Η ανάγκη δραστικών αλλαγών στην οικονομική επιστήμη δεν ήταν ποτέ τόσο επιτακτική. Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει υπαρξιακές κρίσεις. Η υγεία του πλανήτη και τα περιβαλλοντικά προβλήματα καθίστανται πηγή έντονης ανησυχίας. Αλλωστε η παγκόσμια οικονομία έδειχνε εύθραυστη ήδη πριν από την πανδημία. Η δε επακόλουθη ανάκαμψη αποκάλυψε βαθιές και οξυνόμενες ανισότητες.
Πολλά από όσα παρουσιάζονται ως σοφή προσέγγιση του τρόπου λειτουργίας των οικονομιών και των επιπτώσεων των πολιτικών είναι, στην καλύτερη περίπτωση, παραπλανητικά και, στη χειρότερη, λάθος. Επί σειρά ετών μια ισχυρή ομάδα πίεσης στους κόλπους των θεωρητικών έχει διατυπώσει μισές αλήθειες, ακόμη και ψέματα σε πολλά μείζονα, όπως στο πώς λειτουργούν οι χρηματοπιστωτικές αγορές και αν μπορούν να είναι «αποδοτικές» χωρίς ρύθμιση, στο ποιες είναι οι μακροοικονομικές και διανεμητικές επιπτώσεις των δημοσιονομικών πολιτικών, στο πώς ανταποκρίνονται οι ιδιωτικές επενδύσεις σε φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις κ.ο.κ.
Οι περισσότεροι κυρίαρχοι θεωρητικοί οικονομολόγοι θα υποστηρίξουν ότι έχουν απομακρυνθεί πολύ από τις πρώιμες νεοκλασικές υποθέσεις, όπως ο τέλειος ανταγωνισμός, οι σταθερές αποδόσεις κλίμακας και η πλήρης απασχόληση, που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματική οικονομική λειτουργία. Επίσης, οι δομές εξουσίας εντός του επαγγέλματος ενισχύουν το κυρίαρχο ρεύμα με διάφορους τρόπους, όπως μέσω της τυραννίας των λεγόμενων κορυφαίων περιοδικών και της απασχόλησης στον χώρο των πανεπιστημίων και των επαγγελματιών οικονομολόγων. Τέτοιες πιέσεις εκτρέπουν πολλά από τα πιο έξυπνα μυαλά από μια γνήσια μελέτη της οικονομίας, για να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τη λειτουργία της και τις επιπτώσεις της στους ανθρώπους.
Οι οικονομικές δυνάμεις, που είναι αναγκαστικά περίπλοκες και αποτυπώνουν τον αντίκτυπο της Ιστορίας, της κοινωνίας και της πολιτικής, δεν μελετώνται υπό το πρίσμα αυτών των παραγόντων. Η αυστηρή ιεραρχία εντός της επιστήμης κατέστειλε την εμφάνιση εναλλακτικών θεωριών σε συνδυασμό και με άλλες διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, εθνικότητας και τόπου. Στον κλάδο κυριαρχούν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη όσον αφορά το κύρος, την επιρροή και την ικανότητα καθορισμού του περιεχομένου και της κατεύθυνσής του. Η τεράστια συνεισφορά από οικονομολόγους των πιο πολυπληθών χωρών αγνοείται σε μεγάλο βαθμό. Τέλος, η αλαζονεία απέναντι σε άλλες επιστήμες συνιστά σοβαρό μειονέκτημα και εκφράζεται, για παράδειγμα, από την έλλειψη ισχυρής αίσθησης της Ιστορίας, η οποία θα πρέπει να διαποτίζει την κοινωνικοοικονομική ανάλυση.
* Η κ. Τζαγιάτι Γκος είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ψηφιακό περιοδικό του ΔΝΤ.