Τις τελευταίες δεκαετίες η κυρίαρχη οικονομία έχει συνδεθεί στενά με ένα συγκεκριμένο σύνολο πολιτικών, που ονομάζονται «νεοφιλελευθερισμός» και κατόρθωσαν ένα σημαντικό επίτευγμα. Η οικονομική ανάπτυξη – ρεκόρ σε πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένων των πολυπληθέστερων, οδήγησε σε μαζική μείωση της ακραίας φτώχειας σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, οι χώρες που τα πήγαν καλύτερα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως η Κίνα, δύσκολα συμμορφώθηκαν με τους νεοφιλελεύθερους κανόνες. Βασίζονταν στις βιομηχανικές πολιτικές, στις κρατικές επιχειρήσεις και στους ελέγχους κεφαλαίων, όσο και στις πιο ελεύθερες αγορές.
Εν τω μεταξύ, οι επιδόσεις των χωρών που συμμετείχαν περισσότερο στο νεοφιλελεύθερο παίγνιο, όπως το Μεξικό, ήταν τεράστιες. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ότι τα οικονομικά είναι ένας τρόπος σκέψης και όχι ένα σύνολο συστάσεων για την άσκηση πολιτικής. Η ίδια η Κίνα προσφέρει την καλύτερη απεικόνιση του εύπλαστου των οικονομικών αρχών, διότι εκμεταλλεύτηκε τις αγορές, τα ιδιωτικά κίνητρα και την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, το έκανε μέσω ασυνήθιστων καινοτομιών –το σύστημα ευθύνης των νοικοκυριών, τη διπλή τιμολόγηση, τις δημοτικές επιχειρήσεις και τις ειδικές οικονομικές ζώνες– που θα ήταν άγνωστες έννοιες στο πλαίσιο των συμβατικών συμβουλών σε μια δυτική οικονομία.
Στα οικονομικά η έγκυρη απάντηση σε σχεδόν οποιοδήποτε ερώτημα πολιτικής είναι «εξαρτάται». Τα καλύτερα οικονομικά πρέπει να ξεκινούν από την προϋπόθεση ότι τα υφιστάμενα μοντέλα πολιτικής μας είναι ανεπαρκή για το εύρος και το μέγεθος των σημερινών προκλήσεων. Η πιο θεμελιώδης πρόκληση είναι η υπαρξιακή απειλή από την κλιματική αλλαγή. Σε έναν ιδανικό για τους οικονομολόγους κόσμο, η προσέγγιση θα ήταν η εξής: μια αρκετά υψηλή παγκόσμια τιμή διοξειδίου του άνθρακα (ή ισοδύναμο σύστημα ανωτάτου ορίου και εμπορίας) σε συνδυασμό με παγκόσμιες επιδοτήσεις για την καινοτομία στις πράσινες τεχνολογίες και μια ουσιαστική ροή χρηματοοικονομικών πόρων.
Ο πραγματικός κόσμος, οργανωμένος γύρω από μεμονωμένα κυρίαρχα κράτη, είναι απίθανο να προσφέρει κάτι τέτοιο. Κάθε κράτος θα έχει τις δικές του προτεραιότητες, δημιουργώντας αντιπάλους και χαμένους, όπως π.χ. η βιομηχανική πολιτική της Κίνας για την αιολική και την ηλιακή ενέργεια, που πολλοί χλεύασαν, αν και συνεισέφερε στη ραγδαία μείωση των τιμών των ΑΠΕ διεθνώς.
Η νομοθεσία για μείωση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ και ο διασυνοριακός μηχανισμός προσαρμογής των ρύπων της Ε.Ε. συνεπάγονται κάποια μετατόπιση του κόστους σε άλλες χώρες. Ωστόσο, είναι πιθανό να κάνουν περισσότερα για την πράσινη μετάβαση από ό,τι μια οποιαδήποτε παγκόσμια συμφωνία. Για να είναι χρήσιμοι, οι οικονομολόγοι ας παύσουν να επικεντρώνονται απλώς στην παρουσίαση του κόστους αποτελεσματικότητας τέτοιων πολιτικών και ας αποδειχθούν πιο ευφάνταστοι. Η κλιματική αλλαγή συνιστά τη σοβαρότερη απειλή για το φυσικό μας περιβάλλον και η διάβρωση της μεσαίας τάξης για το κοινωνικό.
Η υπερπαγκοσμιοποίηση, η αυτοματοποίηση, η μεροληπτική τεχνολογική αλλαγή και η λιτότητα συνδυάστηκαν για να πολώσουν την αγορά εργασίας ή να προκαλέσουν έλλειψη καλών θέσεων εργασίας. Υπερβαίνοντας το παραδοσιακό μοντέλο του κράτους πρόνοιας, πρέπει να θέσουμε στο επίκεντρο τη δημιουργία καλών θέσεων εργασίας, εστιάζοντας στην πλευρά της ζήτησης της αγοράς εργασίας (επιχειρήσεις και τεχνολογίες), καθώς και της προσφοράς (δεξιότητες, κατάρτιση). Οι πολιτικές θα πρέπει να στοχεύουν ιδίως τις υπηρεσίες, δεδομένου ότι εκεί θα δημιουργηθεί το μεγαλύτερο μέρος των ευκαιριών απασχόλησης στο μέλλον. Και πρέπει να προσανατολίζονται προς την υψηλότερη παραγωγικότητα.
* O κ. Ντάνι Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας του Ιδρύματος Φορντ στη Σχολή Διακυβέρνησης Τζον Φ. Κένεντι του Χάρβαρντ και πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Οικονομικής Ενωσης. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ψηφιακό περιοδικό «Χρηματοπιστωτικά και ανάπτυξη» του ΔΝΤ.