Ηταν αναμφίβολα μία από τις πλέον θεμελιώδεις, ιστορικές υπό μία έννοια, ανατροπές που συνόδευσαν την πανδημία. Την υπαγόρευσε ο κορωνοϊός ως ανάγκη επιβίωσης του πληθυσμού και των συστημάτων υγείας και την κατέστησαν εφικτή τα επιτεύγματα της υψηλής τεχνολογίας. Συνδυάστηκε με άλλα παρεπόμενα της πανδημίας και εγκαταστάθηκε στις οικονομίες και στις κοινωνίες προσλαμβάνοντας χαρακτηριστικά μονιμότητας βαθύτερης και από τη μονιμότητα του κορωνοϊού. Αποτελεί αναπόφευκτα αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους, εργαζομένους και εργοδότες, με το «πάνω χέρι» να αλλάζει χέρια.
Ο λόγος για την τηλεργασία, την πρωτοφανή αυτή ανατροπή στην ιστορία της εργασίας, που κατέστη υποχρεωτική σε μεγάλο εύρος κλάδων εν μέσω των πρώτων κυμάτων της πανδημίας. Προϊόντος του χρόνου η τηλεργασία έχει αποβεί επωφελής και για τους εργοδότες, καθώς μειώνει τα έξοδά τους σε πολλά επίπεδα αυξάνοντας τα περιθώρια κέρδους. Αρκετές έρευνες έχουν καταδείξει πως στις ΗΠΑ οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να εξοικονομούν περίπου 11.000 δολ. τον χρόνο για κάθε υπάλληλο που απασχολείται με τηλεργασία. Ισως γι’ αυτό σε πολλές χώρες, κατά κύριον λόγο ευρωπαϊκές, η νέα πραγματικότητα έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό ανεκτή από τις επιχειρήσεις. Οι εργαζόμενοι είναι, ωστόσο, πρωτίστως εκείνοι που επιμένουν να τη συνεχίζουν και να τη διεκδικούν ακόμη κι όταν δέχονται πιέσεις. Γιατί η τηλεργασία εξοικονομεί τον χρόνο μετάβασης στο γραφείο, αυξάνει, έτσι, την παραγωγικότητα και επιτρέπει τη φυσική παρουσία στην οικογένεια.
Στη Γερμανία, το ένα τέταρτο των εργαζομένων εξακολουθεί να κάνει τη δουλειά του από απόσταση, με το ποσοστό να πλησιάζει το 35% στον τομέα των υπηρεσιών.
Στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, τη φημισμένη για τη σκληρή πειθαρχία του λαού της Γερμανία, η τηλεργασία έχει πλέον εμπεδωθεί και ενσωματωθεί βαθιά στην εργασιακή κουλτούρα της χώρας. Το έφερε στην επιφάνεια τις τελευταίες ημέρες σχετική έρευνα του οικονομικού ινστιτούτου του Μονάχου Ifo, σύμφωνα με την οποία σχεδόν το ένα τέταρτο των εργαζομένων στη χώρα εξακολουθεί να κάνει τη δουλειά του από απόσταση, με το ποσοστό να αυξάνεται στο 32% όταν πρόκειται για μεγάλες επιχειρήσεις και να πλησιάζει το 35% στον τομέα των υπηρεσιών.
Αποτελεί εκτεταμένη πραγματικότητα, άλλωστε, στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, τις ΗΠΑ, όπου τα στατιστικά στοιχεία κυριολεκτικά αιφνιδιάζουν και όχι μόνον επειδή εκτιμάται πως σε ένα έτος από σήμερα το ποσοστό της τηλεργασίας θα έχει παγιωθεί στο 22% των εργαζομένων. Σχετική έρευνα του Forbes φέρει το 57% των εργαζομένων να δηλώνει πως θα έψαχνε για άλλη δουλειά αν ο εργοδότης του απαγόρευε την τηλεργασία και ένα απίστευτο 32% όσων βρίσκονται στο υβριδικό μοντέλο της μερικής τηλεργασίας να ομολογεί πως θα δεχόταν ευχαρίστως μείωση μισθού αν το αντάλλαγμα θα ήταν η πλήρης τηλεργασία. Εξάλλου, ακόμη και στην αυταρχική Κίνα, έρευνα του Booking.com φέρει τις επιχειρήσεις να δίνουν επιλογή τηλεργασίας ή άλλης ευέλικτης μορφής εργασίας στο 84% των εργαζομένων.
Πέραν των όσων αποκαλύπτουν τα στατιστικά στοιχεία, οι έρευνες συγκλίνουν σε συμπεράσματα που εκ των υστέρων μπορούν να θεωρηθούν αυτονόητα, όπως το πόσο διευκολύνει η τηλεργασία την εναρμόνιση σταδιοδρομίας και οικογενειακής ζωής. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται στις πιο παραγωγικές τους ηλικίες όταν πρέπει να φροντίσουν ταυτοχρόνως τα ανήλικα παιδιά τους και τους ηλικιωμένους γονείς τους. Η παντελής έλλειψη ευελιξίας στα ωράριά τους δυσχεραίνει καθοριστικά τη συμπόρευση της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή σε ορισμένες περιπτώσεις, καθιστώντας δυσβάσταχτη την προσπάθεια των εργαζομένων.
Οι τράπεζες αντιστέκονται
Στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, τις ΗΠΑ, οι αντιστάσεις των εργοδοτών στην παγίωση της τηλεργασίας και μετά τα lockdowns είναι ισχυρότερες στον τραπεζικό τομέα. Τραπεζικοί κολοσσοί όπως οι Goldman Sachs, JPMorgan και HSBC έχουν ασκήσει πιέσεις στο προσωπικό τους, συχνά απαιτώντας τη φυσική παρουσία του στο γραφείο πέντε ημέρες την εβδομάδα. Σε πολλές περιπτώσεις, έχουν καταφύγει σε απειλές για μείωση αμοιβών και μπόνους. Το παράδειγμά τους τείνουν να μιμηθούν και ευρωπαϊκοί τραπεζικοί κολοσσοί, όπως οι BNP Paribas και Citigroup στη Βρετανία, αλλά γενικότερα στην Ευρώπη οι τράπεζες είναι σαφώς πιο ελαστικές στο θέμα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πάντως, οι αντιστάσεις των τραπεζικών υπαλλήλων παραμένουν σθεναρές, φτάνοντας τον Ντέιβιντ Σόλομον, διευθύνοντα σύμβουλο της Goldman Sachs, να μιλάει για «εκτροπή».
Και όμως, σχετική έρευνα με θέμα «Η εργασία από το σπίτι και ο κίνδυνος ατασθαλιών στον χειρισμό μετοχών», κατέδειξε πως η τηλεργασία αναβαθμίζει όχι μόνο την παραγωγικότητα και τη διάθεση των εργαζομένων αλλά και την εντιμότητα των χρηματιστών και των τραπεζικών υπαλλήλων: οι διαπραγματευτές τίτλων που εργάζονταν από το σπίτι στην κορύφωση της πανδημίας είχαν 14,7% μικρότερη πιθανότητα να υποπέσουν σε ατασθαλίες σε σύγκριση με όσους εργάζονταν από το γραφείο.
Goldman Sachs, JPMorgan και HSBC απαιτούν επιστροφή των υπαλλήλων στο γραφείο – Στην αντίθετη κατεύθυνση κινείται ο κλάδος τεχνολογίας.
Γενικότερα η υπερδύναμη εμφανίζεται πρώτη σε όλες τις πλατφόρμες που ζητούν υπαλλήλους για τηλεργασία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η έδρα των πολυεθνικών κολοσσών, τεχνολογικών κολοσσών και νεοφυών, και προσφέρει ένα μωσαϊκό επιλογών στην αγορά εργασίας και με την πλέον προηγμένη τεχνολογική υποδομή. Τεχνολογικοί κολοσσοί όπως οι Google και Facebook είναι δεκτικοί στις προσλήψεις για τηλεργασία και αυτό ισχύει γενικότερα στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας, στο μάρκετινγκ, στον σχεδιασμό λογισμικού.
Σύμφωνα με έρευνα της πλατφόρμας Booking.com, ακολουθεί ο Καναδάς, με τους κόμβους τεχνολογίας που υπάρχουν σε Τορόντο, Οντάριο και Βανκούβερ να προσφέρουν άφθονες θέσεις για τηλεργασία στους τομείς της τεχνολογίας, του ηλεκτρονικού εμπορίου και του ψηφιακού μάρκετινγκ. Σε ό,τι αφορά τη Γηραιά Ηπειρο, δεν είναι και τόσο γηραιά με κριτήριο τα ανακλαστικά της στο θέμα της τηλεργασίας. Στη Γερμανία, τα τεχνολογικά κέντρα Βερολίνου, Μονάχου και Φρανκφούρτης προσφέρουν άφθονες θέσεις για τηλεργασία στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και του λογισμικού, αλλά και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην τηλεκπαίδευση.
Εξίσου δεκτική είναι η Εσθονία, που έχει καθιερώσει την πολιτική της βίζας για τους λεγόμενους ψηφιακούς νομάδες και προσφέρει θέσεις τηλεργασίας στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στην ανάπτυξη λογισμικού, στην ψηφιακή συμβουλευτική, στο μάρκετινγκ και στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Και τέλος, η Πορτογαλία που προσφέρει θέσεις τηλεργασίας στην πράσινη τεχνολογία και στην σχετική έρευνα, καθώς και στο ηλεκτρονικό εμπόριο.
Οι ευέλικτες μορφές εργασίας αυξάνουν την παραγωγή
«Αν μια θέση εργασίας δίνει στον εργαζόμενο τη δυνατότητα να επιλέξει ο ίδιος τα ωράριά του και τις βάρδιές του, τότε η αξία αυτής της θέσης είναι ανεκτίμητη», δηλώνει ο Αρον Σοτζούρνερ, οικονομολόγος με ειδίκευση σε θέματα εργασίας στο Ινστιτούτο Ερευνών Εργασίας W.E.Upjohn της Μινεσότας. Ο εν λόγω οικονομολόγος σχολίαζε την απόφαση αμερικανικής βιομηχανίας τυριών, της Land O’Lakes στη Μινεσότα, να επιτρέψει στους υπαλλήλους της απόλυτη ελευθερία στην επιλογή ωραρίου και βάρδιας σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και πλήρη ελευθερία να διαλέξουν πόσες και ποιες ημέρες την εβδομάδα θα εργαστούν.
Ετσι, όμως, η Land O’Lakes πέτυχε να καλύψει και μάλιστα με αρκετή ευκολία τις κενές θέσεις της, ενώ τα τελευταία χρόνια γινόταν κάθε μέρα και πιο δύσκολο να βρεθούν εργάτες για πλήρη απασχόληση. Τώρα έχει κατορθώσει να έχει πολλές και διάφορες βάρδιες και να λειτουργεί, έτσι, πολύ περισσότερες ώρες, με αποτέλεσμα να αυξήσει την παραγωγή της. Αρχικά υιοθέτησε αυτό το σύστημα σε λίγες μονάδες που είχαν μεγάλες ελλείψεις, σύντομα το επεξέτεινε σε 60 από τις 140 μονάδες της, και σχεδιάζει να το γενικεύσει σε όλες.
Το παράδειγμα και τα επιτεύγματα μεγάλης αμερικανικής βιομηχανίας τυριών.
Η περίπτωση της εν λόγω βιομηχανίας τυριών, που παρουσιάζεται εκτενώς σε ρεπορτάζ της Wall Street Journal, αποδεικνύει πως η ευελιξία στην εργασία είναι εφικτή και παραγωγική όχι μόνο στις υπηρεσίες και στις εργασίες γραφείου, όπου ο σκληρός πυρήνας της δουλειάς γίνεται μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η Land O’Lakes δεν έμεινε, βέβαια, στα ευέλικτα ωράρια. Προσέφερε πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας στο διοικητικό της προσωπικό. Το κίνητρο αυτής της βιομηχανίας ήταν να εξασφαλίσει καινούργιους υπαλλήλους εν μέσω των γνωστών ελλείψεων εργατικών χεριών και εξειδικευμένων υπαλλήλων που εμφανίστηκαν και επιδεινώθηκαν στην διάρκεια της πανδημίας και μετά αυτήν. Οπως υπογραμμίζει ο Γιον Ντιούμπερι, υπεύθυνος προμηθειών στη Land O’Lakes, «όλο και λιγότεροι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να εργαστούν στον μεταποιητικό τομέα και αυτό ισχύει σε όλες τις κατηγορίες». Και όπως δείχνουν όλες οι έρευνες για το δημογραφικό πρόβλημα στις ανεπτυγμένες οικονομίες, η κατάσταση θα επιδεινωθεί τα επόμενα χρόνια, όταν θα μειωθούν περαιτέρω τα διαθέσιμα εργατικά χέρια.
Σε ό,τι αφορά την υπερδύναμη, οι αριθμοί είναι συντριπτικοί: οι βιομηχανίες κατορθώνουν να καλύψουν με προσλήψεις μόνο τις έξι στις 10 κενές θέσεις εργασίας και αυτό είναι το χαμηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί από το 2000 και μετά. Και στο μεταξύ γερνάει το εργατικό δυναμικό του μεταποιητικού τομέα, όπου ο μέσος όρος ηλικίας είναι τα 44,1 έτη.
Οι υποσχέσεις
Σχολιάζοντας τις πιέσεις που ασκούν ορισμένες επιχειρήσεις στο προσωπικό τους για να επιστρέψουν στα γραφεία τους, ο Μαρκ Μόρτενσεν, συνεργάτης καθηγητής στη σχολή επιχειρήσεων Insead, τονίζει πως «έδωσαν υποσχέσεις στους υπαλλήλους τους ότι θα μπορούν να δουλεύουν από το σπίτι, εκείνοι προχώρησαν σε κάποιες αλλαγές στη ζωή τους και τώρα είναι δύσκολο να πάρουν πίσω αυτές τις υποσχέσεις».
84%
των υπαλλήλων στην Κίνα έχουν την ευκαιρία να επιλέξουν ευέλικτη μορφή εργασίας και τηλεργασία.
Η συνταγή
Ο Νίκολας Μπλουμ, καθηγητής Οικονομικών στο Στάνφορντ, επισημαίνει ότι «είναι εντελώς άστοχο να επιμένουν οι επιχειρήσεις σε δύο ημέρες παρουσία στο γραφείο αν δεν συντονίζονται οι υπάλληλοι και δεν συμπίπτουν τις ίδιες ημέρες. Η πιο επιτυχημένη συνταγή είναι ο συντονισμός, να συμφωνούν και να έρχονται τις ίδιες ημέρες».
34%
είναι το ποσοστό τηλεργασίας στην Ιταλία και είναι από
τα χαμηλότερα.
Ποιος αποφασίζει
Εμφανώς ενοχλημένος από τη στάση των εργαζομένων που δεν επιστρέφουν στο γραφείο, ο Τζέιμς Γκόρμαν, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Morgan Stanley, από την οποία παραιτήθηκε προσφάτως, υπογράμμισε ότι οι υπάλληλοι «δεν μπορούν να επιλέγουν τις αμοιβές τους, δεν μπορούν να επιλέγουν την προαγωγή τους, δεν μπορούν να αποφασίζουν ότι θα μένουν πέντε ημέρες την εβδομάδα στο σπίτι τους».