατούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους από τα έργα του Δρόμου του Μεταξιού. Ζητούμενο για το Πεκίνο είναι, όπως έχει επισημάνει η Κάρμεν Ράινχαρτ, οικονομολόγος του ΔΝΤ, «να σώσει τις τράπεζές της» που χρηματοδότησαν τα έργα. Σύμφωνα με έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας, της AidData, του Harvard Kennedy School και του Ινστιτούτου του Κιέλου, τα δάνεια του Πεκίνου προς υπερχρεωμένες χώρες εκτοξεύθηκαν από το 5% που ήταν το 2010 στο 60% το 2022. Η ίδια έρευνα διαπίστωσε, άλλωστε, πως τα κινεζικά δάνεια κάθε άλλο παρά φτηνά είναι: χορηγούνται με επιτόκια κατά μέσον όρο 5% όταν το σύνηθες επιτόκιο ενός δανείου του ΔΝΤ είναι 2%.
Το πρόβλημα
Σχολιάζοντας τη στήριξη που παρέχει η Κίνα σε όσες χώρες δυσκολεύονται να αποπληρώσουν δάνεια που έλαβαν στο πλαίσιο του νέου Δρόμου του Μεταξιού, η οικονομολόγος του ΔΝΤ Κάρμεν Ράινχαρτ επισήμανε προσφάτως πως «το Πεκίνο προσπαθεί τελικά να διασώσει τις κινεζικές τράπεζες γι’ αυτό και έχει εμπλακεί σε αυτήν τη ριψοκίνδυνη επιχείρηση να προσφέρει δάνεια διάσωσης στις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού».
1 τρισ. δολ. έχει επενδυθεί στο πλαίσιο του νέου Δρόμου του Μεταξιού.
Εισπράκτορας
Σύμφωνα με τον Αμάρ Μαλίκ, ερευνητή στο κέντρο ερευνών AidData του William and Mary’s Global Research Institute, «η μεγαλύτερη μεταβολή είναι ότι έχει τελειώσει η εποχή των χαμηλών επιτοκίων και του φθηνού χρήματος που έρρεε από την Κίνα προς τις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού και σήμερα η Κίνα έχει εξελιχθεί από πιστωτή στον μεγαλύτερο εισπράκτορα χρέους στον κόσμο».
240 δισ. δολ. έχει διαθέσει η Κίνα ως δάνεια σε χώρες που αδυνατούσαν να αποπληρώσουν χρέη τους από τον νέο Δρόμο του Μεταξιού.
Στροφή
Η αναλύτρια του Global Development Policy Center, Ταρέλα Μόσες, διαπιστώνει πως έχουν ήδη μειωθεί αισθητά οι δαπάνες του Πεκίνου για επενδύσεις στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού και επισημαίνει πως «οι αποφάσεις της κινεζικής ηγεσίας προδίδουν τη στροφή της σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που επικεντρώνονται στις εγχώριες ανάγκες χρηματοδότησης».