Το μεγαλόπνοο σχέδιο για τον τερματισμό της κρίσης χρέους στον αναπτυσσόμενο κόσμο γύρισε μπούμερανγκ, δημιουργώντας μια νέα «κρίση μέσα στην κρίση» που αποσταθεροποιεί εκ νέου οικονομίες από την Γκάνα έως το Πακιστάν. Πηγή του «κακού» η πρόταση των οικονομολόγων να δανειστούν οι αναδυόμενες οικονομίες σε δικά τους νομίσματα για να διαγράψουν το «προπατορικό αμάρτημα» του χρέους σε δολάρια, ένα πλάνο που απέτυχε παταγωδώς.
Με φόντο τις κρίσεις στη Λατινική Αμερική και την Ασία τις δεκαετίες ’80 και ’90, όταν τα δάνεια σε δολάρια οδήγησαν δεκάδες χώρες να χρεοκοπήσουν ή να αναδιαρθρώσουν τα χρέη τους, ένα κύμα ειδικών οραματίστηκε ένα σχέδιο ανάπτυξης των χωρών χαμηλού εισοδήματος, κατ’ εικόνα των πλουσιοτέρων. Αντί να δανείζονται δηλαδή σε δολάρια, και να γίνονται όμηροι των νομισματικών διακυμάνσεων, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να εκδώσουν ομόλογα σε δικά τους νομίσματα, όπως κάνουν οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Σε περίπτωση κρίσης θα μπορούσαν να βρουν μόνες τους λύσεις ή να αλλάξουν τους όρους πληρωμής, χωρίς να στοχεύουν τα περιουσιακά στοιχεία τους δικαστήρια στη Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο.
Αντί να τα χρησιμοποιήσουν, ωστόσο, για να μειώσουν σταδιακά τον δανεισμό σε ξένο νόμισμα, οι διψασμένες για μετρητά κυβερνήσεις βασίστηκαν στα ομόλογα σε τοπικό νόμισμα για να καλύψουν «τρύπες» στον προϋπολογισμό τους, σε μισθούς και άλλα τρέχοντα έξοδα. Ως αποτέλεσμα, σήμερα το χρέος σε τοπικό νόμισμα είναι η μεγαλύτερη διαρροή στους ισολογισμούς πολλών αναπτυσσόμενων χωρών, με τις πληρωμές τόκων πολλαπλάσιων από ό,τι θα ξόδευαν αν είχαν δανειστεί σε δολάρια να «ψαλιδίζουν» λόγου χάρη επενδύσεις στην υγεία ή την εκπαίδευση.
Η νέα κρίση αποσταθεροποιεί οικονομίες από την Γκάνα έως το Πακιστάν.
Στη Σρι Λάνκα, όπου η κυβέρνηση επρόκειτο να δαπανήσει σχεδόν το 40% των εσόδων της πληρώνοντας μόνο τόκους χρέους σε τοπικό νόμισμα, η οικονομική κρίση οδήγησε πέρυσι στην πτώση του προέδρου Ρατζαπάκσα. Η Γκάνα το 2022 ξόδεψε το 1/3 των εσόδων της σε τόκους, ενώ αντίστοιχη είναι η εικόνα και στο Πακιστάν.
Το υψηλό κόστος δανεισμού σε τοπικό νόμισμα περιπλέκει την ίδια ώρα τις συζητήσεις για τον τρόπο ελάφρυνσης του χρέους στις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Η Κίνα, ο μεγαλύτερος δανειστής στον κόσμο με «πελάτες» ιδίως τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, ενώθηκε με τους κατόχους ομολόγων σε δολάρια για να πιέσει τις κυβερνήσεις να αναδιαρθρώσουν τον εγχώριο δανεισμό. Το θέμα προκάλεσε επίσης διαφωνία μεταξύ της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, δύο οργανισμών που τις τελευταίες δύο δεκαετίες ενθάρρυναν τις φτωχές χώρες να δημιουργήσουν τις αγορές εσωτερικού χρέους τους.
Το σύστημα και των δύο για τον εντοπισμό αναδυόμενων κινδύνων παραμένει επικεντρωμένο στο χρέος σε ξένο νόμισμα. Από τους πέντε δείκτες που χρησιμοποιούν για να αξιολογήσουν εάν το χρέος μιας χώρας χαμηλού εισοδήματος είναι βιώσιμο, κανένας δεν εξετάζει το κόστος εγχώριου δανεισμού. Από το 2019, μια νέα ομάδα οικονομολόγων άρχισε σταδιακά να προειδοποιεί πιο έντονα για τους κινδύνους του χρέους σε τοπικό νόμισμα. Η σπίθα που άναψε την πυρκαγιά ήταν η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες η Fed άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια, καθώς η άνοδος των τιμών της ενέργειας επιδείνωσε τον πληθωρισμό που είχε ήδη «φουσκώσει» από τις πολιτικές τόνωσης την περίοδο της πανδημίας. Μέχρι τον Ιούνιο του 2022 οι διεθνείς επενδυτές απέσυραν περίπου 50 δισ. δολάρια από ομολογιακά κεφάλαια σε τοπικό νόμισμα αναδυόμενων αγορών. Για ορισμένους όπως ο Ιντερμιτ Γκιλ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, μόνη λύση είναι η αναθεώρηση του πλαισίου βιωσιμότητας του χρέους του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, ώστε να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στα χρέη σε τοπικό νόμισμα. «Εάν δεν παρέχουμε αυτές τις ακριβείς πληροφορίες στην αγορά, τότε γιγαντώνουμε το πρόβλημα», λέει.