Το 2019, με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τη Νέα Δημοκρατία, δύο βασικοί συστημικοί κίνδυνοι απειλούσαν τη σταθερότητα της ελληνικής οικονομίας: το ελληνικό τραπεζικό σύστημα και η ΔΕΗ. Η κατάρρευσή τους θα είχε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε ολόκληρο το οικονομικό σύστημα. Οι οίκοι αξιολόγησης αναγνώριζαν τον κίνδυνο αυτόν και έθεταν ως προϋπόθεση για την αναβάθμιση του αξιόχρεου του ελληνικού Δημοσίου την εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος. Το ίδιο απαιτούσε και η ανάγκη για χρηματοδότηση ελληνικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών από ένα τραπεζικό σύστημα που παράπαιε.
Το 2015, κατά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ, ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (NPEs) ανερχόταν στο 41,7%. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2019, ήταν 43,5%. Κορωνίδα των τραπεζικών κινδύνων αποτελούσε η Τράπεζα Πειραιώς. Ξένοι επενδυτές συχνά μας ρωτούσαν εάν η Πειραιώς θα συγχωνευόταν με άλλη ελληνική τράπεζα, ενώ υπήρχε πίεση από ορισμένους κύκλους της Ευρώπης ακόμα και για «κούρεμα» τραπεζικών καταθέσεων ως εφαρμογή της νέας οδηγίας για την εξυγίανση των τραπεζών. Εξάλλου υπήρχε έντονη δημόσια κριτική για αποφάσεις της διοίκησης της τράπεζας σε περασμένα χρόνια.
Την περασμένη Πέμπτη ολοκληρώθηκε η διάθεση του 27% των μετοχών της τράπεζας, το οποίο κατείχε το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Κατά τη διαδικασία αυτή, υποβλήθηκαν προσφορές αξίας πάνω από 10 δισ. ευρώ, δηλαδή με υπερκάλυψη 8 φορές του στόχου, και με πολύ σημαντική ζήτηση από αξιόπιστους μακροχρόνιους επενδυτές διεθνούς εμβέλειας, ενώ η διάθεση ολοκληρώθηκε με premium στην τιμή, κάτι πρωτοφανές για διάθεση τέτοιου μεγέθους.
Τέσσερα σημεία ξεχωρίζουν ως ορόσημα στην αλλαγή της εικόνας από το 2019 στο 2024:
Πρώτον, και προφανέστερα, η διοίκηση της τράπεζας που έσκυψε πάνω στα προβλήματα με συστηματική δουλειά.
Δεύτερον, το πρόγραμμα «Ηρακλής» που θέσπισε η κυβέρνηση και που επέτρεψε τη δραστική απομείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Τρίτον, η αύξηση μετοχικού κεφαλαίου το 2021 και η επιτυχημένη αντιμετώπιση της νάρκης των CoCos. Να θυμηθούμε τις φωνές εκείνες που καλούσαν να κλωτσήσει η τράπεζα το τενεκεδάκι παρακάτω, όπως και άλλες που υποστήριζαν ότι έπρεπε να αναβληθεί η ΑΜΚ για αργότερα. Φανταστείτε να μην είχε ακόμα επαρκή κεφάλαια η Τράπεζα Πειραιώς τον Μάρτιο 2023, όταν κατέρρευσε η ελβετική Credit Suisse. Θα είχε κοστίσει στη χώρα μας ακόμα και την επενδυτική βαθμίδα.
Τέταρτον, το γενικότερο μακροοικονομικό και κυβερνητικό πλαίσιο που συνέβαλε στην ανάκαμψη της αξιοπιστίας της ελληνικής οικονομίας. Ο τραπεζικός τομέας αποτελεί συχνά τον καθρέφτη της οικονομίας μιας χώρας. (Να ξεχωρίσουμε και τη νομοθέτηση του πλαισίου για τον πτωχευτικό κώδικα και τη «Δεύτερη ευκαιρία».)
Από τα παραπάνω προκύπτουν δύο βασικά μαθήματα:
Πρώτον, είσαι όσο αδύναμος είναι ο πιο αδύναμος κρίκος. Η καλύτερη στιγμή για την αντιμετώπιση αδυναμιών είναι σήμερα και όχι μανιάνα (αύριο). Το βραχυπρόθεσμο κόστος είναι προτιμότερο διότι οδηγεί στο μακροπρόθεσμο όφελος.
Δεύτερον, το ένα πράγμα φέρνει το άλλο. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, αλλά σταδιακά βήματα που λειτουργούν συμπληρωματικά και πολλαπλασιαστικά. Οι αγορές ανταμείβουν προβλεψιμότητα, συνέπεια και σταθερότητα.
Και τώρα τι; Ο ρόλος του κράτους στην εξυγίανση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Το κράτος, ωστόσο, και ο εποπτικός μηχανισμός έχουν χρέος να συνεχίσουν την παρακολούθηση, πρώτον, για να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος και, δεύτερον, για να υπηρετεί το τραπεζικό σύστημα το συμφέρον του ελληνικού λαού.
Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για περισσότερο ανταγωνισμό, χαμηλότερες προμήθειες, πιο γρήγορη πιστωτική επέκταση σε ορισμένες κατηγορίες δανειοληπτών, εκσυγχρονισμό των συστημάτων, βελτίωση της εξυπηρέτησης πελατών, αλλά και ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής τραπεζικής ενοποίησης. Υπάρχουν ακόμα πολλά να γίνουν.
*Ο κ. Αλέξης Πατέλης είναι επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.