Τρεις βασικές αδυναμίες στη δημοσιονομική πολιτική της Ελλάδας διακρίνει εμμέσως πλην σαφώς η αναπληρώτρια γενική γραμματέας του ΟΟΣΑ, με χαρτοφυλάκιο τη φορολογική πολιτική, Φαμπρίτσια Λαπεκορέλα. Συγκεκριμένα, απαντώντας σε ερωτήσεις της «Κ», προβαίνει στις ακόλουθες συστάσεις: Να μειωθεί η φορολογική σφήνα στην αγορά εργασίας και να αυξηθεί η φορολόγηση στα κεφάλαια. Να διευρυνθεί η φορολογική βάση και να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές. Να αλλάξουν προσανατολισμό οι κρατικές δαπάνες με στροφή στις επενδύσεις και την εκπαίδευση.
Η ίδια αναγνωρίζει τις δημοσιονομικές επιπλοκές της δεκαετούς κρίσης, όπως και το γεγονός ότι οι πολύ μικρές και ατομικές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν σχεδόν το μισό της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα. Ωστόσο, αντιτείνει μια σειρά από διεθνείς πρακτικές για την επίτευξη δημοσιονομικής ισορροπίας. Τοποθετείται δε θετικά τόσο για το νέο πλαίσιο φορολόγησης των ελεύθερων επαγγελματιών, όσο και για το σύστημα προσυμπλήρωσης των φορολογικών δηλώσεων. Σημειωτέον, εκπρόσωποι του ΟΟΣΑ θα συμμετάσχουν στο 9ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών που θα πραγματοποιηθεί στις 10-13 Απριλίου στους Δελφούς.
– Η υψηλή φοροδιαφυγή θεωρείται μία από τις παθογένειες της ελληνικής οικονομίας που συνέβαλαν στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό την προηγούμενη δεκαετία. Ποια είναι τα εργαλεία που προκρίνει ο ΟΟΣΑ προς αυτήν την κατεύθυνση;
– Η μείωση της φοροδιαφυγής είναι ένας αγώνας που απαιτεί συνεχή προσπάθεια από τη φορολογική διοίκηση και συνδυάζει τόσο τη φορολογική διοίκηση όσο και τη μεταρρύθμιση της φορολογικής πολιτικής. Από εκεί και ύστερα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εξετάσουν σοβαρά την εφαρμογή ολοκληρωμένων πακέτων πολιτικής που συμβάλλουν στην οικοδόμηση μιας κουλτούρας φορολογικής συμμόρφωσης και ενισχύουν το φορολογικό ηθικό, δηλαδή τη στάση των πολιτών ώστε να συμμορφώνονται με τις φορολογικές τους υποχρεώσεις όχι από τον φόβο των ελέγχων αλλά για την πλήρη τήρηση των κοινωνικών κανόνων.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορεί να περιοριστεί η φοροδιαφυγή. Μια προσέγγιση για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των φορολογικών ελέγχων είναι η χρήση πληροφοριών τρίτων για την εκ των προτέρων συμπλήρωση των δηλώσεων φόρου εισοδήματος που επαληθεύονται από τους φορολογούμενους αντί να στηρίζονται απλώς στους φορολογούμενους που δηλώνουν οι ίδιοι το εισόδημά τους. Η χρήση ηλεκτρονικών ταμειακών μηχανών που καταχωρίζουν αυτόματα τις συναλλαγές και μοιράζονται τις πληροφορίες με τη φορολογική διοίκηση ήταν επίσης πολύ αποτελεσματική σε ολόκληρη την Ε.Ε. για τη μείωση των κενών συμμόρφωσης με τον ΦΠΑ. Είναι σημαντικό οι φορολογικές διοικήσεις να αξιοποιούν όλες τις πηγές πληροφοριών που είναι διαθέσιμες και να διασταυρώνουν τις διάφορες φορολογικές δηλώσεις – πληροφορίες σχετικά με τις δηλώσεις ΦΠΑ ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επαλήθευση των δηλώσεων φόρου εισοδήματος και το αντίστροφο.
Οι φορολογικές διοικήσεις έχουν συχνά περιορισμένους πόρους για τον έλεγχο επιχειρήσεων και ιδιωτών. Θα πρέπει να βασίζονται σε μεθόδους ελέγχου βάσει κινδύνου για να στοχεύουν φορολογούμενους που έχουν κακές φορολογικές καταβολές ή όπου οι κίνδυνοι μη συμμόρφωσης είναι υψηλότεροι.
Οι φορολογικοί κανόνες μπορούν να σχεδιαστούν με τρόπο που να οδηγούν στη σωστή αναφορά του εισοδήματος. Ενα τέτοιο μέτρο συνδέει το όφελος μιας φορολογικής έκπτωσης ή της έκπτωσης φόρου με την ανιχνεύσιμη πληρωμή των επιλέξιμων δαπανών. Τα φορολογικά συστήματα μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν κανόνες, όπως η υποχρεωτική ηλεκτρονική τιμολόγηση ή η υποχρεωτική χρήση ηλεκτρονικών ταμειακών μηχανών, που δυσχεραίνουν τη μη συμμόρφωση. Μπορεί να υπάρχουν πολύ περισσότερα παραδείγματα και το φόρουμ μας για τη φορολογική διοίκηση έχει συζητήσει εκτενώς τη «συμμόρφωση βάσει σχεδιασμού» παρέχοντας πολύ χρήσιμες οδηγίες πολιτικής.
Πρέπει να αλλάξουν προσανατολισμό οι κρατικές δαπάνες, με στροφή στις επενδύσεις και στην εκπαίδευση.
Η διεθνής φοροδιαφυγή ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα η πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμη. Σήμερα, η πρόοδος που σημειώθηκε στην παγκόσμια φορολογική διαφάνεια με την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών χρηματοοικονομικών λογαριασμών μεταξύ των φορολογικών διοικήσεων έχει μειώσει σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο για πλούσια άτομα που επιδιώκουν να κρύβουν το εισόδημά τους στις υπεράκτιες χώρες. Η εφαρμογή των προτύπων του ΟΟΣΑ για την ανταλλαγή πληροφοριών κατόπιν αιτήματος (EOIR) και την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών (AEOI) σε παγκόσμιο επίπεδο, αντιπροσωπεύει ένα βήμα αλλαγής στην καταπολέμηση της διεθνούς φοροδιαφυγής.
Οι ελληνικές αρχές έχουν λάβει σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Για τη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης, το Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα για τον εκσυγχρονισμό και την ψηφιοποίηση της φορολογικής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένης της είσπραξης φόρων και κινήτρων για την αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Η ψηφιοποίηση των φορολογικών ελέγχων θα μπορούσε, σε συνδυασμό με τη σχεδιαζόμενη επιτάχυνση των επιστροφών ΦΠΑ, να βελτιώσει την είσπραξη φόρων. Τέλος, τα πρόσφατα ανακοινωθέντα μέτρα για τη μείωση της υπο-δήλωσης των εισοδημάτων των αυτοαπασχολούμενων είναι ένα ακόμη βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
– Στην Ελλάδα γίνεται ίσως πολλή συζήτηση για την είσπραξη των φόρων και λιγότερη για τις κρατικές δαπάνες. Μήπως η αρχή μιας αποτελεσματικής και δίκαιης φορολογικής πολιτικής είναι η λελογισμένη και τελικά αναπτυξιακή διάρθρωση των κρατικών δαπανών;
– Αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα και αποτελεσματικές δημόσιες δαπάνες. Είναι και τα δύο βασικά για τη στήριξη της ανάπτυξης. Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι το μείγμα δαπανών-εσόδων επηρεάζει τη συνολική ευημερία μιας οικονομίας και την κατανομή του εισοδήματος μεταξύ των νοικοκυριών.
Eνα ισορροπημένο φορολογικό σύστημα μπορεί να στηρίξει καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η φορολογική επιβάρυνση στην εργασία –δηλαδή το χάσμα μεταξύ του μισθού που πληρώνουν οι εργοδότες και του μισθού που λαμβάνουν τελικά οι εργαζόμενοι– είναι μεγαλύτερο από ό,τι στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, λόγω των υψηλών φόρων εισοδήματος εργασίας και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Η υψηλή φορολογική επιβάρυνση της εργασίας μπορεί να αποθαρρύνει τους εργαζόμενους από την ανάληψη επίσημης απασχόλησης και να αυξήσει το κόστος εργασίας για τις επιχειρήσεις που θέλουν να επενδύσουν για να αναπτυχθούν, να προσλάβουν και να εκπαιδεύσουν περισσότερους εργαζομένους. Αντίθετα, στην Ελλάδα, οι φόροι στο κεφάλαιο και στα κέρδη είναι από τους χαμηλότερους σε σύγκριση με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ.
Προηγούμενες οικονομικές έρευνες του ΟΟΣΑ συνέστησαν να φορολογείται το εισόδημα από όλες τις πηγές πιο ισότιμα, αυξάνοντας τους φόρους στο εισόδημα κεφαλαίου για να μειωθεί η επιβάρυνση των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων. Συνιστάται επίσης η αύξηση των απαιτούμενων εσόδων με τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και όχι με την αύξηση των φορολογικών συντελεστών. Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής είναι ζωτικής σημασίας για τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και την αποφυγή της επιβολής πολύ υψηλών φόρων σε όσους δεν μπορούν να τους αποφύγουν.
Ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται οι δαπάνες έχει επίσης σαφώς σημασία. Η δαπάνη κεφαλαίων για τομείς που υποστηρίζουν τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη αυξάνει τα έσοδα και έτσι δημιουργεί χώρο για χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές. Στην Ελλάδα, οι δημόσιες επενδύσεις υστερούν την τελευταία δεκαετία, ενώ ορισμένες βασικές κοινωνικές δαπάνες όπως η εκπαίδευση και η υγεία έχουν επίσης μειωθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ο τρέχων δημοσιονομικός χώρος για την ανακατανομή των δαπανών είναι περιορισμένος. Αυτό οφείλεται κυρίως στο υψηλό χρέος της Ελλάδας και στο υψηλό μερίδιο των δαπανών για συντάξεις και μισθούς του Δημοσίου – δεσμεύσεις δαπανών που δεν μπορούν να αλλάξουν εύκολα. Καθώς δημοσιονομικός χώρος θα καθίσταται διαθέσιμος, η Ελλάδα θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να μετατοπίσει το μείγμα δαπανών της προς τις δημόσιες επενδύσεις και την εκπαίδευση, στις οποίες δαπανά χαμηλότερο μερίδιο σε σχέση με το ΑΕΠ της, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ.
Η Ελλάδα, όπως και πολλές άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, χρησιμοποιεί ήδη μια σειρά εργαλείων για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των δαπανών, όπως ο προϋπολογισμός απόδοσης και οι αναθεωρήσεις δαπανών. Κατ’ αρχήν, αυτά τα εργαλεία μπορούν κάλλιστα να υποστηρίξουν την αναθεώρηση των προγραμμάτων για να διασφαλίσουν ότι επιτυγχάνουν τους στόχους τους πιο αποτελεσματικά, ή να εντοπίσουν και να διακόψουν προγράμματα που δεν λειτουργούν, και έτσι να προσφέρουν καλύτερης ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες δημιουργώντας παράλληλα νέο δημοσιονομικό χώρο. Στην πράξη, η εμπειρία από τις χώρες του ΟΟΣΑ δείχνει ότι η αποτελεσματική χρήση αυτών των εργαλείων θέτει μια σειρά από προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων των προκλήσεων πολιτικής οικονομίας.
Μείωση φορολογικών συντελεστών με διεύρυνση φορολογικής βάσης
– Συμφωνείτε με την άποψη ότι η σύνθεση της φορολογικής βάσης στην Ελλάδα περιορίζει εκ των πραγμάτων τις δυνατότητες για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής; Αναφέρομαι στο γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει το υψηλότερο ποσοστό ατομικών και μικρών επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Με ποιους τρόπους μπορεί τελικά μια χώρα να εισπράξει φόρους αποτελεσματικά από τους ελεύθερους επαγγελματίες;
– Η Ελλάδα έχει πράγματι μεγαλύτερο μερίδιο πολύ μικρών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων, γεγονός που εν μέρει εξηγείται από τον μεγάλο τομέα υπηρεσιών της, με τον τουρισμό να αποτελεί τη σημαντικότερη οικονομική βιομηχανία. Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολούμενων και των επιχειρήσεων που απασχολούν έως και 9 εργαζομένους, αντιπροσώπευαν σχεδόν το μισό της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα το 2022. Μόνο οι αυτοαπασχολούμενοι αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 30% της συνολικής απασχόλησης. Η φοροδιαφυγή ανάμεσα σε αυτές τις εταιρείες μπορεί να είναι ευρέως διαδεδομένη, όπως επεσήμανε πρόσφατα και ο Ελληνας υπουργός Οικονομικών.
Τούτου λεχθέντος, η οικονομική δομή μιας χώρας δεν περιορίζει τις δυνατότητες περιορισμού της φοροδιαφυγής. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα όπου οι αυτοαπασχολούμενοι και οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις αποτελούν μεγάλο μερίδιο της οικονομίας. Η αποτελεσματική διαχείριση του φορολογικού συστήματος, σε συνδυασμό με τον αποτελεσματικό σχεδιασμό φορολογικής πολιτικής, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στον περιορισμό των κινδύνων και των κινήτρων για φοροδιαφυγή. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες των ελληνικών αρχών, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης ψηφιακών τεχνολογιών, για φορολογική παρακολούθηση και έλεγχο, καθώς και μέτρηση για την καλύτερη αξιολόγηση των εισοδημάτων των αυτοαπασχολούμενων, είναι σημαντικές και ευπρόσδεκτες. Εξίσου σημαντικές θα είναι οι μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την προσφορά καλύτερων ευκαιριών για τις μικρές επιχειρήσεις και τους αυτοαπασχολούμενους ώστε να αυξήσουν το μέγεθός τους.
– Θα λέγατε ότι η όποια πρόοδος στον τομέα των κρατικών εσόδων θα πρέπει να μεταφραστεί σε μειώσεις φορολογικών συντελεστών στην Ελλάδα;
– Για να αυξήσουν τα έσοδα που απαιτούνται για την εξισορρόπηση των κρατικών προϋπολογισμών λόγω υψηλής φοροδιαφυγής και υψηλής άτυπης οικονομίας, οι κυβερνήσεις τείνουν να επιβάλλουν υψηλότερους συντελεστές στους φορολογούμενους που αυτο-αξιολογούνται σωστά και πληρώνουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Η διεύρυνση της φορολογικής βάσης για να εισέλθουν περισσότεροι φορολογούμενοι στο φορολογικό δίχτυ μπορεί πράγματι να δημιουργήσει μια ευκαιρία για μείωση των φορολογικών συντελεστών.
Ωστόσο, οι ανάγκες δαπανών της Ελλάδας είναι υψηλές έπειτα από μια περίοδο χαμηλών επενδύσεων, κατά τη διάρκεια της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, για να μην αναφέρουμε τις διαφαινόμενες προκλήσεις από τα υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους, την κλιματική αλλαγή και τη γήρανση του πληθυσμού. Σε αυτό το πλαίσιο –βλ. και Οικονομική Ερευνα του 2023– ο ΟΟΣΑ συνιστά ότι τυχόν αλλαγές στο φορολογικό σύστημα δεν θα πρέπει να μειώνουν τα συνολικά έσοδα.