Ο επαγγελματικός βίος και τα επιτεύγματα των τεχνοκρατών σπανίως τυγχάνουν κάποιας ιδιαίτερης εύφημης μνείας πέραν ενός κλειστού επαγγελματικού κύκλου. Ωστόσο, ορισμένες ιστορίες αξίζουν την ευρύτερη προσοχή της κοινωνίας. Ετσι, το μακρινό 2006, ενώ ο προβληματισμός για την υπερθέρμανση του πλανήτη εντεινόταν, μία ομάδα Σουηδών επενδυτών αναζητούσε τη δυνατότητα να συμπεριλάβει στο χαρτοφυλάκιό της προϊόντα υπό τη μορφή τίτλων σταθερού εισοδήματος που θα υποστήριζαν έργα με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Η επιθυμία τους δεν ήταν να αποκλείσουν εταιρείες που επιβάρυναν το περιβάλλον αλλά να επιλέξουν εταιρείες που με τη δραστηριότητά τους ήταν επωφελείς για αυτό. Οι επενδυτές αποτάθηκαν στην Παγκόσμια Τράπεζα και το αποτέλεσμα ήταν η έκδοση του πρώτου πράσινου ομολόγου τον Νοέμβριο του 2008. Στο πλαίσιο του απαιτητικού αυτού έργου ήρθαν σε επαφή, για πρώτη φορά σε τέτοιο πλαίσιο, περιβαλλοντικοί επιστήμονες με τραπεζίτες και δικηγόρους. Το ομόλογο της Παγκόσμιας Τράπεζας ουσιαστικά δημιούργησε το πρότυπο των πράσινων ομολόγων και αυτό ακολουθήθηκε μετά από ιδιωτικές πρωτοβουλίες (λ.χ. Green Bond Principles της International Capital Markets Association).
Στην ιστοσελίδα της η τράπεζα κάνει λόγο για ένα «ιστορικό γεγονός» («history making event»). Επομένως, τα πράσινα ομόλογα μετρούν ήδη παρουσία περίπου δεκαπέντε ετών. Αλλωστε, ήδη εδώ και περίπου δύο έτη λειτουργεί η «AthexBondsGreenet», πληροφοριακή ενότητα του Χρηματιστηρίου Αθηνών, με σκοπό την ενημέρωση των επενδυτών σχετικά με ομόλογα βιώσιμης χρηματοδότησης που είναι εισηγμένα προς διαπραγμάτευση σε μία από τις αγορές του Χρηματιστηρίου Αθηνών.
Εσχάτως όμως τα πράσινα ομόλογα έχουν τεθεί στο επίκεντρο του μεγεθυντικού φακού της επενδυτικής και τεχνοκρατικής κοινότητας. Ο λόγος είναι ότι στις 30 Νοεμβρίου εκδόθηκε ο Κανονισμός 2023/2631 της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο οποίος δημιουργεί ένα προαιρετικό ευρωπαϊκό πρότυπο πράσινων ομολόγων, το οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιούν τόσο ιδιώτες όσο και κράτη-μέλη για τη χρηματοδότηση βιώσιμων επενδύσεων και θα αρχίσει να ισχύει από τις 20 Δεκεμβρίου 2024. Το θηριώδες πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τα οικονομικά δεδομένα του σχετικού επενδυτικού εργαλείου κατέστησαν αναπόδραστη την ενασχόληση του ενωσιακού νομοθέτη με τα πράσινα ομόλογα. Ενδεικτικά, η αύξηση στις παγκόσμιες εκδόσεις πράσινων ομολόγων κατά τα έτη 2015-2020 ήταν ραγδαία (σημειώνοντας, κατά μέσον όρο, άνω του 50% ετήσια αύξηση), ωστόσο οι ευρωπαϊκές εκδόσεις παρέμειναν περιορισμένες (περίπου 3,5% της συνολικής έκδοσης ομολόγων).
Τα βασικά στοιχεία του κανονισμού έχουν ως ακολούθως:
Πρώτον, προβλέπεται η ευθυγράμμιση των πράσινων ομολόγων με τις επιταγές της ευρωπαϊκής ταξινομίας.
Δεύτερον, δίδεται μεγάλη έμφαση στην επίτευξη διαφάνειας και αποτροπής της ψευδοοικολογικής ταυτότητας (greenwashing). Συναφώς, μεγάλο ρόλο θα διαδραματίζουν εξωτερικοί αξιολογητές τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια ζωής αλλά και, κατ’ επιλογήν, μετά τη λήξη των ομολόγων για την αντικειμενική επιβεβαίωση της διάθεσης των πόρων του δανείου, του εν γένει περιβαλλοντικού αντικτύπου καθώς και για την παροχή πληροφόρησης. Μάλιστα, οι αξιολογητές θα πρέπει να πληρούν απαιτητικά επαγγελματικά κριτήρια και να είναι εγγεγραμμένοι σε μητρώο της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών.
Τρίτον, παρέχονται σημαντικές εξουσίες στις αρμόδιες εποπτικές αρχές (λ.χ. απαίτηση δημοσίευσης πληροφοριών, αναστολή προσφοράς των τίτλων, name and shame, επιβολή προστίμων έως 500.000 ευρώ ή του 0,5% του συνολικού ετήσιου κύκλου εργασιών).
Τέταρτον, το βεληνεκές του νόμου καταλαμβάνει ποικίλα είδη ομολόγων, συμπεριλαμβανομένων καλυμμένων ομολόγων, τίτλων προερχόμενων από τιτλοποίηση (εξαιρουμένων των ομολόγων που εκδίδονται για σκοπούς σύνθετης τιτλοποίησης) και ομολόγων έργου.
Πέμπτον, η επιλογή του κανονισμού (που έχει άμεση ισχύ και δεν χρήζει ενσωμάτωσης όπως οι οδηγίες) ως του νομοθετήματος που προβλέπει τις σχετικές απαιτήσεις, διασφαλίζει οικονομική αποτελεσματικότητα και ισότιμους όρους δραστηριοποίησης για τους εκδότες και τους επενδυτές εντός Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Κοντολογίς, ο νέος κανονισμός είναι ένα φιλόδοξο νομοθέτημα που στοχεύει στην τυποποίηση, τη διαφάνεια, την προστασία των επενδυτών, την τήρηση αυστηρών απαιτήσεων βιωσιμότητας, και τη συναφή διασφάλιση της πράσινης ταυτότητας. Στοιχεία προβληματισμού και κριτικής έχουν ήδη εντοπισθεί και διατυπωθεί και περιλαμβάνουν το αυξημένο κόστος συμμόρφωσης για εκδότες, τη μη συμπερίληψη άλλων τύπων ομολόγων (λ.χ. social bonds) και την αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα των ομολόγων στην παραγωγή πράσινων έργων.
Τα επιμέρους σημεία του κανονισμού θα εκτιμηθούν και θα επαναξιολογηθούν συν τω χρόνω. Σε κάθε όμως περίπτωση, σημασία έχει η θεώρηση της μεγαλύτερης εικόνας καθώς τα πράσινα ομόλογα εντάσσονται στη συζήτηση για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη βιώσιμη χρηματοδότηση και την τήρηση των κριτηρίων ESG. Σε αυτό το πλαίσιο, τα πράσινα ομόλογα μπορεί να αποτελέσουν μέρος της λύσης του δυσεπίλυτου γρίφου που θα κρίνει το μέλλον του πλανήτη: η συμπόρευση της πράσινης ηθικής με την οικονομική ανάπτυξη.
*Ο κ. Αλκης Μίρκος είναι εταίρος της δικηγορικής εταιρείας της Deloitte (KΒVL Law Firm), επικεφαλής του τμήματος Banking & Finance και Visiting Researcher του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.