Η πεποίθηση που είναι διάχυτη στις ΗΠΑ, ότι τα χρήματα αγοράζουν πραγματικά την ευτυχία, είναι κατά προσέγγιση σωστή για το σχεδόν 85% από εμάς. Το γνωρίζουμε αυτό χάρη στο πρόσφατο και ίσως τελευταίο έργο του Ντάνιελ Κάνεμαν, του νομπελίστα που επέμεινε στην αξία της συνεργασίας με όσους διαφωνούμε. Ο καθηγητής, ο οποίος απεβίωσε προ ημερών στα 90 του, ήταν περισσότερο γνωστός για τις πρωτοποριακές του έρευνες περί της ανθρώπινης κρίσης και της λήψης αποφάσεων και για το πώς οι άνθρωποι αποκλίνουν από τον τέλειο ορθολογισμό. Θα πρέπει, επίσης, να τον θυμόμαστε για τη φιλοσοφία του περί ενθουσιώδους εργασίας μαζί με τους πνευματικούς του αντιπάλους. Αυτός ο ενθουσιασμός ήταν βαθιά προσωπικός. Χαιρόταν τη συνεργασία για να ανακαλύψει την αλήθεια, ακόμη κι αν μάθαινε εντέλει ότι έκανε λάθος.
Το 2010, ο καθηγητής Κάνεμαν και ο συνάδελφός του και επίσης νομπελίστας Ανγκους Ντίτον δημοσίευσαν δοκίμιο που άσκησε μεγάλη επιρροή και όπου διαπίστωναν ότι κατά μέσον όρο οι ομάδες υψηλότερων (ετησίων) εισοδημάτων εμφανίζουν και υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας, αλλά μόνον έως ένα σημείο. Πέρα από τις 90.000 δολάρια ή κοντά σε αυτά δεν υπάρχει περαιτέρω πρόοδος στη μέση ευτυχία, όταν τα εισοδήματα αυξάνονται. Πέρασαν έντεκα χρόνια και ο Μάθιου Κίλινγκσγουορθ, υψηλόβαθμος ερευνητής της Σχολής Γουάρτον του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, συμπέρανε το ακριβώς αντίθετο: τα άτομα με υψηλότερο εισόδημα ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα μέσης ευτυχίας.
Ισως φανταζόσαστε μια οργίλη ανταλλαγή απόψεων, κατά την οποία ο καθηγητής Κάνεμαν και ο καθηγητής Ντίτον εξέφραζαν εντόνως τις αντιρρήσεις τους για το πόνημα του Κίλινγκσγουορθ. Σε αυτές θα απαντούσε στον ίδιο τόνο και με ανάλογη ένταση ο δόκτωρ Κίλινγκσγουορθ, αφήνοντας το αναγνωστικό κοινό σε σύγχυση και κατάσταση εξάντλησης. Ο καθηγητής Κάνεμαν περιέγραψε τη «θυμωμένη επιστήμη σαν «έναν άσχημο κόσμο κριτικής, απαντήσεων και ανταπαντήσεων στο πλαίσιο ενός διαγωνισμού με στόχο να προκληθεί αμηχανία». Αντιθέτως, ο καθηγητής Κάνεμαν τάχθηκε υπέρ μιας εναλλακτικής, που την ονόμασε «συνεργασία αντιπάλων». Οταν οι άνθρωποι που διαφωνούν συνεργάζονται για να ελέγξουν μια υπόθεση, λαμβάνουν μέρος σε μια κοινή προσπάθεια όχι για να κερδίσουν απαραιτήτως, αλλά για να καταλάβουν τι είναι αλήθεια. Μπορεί να γίνουν και φίλοι.
Υπό το πρίσμα αυτό, ο καθηγητής Κάνεμαν ήδη στα 80 του χρόνια ζήτησε τη συνεργασία του δόκτορος Κίλινγκσγουορθ μέσω φιλικής διαιτησίας από την πανεπιστημιακό Μπάρμπαρα Μέλερς, η οποία διδάσκει ψυχολογία και θεωρείται πρόσωπο επιρροής και χαίρει σεβασμού. Το καθήκον τους ήταν να εξετάσουν προσεκτικά τα δεδομένα του δρος Κίλινγκσγουορθ για να δουν αν τα είχε αναλύσει σωστά, και επίσης να καταλάβουν τι είχαν χάσει, αν μη τι άλλο, οι καθηγητές Κάνεμαν και Ντιτον. Το βασικό τους συμπέρασμα ήταν απλό. Ο δρ Κίλινγκσγουορθ δεν είχε παρατηρήσει τι συμβαίνει με το λιγότερο ευτυχισμένο τμήμα του 15% των πολιτών. Γι’ αυτούς τους σε μεγάλο βαθμό δυστυχείς, η μέση ευτυχία όντως διευρύνεται όσο ενισχύεται το (ετήσιο) εισόδημά τους έως το επίπεδο των σχεδόν 100.000 δολαρίων. Από το σημείο αυτό και άνω, σταματά.
Αντιθέτως, για την πλειονότητα ημών, η μέση ευτυχία ενισχύεται συνεχώς όσο αυξάνεται το εισόδημα. Και οι δύο πλευρές είχαν εν μέρει δίκιο και εν μέρει άδικο. Η εξ αντιπάλων συνεργασία τους έδειξε ότι η πραγματική ιστορία είναι πιο ενδιαφέρουσα και πιο περίπλοκη από ό,τι είδαν στις ξεχωριστές εργασίες τους.
* Ο κ. Κας Σανστάιν είναι καθηγητής Νομικής στο Χάρβαρντ και συν-συγγραφέας του «Θορύβου» με τους Ντάνιελ Κάνεμαν και Ολίβιε Σίμπονι.
