Εχθρικά αντιμετωπίζει η Ε.Ε. τους πτυχιούχους μετανάστες που θέλησαν να ζήσουν το «ευρωπαϊκό όνειρο», σύμφωνα με νέα έρευνα που ρίχνει φως στο λεγόμενο «brain waste», το φαινόμενο της ετεροαπασχόλησης δηλαδή σε εργασίες χαμηλής ειδίκευσης ή ακόμη και της ανεργίας, που πλήττει ιδίως τους ξένους. Τα πορίσματα κοινής έρευνας της Lighthouse Reports με τους F.T,. El País και Unbias the News δείχνουν ότι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν προσφέρουν ευκαιρίες εργασίας σε μορφωμένους μετανάστες, μια τάση με δυνητικά σημαντικό κόστος για το εργατικό δυναμικό και τις οικονομίες τους.
Η 32χρονη Λίβια Ουμπελίνο εκπαιδεύτηκε ως κοινωνική λειτουργός στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Πέντε χρόνια αφότου μετανάστευσε στην Ιρλανδία εξακολουθεί να μην μπορεί να βρει δουλειά στον τομέα της, καθώς τα προσόντα της δεν αναγνωρίζονται. Αντίθετα, εργάστηκε ως βοηθός σε οίκους ευγηρίας και πρόσφατα προσελήφθη ως υπεύθυνη στα πρωτόκολλα υγείας και ασφάλειας της αμερικανικής κατασκευάστριας ημιαγωγών Intel. «Το βλέπω σαν μια προσωρινή δουλειά. Δεν είναι αυτό που θέλω», λέει. Η εμπειρία της είναι χαρακτηριστική για πολλούς πτυχιούχους μετανάστες στην Ευρώπη, θύματα της «σπατάλης εγκεφάλων» (brain waste), που είτε έχουν υπερβολικά προσόντα για τις δουλειές που βρίσκουν είτε εργάζονται λιγότερες ώρες από ό,τι θα ήθελαν ή καταλήγουν άνεργοι. Τα ευρήματα της έρευνας, τα οποία βασίζονται σε δεδομένα του εργατικού δυναμικού της Ε.Ε. μεταξύ 2017 και 2022, δείχνουν ότι σχεδόν οι μισοί από τους μετανάστες με πτυχία εργάζονται σε θέσεις για τις οποίες έχουν υπερβολικά προσόντα, σε σύγκριση με το 1/3 των ντόπιων.
Παρά τη μεγάλη ζήτηση για εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης, οι μετανάστες με πτυχία είναι επίσης άνεργοι σε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τους ντόπιους. Οι πτυχιούχοι μετανάστες κερδίζουν κατά μέσον όρο 2.000 ευρώ λιγότερα κάθε χρόνο από τους ντόπιους με παρόμοια πτυχία και χαρακτηριστικά. Αν εξαιρεθούν το Η.Β., η Γερμανία και οι σκανδιναβικές οικονομίες –για τις οποίες δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία–, αυτό ανέρχεται σε 10,7 δισ. ευρώ σε χαμένους μισθούς, ή 0,12% του συνδυασμένου ΑΕΠ των χωρών. «Είναι ένα πραγματικό πρόβλημα για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Μπορούν οι μετανάστες υψηλής ειδίκευσης να εφαρμόσουν τις δεξιότητές τους και να κάνουν καριέρα ή απογοητεύονται και φεύγουν; Στη χειρότερη περίπτωση, ορισμένοι καταλήγουν μακροχρόνια άνεργοι και εξαρτημένοι από την πρόνοια, κάτι που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέλουν να αποφύγουν», επισημαίνει ο Φρίντριχ Πέσελ, ερευνητής στο Κέντρο Μεταναστευτικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου.
Τα επίπεδα «brain waste» ποικίλλουν ανά την Ευρώπη, με την Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία και τη Σουηδία να έχουν ιδιαίτερα κακή απόδοση. Οι δάσκαλοι είναι μόνο ένα παράδειγμα των εργαζομένων υψηλής εξειδίκευσης που οι ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται περισσότερο, καθώς οι χαμηλές αμοιβές κατά βάση κάνουν πολλές χώρες να δυσκολεύονται να προσλάβουν και να διατηρήσουν διδακτικό προσωπικό. Παρ’ όλα αυτά, περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες στην Ευρώπη με πτυχίο εκπαίδευσης δεν εργάζονται στον τομέα.
Οι μετανάστες με πτυχίο στην Ευρώπη είτε έχουν υπερβολικά προσόντα για τις δουλειές που βρίσκουν είτε εργάζονται λιγότερες ώρες από ό,τι θα ήθελαν ή καταλήγουν άνεργοι.
Παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί η Πορτογαλία, η φτωχότερη χώρα της Δυτικής Ευρώπης, που έχει να επιδείξει αρκετά success stories μεταναστών, σημειώνουν οι Financial Times. Η Τάισα Σάντος μετακόμισε στη Λισσαβώνα από τη Βραζιλία πριν από 4 χρόνια με τον σύζυγο και τον γιο της. Αφού ολοκλήρωσε ένα ετήσιο μεταπτυχιακό σε πορτογαλικό πανεπιστήμιο, που της εξασφάλισε την ισοτιμία του πτυχίου οδοντιατρικής που είχε λάβει στην πατρίδα της και έλαβε τη σχετική άδεια από την Οδοντιατρική Ενωση, βρήκε εύκολα δουλειά.
Υπάρχει επίσης πολύ μεγαλύτερη ισοτιμία μεταξύ μεταναστών και ντόπιων πτυχιούχων στην Πορτογαλία από ό,τι στην υπόλοιπη νότια Ευρώπη, καθώς οι ξένοι απασχολούνται στη διδασκαλία, στη νοσηλευτική, στη μηχανική και στα χρηματοοικονομικά. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα, όπου οι πτυχιούχοι μετανάστες είναι πολύ πιο πιθανό να εργαστούν στον κλάδο της καθαριότητας ή ως ταμίες. Ενας σημαντικός παράγοντας είναι η αναγνώριση από την πορτογαλική κυβέρνηση των κερδών που αποφέρουν οι εργαζόμενοι μετανάστες στην οικονομία και οι εθνικές πολιτικές που τους στηρίζουν, από τη δωρεάν γλωσσική εκπαίδευση έως τα μαθήματα επιχειρηματικότητας.
Ενώ η κρατική υποστήριξη για την ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας είναι ένα απαραίτητο πρώτο βήμα, δεν αρκεί από μόνη της, λένε οι ειδικοί. «Οι πολιτικές κατά των διακρίσεων έχουν σημασία. Η αξία της πολυπολιτισμικότητας έχει σημασία», τονίζει η Σινέμ Γιλμάζ από την Ομάδα Μεταναστευτικής Πολιτικής. Παρά την πρόσφατη άνοδο του ακροδεξιού κόμματος Chega στην Πορτογαλία, οι μετανάστες που εργάζονται στη χώρα αντιμετωπίζουν λιγότερη εχθρότητα από ό,τι σε άλλα μέρη της ηπείρου. Μια έρευνα σε ολόκληρη την Ε.Ε. το 2021 διαπίστωσε ότι το 73% των Πορτογάλων πιστεύει ότι η ένταξη των μεταναστών στην περιοχή τους ήταν επιτυχής, πολύ πάνω από τον μέσο όρο του 42% στην Ε.Ε.