• Δημοσιεύθηκε πρόσφατα ο νόμος 5055/2023 για τις διασυνοριακές μετατροπές, συγχωνεύσεις και διασπάσεις κεφαλαιουχικών εταιρειών, με τον οποίο ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η οδηγία (Ε.Ε.) 2019/2121. Από τις βασικές επιδιώξεις του νέου νόμου είναι η δημιουργία ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς και η περαιτέρω άρση περιορισμών στην ελευθερία εγκατάστασης. Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς (ν. 3777/2009) επιτρεπτές ήταν μόνο οι διασυνοριακές συγχωνεύσεις. Ορισμένες από τις πιο σημαντικές ρυθμίσεις –που αποκλίνουν από τις αντίστοιχες για τους ημεδαπούς μετασχηματισμούς– είναι οι ακόλουθες: (i) Το πεδίο εφαρμογής καταλαμβάνει μόνο τις κεφαλαιουχικές εταιρείες, (ii) στις τρεις παραλλαγές της διασυνοριακής διάσπασης (κοινή, μερική και απόσχιση κλάδου) η επωφελούμενη είναι πάντοτε νέα εταιρεία (και όχι υφιστάμενη), (iii) προβλέπεται αυξημένη (τρίμηνη) προθεσμία από τη δημοσίευση του σχεδίου του διασυνοριακού μετασχηματισμού για την προστασία των πιστωτών, (iv) προβλέπεται η έκδοση του προ του διασυνοριακού μετασχηματισμού πιστοποιητικού από τις αρμόδιες αρχές των κρατών-μελών, το οποίο βεβαιώνει την τήρηση της νομιμότητας της διαδικασίας, (v) παρέχεται στους εργαζομένους η δυνατότητα υποβολής παρατηρήσεων σχετικά με το σχέδιο διασυνοριακού μετασχηματισμού, (vi) προβλέπεται η υποχρέωση σύνταξης δήλωσης από τα διοικητικά όργανα της ημεδαπής εταιρείας που συμμετέχει σε διασυνοριακό μετασχηματισμό, αναφορικά με την οικονομική της κατάσταση, ώστε να προκύπτει ότι η νέα εταιρεία θα είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους πιστωτές και (vii) προβλέπεται η δυνατότητα εξόδου και αποζημίωσης (με χρηματικό αντάλλαγμα) των μετόχων – εταίρων μειοψηφίας των εταιρειών που μετέχουν στον διασυνοριακό μετασχηματισμό και καταψήφισαν το σχέδιο του διασυνοριακού μετασχηματισμού.
• Μέχρι πρότινος, η δυνατότητα μεταφοράς της καταστατικής έδρας μιας εταιρείας μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. δεν προβλεπόταν ρητά σε νομοθετικό επίπεδο. Ειδικότερα, με το προηγούμενο καθεστώς, η μόνη ρητή νομοθετική πρόβλεψη αφορούσε τη μεταφορά έδρας ελληνικής ΙΚΕ στο εξωτερικό, χωρίς καμία πρόβλεψη για το αντίστροφο και χωρίς αναφορά στις λοιπές εταιρικές μορφές. Ωστόσο, δεδομένου ότι η σύσταση εταιρειών εμπίπτει στο πεδίο της ελευθερίας εγκατάστασης, στην πράξη το ΓΕΜΗ ενέκρινε περιπτώσεις όπου αλλοδαπή εταιρεία μετέφερε την καταστατική της έδρα από άλλο κράτος-μέλος στην Ελλάδα. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνταν και η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το οποίο θεωρούσε επιτρεπτή τη διασυνοριακή μεταφορά έδρας, κρίνοντας ότι το δικαίωμα της ελεύθερης εγκατάστασης δύναται να περιοριστεί μόνο σε περιπτώσεις δημοσίου συμφέροντος. Η ύπαρξη όμως (ή ακόμη και έλλειψη) διαφορετικών κανόνων που να ρυθμίζουν τη διασυνοριακή μεταφορά έδρας μεταξύ των κρατών-μελών είχε ως συνέπεια τη δημιουργία πολυδιάσπασης και ανασφάλειας δικαίου, καθιστώντας έτσι τη διασυνοριακή μεταφορά μια σχετικά πολύπλοκη διαδικασία. Πλέον, με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2019/2121, επιτυγχάνεται η δημιουργία ενός ενιαίου νομοθετικού πλαισίου το οποίο διευκολύνει τη διασυνοριακή μετατροπή, μειώνοντας τα εμπόδια που έθεταν οι διαφορετικές εθνικές ρυθμίσεις, καθιστώντας ευκολότερη την κινητικότητα των εταιρειών στην ευρωπαϊκή αγορά και προστατεύοντας επαρκώς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
• Ο νέος νόμος για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς αποτελεί ευκαιρία για την αναδιάρθρωση ομίλων και υπό το πρίσμα της οδηγίας για τις εικονικές οντότητες (shell companies). Υπενθυμίζεται ότι η νέα αυτή οδηγία, η οποία ακόμη βρίσκεται υπό διαβούλευση στα αρμόδια όργανα της Ενωσης, αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2024. Πλην όμως, πρακτικά, το κατά πόσο μια εταιρεία θεωρείται «εικονική» ή όχι θα κρίνεται με βάση στοιχεία που θα ανατρέχουν έως και το 2022, με βάση τα όσα είναι μέχρι σήμερα γνωστά. Ειδικότερα, «εικονικές» θεωρούνται, σύμφωνα με το σχέδιο της οδηγίας, οι εταιρείες οι οποίες δεν έχουν υπόσταση και πραγματική οικονομική δραστηριότητα αλλά, στην πραγματικότητα, χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για φορολογικούς λόγους. Ενδεικτικά, αποτελούν –μεταξύ άλλων– σοβαρές ενδείξεις ότι μια εταιρεία είναι «εικονική», η ύπαρξη παθητικού εισοδήματος άνω του 75% (μερίσματα, εισόδημα από ακίνητα, τόκοι, royalties κ.ά.) και η ανάθεση της διοίκησης των εταιρειών αυτών σε τρίτα πρόσωπα (outsourcing). Στην περίπτωση αυτή η εταιρεία θα κληθεί να παράσχει περαιτέρω στοιχεία στις φορολογικές αρχές, όπως στοιχεία για επαγγελματικές εγκαταστάσεις, τραπεζικούς λογαριασμούς, φορολογική κατοικία διοικούντων και υπαλλήλων κ.ά. Οι εταιρείες που δεν θα καταφέρνουν να αποδείξουν, με κατάλληλα έγγραφα, ότι έχουν ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα και λόγους ύπαρξης άλλους από τους αμιγώς φορολογικούς, δεν θα μπορούν να εκμεταλλευτούν μια σειρά από φορολογικά πλεονεκτήματα, όπως απαλλαγές ενδοομιλικών μερισμάτων, ευεργετήματα συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας, δεν θα λαμβάνουν φορολογικό πιστοποιητικό από τη χώρα εγκατάστασής τους, ενώ θα επιβαρύνονται και με χρηματικό πρόστιμο επί του τζίρου τους.
Πηγή: Grant Thornton