Το νέο έτος βρίσκει την παγκόσμια κοινότητα σε ένα κλίμα γεωπολιτικής και οικονομικής αστάθειας, που γίνεται ακόμη πιο έντονη ως αποτέλεσμα των δραματικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Οι αλυσιδωτές κρίσεις, από την πανδημία, την ενεργειακή κρίση και τον πρωτοφανή πληθωρισμό μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τη σύρραξη στη Μέση Ανατολή, λαμβάνουν χώρα στο φόντο της κλιματικής απορρύθμισης, με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να μας υπενθυμίζουν ότι τα χρονικά περιθώρια αντίδρασης για ένα βιώσιμο μέλλον του πλανήτη στενεύουν. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι αλυσιδωτές κρίσεις ανέδειξαν σημαντικές πλευρές του δύσκολου εγχειρήματος της απανθρακοποίησης. Οι ΑΠΕ από μόνες τους, χωρίς δίκτυα για τη μεταφορά της διάσπαρτης παραγωγής, χωρίς αποθήκευση και κρίσιμες πρώτες ύλες για την ενεργειακή μετάβαση, απεδείχθη ότι είναι μισή λύση. Η ΕΕ με μεγάλη καθυστέρηση έστρεψε την προσοχή της στην ανάπτυξη των δικτύων, ανακοινώνοντας στα τέλη Νοεμβρίου ένα σχέδιο δράσης που περιλαμβάνει επενδύσεις ύψους 584 δισ. ευρώ έως το 2030. Η Ευρώπη χρειάζεται νέους κάθετους και οριζόντιους ηλεκτρικούς διαδρόμους για τη διακίνηση της ανανεώσιμης ενέργειας προς τα μεγάλα κέντρα κατανάλωσης σε κάθε γωνιά της ηπείρου. Η Ελλάδα μέσω του ΑΔΜΗΕ συμβάλλει σε αυτόν τον στρατηγικό στόχο μέσα από την ενίσχυση των διασυνοριακών διασυνδέσεων στη ΝΑ Ευρώπη και την ανάπτυξη νέων διηπειρωτικών διασυνδέσεων με τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Τα έργα αυτά, συνδυαστικά με την απευθείας διασύνδεση Ελλάδας-Γερμανίας («Green Αegean Interconnector»), που ωριμάζει αυτή την περίοδο, θα βοηθήσουν καταλυτικά ώστε η ενέργεια που παράγεται στην Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο να μην «εγκλωβίζεται» στη Νότια Ευρώπη, αλλά να μπορεί να φτάνει στα μεγάλα καταναλωτικά κέντρα της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης.
Οι πρώτες ύλες
Με μεγάλη καθυστέρηση, επίσης, έναντι των διεθνών ανταγωνιστών της, ενέκρινε στις αρχές Δεκεμβρίου τον νόμο για τις κρίσιμες πρώτες ύλες (CRMA) κάνοντας ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της διαφαινόμενης πρόκλησης εφοδιασμού μετάλλων στην Ευρώπη, το οποίο όμως θα μείνει μισό εάν δεν προχωρήσει σε μια μεγαλύτερη αλλαγή πολιτικής, για να οδηγηθούν πραγματικά οι επενδύσεις της ΕΕ και να σταματήσει η μετανάστευση σε άλλες ηπείρους. Η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στους ευρωπαϊκούς στόχους για ενίσχυση της αυτάρκειας από κρίσιμες πρώτες ύλες, καθώς υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις κοιτασμάτων σπάνιων γαιών σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η ΕΕ μάλιστα προσέγγισε το περασμένο καλοκαίρι τη Mytilineos και της ζήτησε να διερευνήσει την παραγωγή γαλλίου ως υποπροϊόντος στο διυλιστήριό της που μετατρέπει τον βωξίτη σε αλουμίνα, την πρώτη ύλη για το αλουμίνιο, στον Άγιο Νικόλαο της Βοιωτίας. Η ελληνική εταιρεία έχει ενημερώσει την ΕΕ ότι έχει έτοιμο ένα έργο για να αξιολογήσει τον πιο οικονομικό τρόπο εξαγωγής γαλλίου που θα μπορούσε να αναπτύξει σε διάστημα 18 μηνών. Αυτό θα μπορούσε να παράγει 40-45 μετρικούς τόνους μετάλλου ετησίως, ποσότητα περίπου ίση με την τρέχουσα ζήτηση της ΕΕ.
Τιμές και ασφάλεια εφοδιασμού
Η εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και οι γεωπολιτικές αβεβαιότητες που πυροδότησε ανέτρεψαν το κλίμα του σχετικού εφησυχασμού που επικράτησε στην Ευρώπη το πρώτο εξάμηνο του 2023 και επανέφερε τις αγωνίες για την πορεία των ενεργειακών τιμών και την ασφάλεια εφοδιασμού εν όψει της χειμερινής περιόδου, τον πληθωρισμό και τους ρυθμούς ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών, που ταλανίζονται για δεύτερη χρονιά από τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης που προκάλεσε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Τα γεγονότα διαμορφώνουν μια νέα κατάσταση εν όψει της χειμερινής περιόδου, ιδιαίτερα ανησυχητική για την ελληνική οικονομία, η οποία είναι εξαρτημένη σε ποσοστό 74% από εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το 2022 χρειάστηκε να δαπανήσουμε περί τα 14 δισ. ευρώ για εισαγωγές ενέργειας, ποσό που αντιστοιχεί σχεδόν στο 60% του αρνητικού ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών, δηλαδή του εμπορικού ελλείμματος. Οι τιμές του φυσικού αερίου, παρότι σε τίποτα δεν θυμίζουν την κρίση του 2022, όταν στον ολλανδικό κόμβο TTF έφτασαν έως και τα 345 ευρώ/MWh, άρχισαν από τον περασμένο Αύγουστο να παρουσιάζουν υψηλή σχετικά μεταβλητότητα, μετά από ένα μεγάλο διάστημα αποκλιμάκωσης. Η αυξανόμενη εξάρτηση της Ευρώπης από το LNG μπορεί να ενισχύσει τη μεταβλητότητα των τιμών, παρά τα υψηλά ποσοστά αποθήκευσης, καθώς βρίσκεται όλο και περισσότερο εκτεθειμένη στις παγκόσμιες τάσεις προσφοράς-ζήτησης. Η αγορά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΕΣΦΑ, αναμένεται να παραμείνει σφιχτή και ως εκ τούτου ευάλωτη σε γεγονότα που αυξάνουν τον κίνδυνο της εμφάνισης σημαντικών ανοδικών τάσεων των τιμών, όπως μια ιδιαίτερα ψυχρή περίοδος ή μια μείωση στις προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου. Αυτό το φαινόμενο θα συμβαίνει μέχρι τα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας, όταν νέα έργα θα έχουν μπει σε τροχιά υλοποίησης, απελευθερώνοντας σε σημαντικό βαθμό την αγορά, με συνέπεια τη μείωση των διακυμάνσεων.
Το 2022 χρειάστηκε να δαπανήσουμε περί τα 14 δισ. ευρώ για εισαγωγές ενέργειας, ποσό που αντιστοιχεί σχεδόν στο 60% του εμπορικού ελλείμματος.
Μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας, η Ελλάδα έχει θέσει γερές βάσεις για να διατηρήσει αλλά και να ενισχύσει σημαντικά τον ρόλο της ως πυλώνας ενεργειακής σταθερότητας αλλά και πύλη εισόδου για τις εισαγωγές των διάφορων μορφών του φυσικού αερίου τόσο για τη Νοτιοανατολική όσο και για την Κεντρική Ευρώπη. Η Ρεβυθούσα συνεχίζει να αποδεικνύει τη στρατηγική της σημασία, ενώ η αρχή του νέου έτους θα βρει τη χώρα με μια νέα πύλη εισόδου LNG για την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, με την έναρξη λειτουργίας του FSRU Αλεξανδρούπολης από την Gastrade. Επιπλέον, στις αρχές του 2024, ο διασυνδετήριος αγωγός φυσικού αερίου Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας εισέρχεται σε φάση κατασκευής, προσθέτοντας μια πύλη εισόδου που ενισχύει περαιτέρω τον ρόλο της Ελλάδας στην περιοχή, με τη δυνατότητα μεταφοράς φυσικού αερίου στη Βόρεια Μακεδονία και πέραν αυτής. Μέσω του 10ετούς Πρόγραμματος Ανάπτυξης του ΔΕΣΦΑ 2023-2032, που φτάνει το 1,3 δισ. ευρώ σε επενδύσεις, θα τετραπλασιάσουμε την εξαγωγική δυνατότητα της Ελλάδας μέχρι το 2025, με πολλαπλά οφέλη για τη χώρα, την ευρύτερη περιφέρεια αλλά και τον τελικό καταναλωτή. Για την πλήρη αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων, ο ΔΕΣΦΑ έχει δεσμευτεί πλήρως να προωθήσει την ενεργοποίηση του διαδρόμου μεταφοράς φυσικού αερίου Νότου-Βορρά σε συνεργασία με τους διαχειριστές υποδομών φυσικού αερίου της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας και ενδεχομένως της Μολδαβίας και της Ουκρανίας.
Τα νέα τιμολόγια ρεύματος
Μετά από ένα μακρύ διάστημα όπου οι τιμές ρεύματος για τους τελικούς καταναλωτές διαμορφώνονταν σε βιώσιμα επίπεδα λόγω των γενναίων κρατικών επιδοτήσεων, από τις αρχές του 2024 θα υπακούν στους νόμους της αγοράς, κάτι που έχει προκαλέσει μεγάλη αγωνία στην πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ. Σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει μια ομαλή μετάβαση για τους καταναλωτές, ο αρμόδιος υπουργός πρόσθεσε στα «κίτρινα», «μπλε» και «πορτοκαλί» τιμολόγια, που για λόγους διαφάνειας ενέκρινε η ΡΑΕΕΥ, και ένα «πράσινο» ειδικό τιμολόγιο, κοινό και υποχρεωτικό για όλους τους παρόχους, προκειμένου να είναι εύκολα συγκρίσιμο. Η παρέμβαση ενόχλησε την πλευρά των προμηθευτών, η οποία, όπως φάνηκε από τις προανακοινώσεις για τα νέα τιμολόγια, δεν είναι διατεθειμένη να το στηρίξει.
Η αυξανόμενη εξάρτηση της Ευρώπης από το LNG μπορεί να ενισχύσει τη μεταβλητότητα των τιμών, παρά τα υψηλά ποσοστά αποθήκευσης.
Το «χρώμα» του τιμολογίου, ωστόσο, δεν πρόκειται να σώσει τους καταναλωτές από τις υψηλές επιβαρύνσεις σε περίπτωση υψηλών διακυμάνσεων της τιμής του φυσικού αερίου, που παραμένει το βασικό καύσιμο της χώρας για ηλεκτροπαραγωγή. Μέσα στους πρώτους μήνες του 2024, πάντως, αναμένονται και μέτρα που έχουν εξαγγελθεί από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ για την καταπολέμηση των ρευματοκλοπών, που αντιπροσωπεύουν το 4,5% του τζίρου της αγοράς, όπως και των «στρατηγικών» κακοπληρωτών, ρυθμίσεις με άμεση επίπτωση στη μείωση του κόστους ρεύματος.
Τα δίκτυα ηλεκτρισμού
Η χωρητικότητα των δικτύων ηλεκτρισμού για τη μεταφορά της παραγωγής ΑΠΕ είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα που απασχολεί ήδη τις αρμόδιες Αρχές και την αγορά, χωρίς να υπάρχουν εύκολες λύσεις. Η κατάσταση σήμερα έχει ως εξής:
Το δίκτυο ηλεκτρισμού μπορεί να υποδεχθεί συνολικά 29 GW ΑΠΕ έως το 2030, βάσει του προγραμματισμού που έχει κάνει ο ΑΔΜΗΕ, ο οποίος έλαβε υπόψη του αποκλειστικά τους στόχους του ΕΣΕΚ για ισχύ περίπου 24 GW ΑΠΕ το 2030 και όχι τη δυναμική της αγοράς. Δυναμικότητα ισχύος 11,5 GW περίπου καταλαμβάνουν έργα ΑΠΕ που έχουν ήδη εγκατασταθεί στο σύστημα, ενώ έχουν δοθεί όροι προσφορών σύνδεσης για έργα ισχύος 15,5 GW (13,5 GW από τον ΑΔΜΗΕ και 2 GW από τον ΔΕΔΔΗΕ), τα οποία αναμένεται να λειτουργήσουν σε ορίζοντα πενταετίας. Οι δύο αυτές κατηγορίες (εγκατεστημένης ισχύος και ισχύος με όρους σύνδεσης) αθροίζουν συνολικά ισχύ 27 GW, ενώ τα 2 GW ηλεκτρικού χώρου που απομένουν στο δίκτυο έχουν δεσμευτεί για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα. Η δυναμικότητα του δικτύου δηλαδή έχει ήδη εξαντληθεί, ενώ στην «ουρά» για όρους σύνδεσης βρίσκονται έργα συνολικής ισχύος 30 GW, μεταξύ των οποίων και έργα περίπου 1.500 MW που έχουν υπογράψει διμερείς συμβάσεις (PPas) με μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις, εκ των οποίων τα 1.000 MW της ΔΕΗ με βιομηχανίες όπως η Βιοχάλκο, η Τιτάν και η ΑΓΕΤ Ηρακλής. Το ΥΠΕΝ έχει συστήσει ειδική επιτροπή για την αναζήτηση της βέλτιστης αξιοποίησης του υφιστάμενου ηλεκτρικού.
Η δυναμικότητα του εγχώριου δικτύου έχει ήδη εξαντληθεί, ενώ στην «ουρά» για όρους σύνδεσης βρίσκονται έργα συνολικής ισχύος 30 GW.
Οι διεθνείς διασυνδέσεις αναμένεται να συμβάλουν στην επίλυση του προβλήματος, καθιστώντας παράλληλα την Ελλάδα βασικό κόμβο μεταφοράς πράσινης ενέργειας από τη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο και τον ευρωπαϊκό Νότο στον ευρωπαϊκό Βορρά με τις υψηλές καταναλώσεις. Σε φάση κατασκευής έχει μπει από τη νεοσυσταθείσα εταιρεία ειδικού σκοπού, θυγατρική ΑΔΜΗΕ υπό την επωνυμία Great Sea Interconnector, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Μέσα στο 2024 αναμένονται τα επόμενα βήματα για τη συμμετοχή του κυπριακού Δημοσίου στο έργο, αλλά και του καθετοποιημένου ενεργειακού ομίλου TAQA, με έδρα το Ντουμπάι, σε συνέχεια του MOU που υπέγραψαν με τον ΑΔΜΗΕ στο περιθώριο της COP 28. Το έργο, προϋπολογισμού 2,5 δισ. ευρώ, αφορά την κατασκευή υποθαλάσσιου καλωδίου με μεταφορική ικανότητα 2.000 MW (1 GW σε πρώτη φάση) και συνολικό μήκος περίπου 1.200 χιλιομέτρων.
Στην επόμενη φάση των μελετών σκοπιμότητας περνάει και η διασύνδεση Ελλάδας- Αιγύπτου (GREGY), που προωθεί η Elica του Ομίλου Κοπελούζου και την οποία ενέταξε η ΕΕ στη λίστα των Ευρωπαϊκών Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI). Το εκτιμώμενο κόστος του έργου είναι 3,5 δισ. ευρώ. Ένα υποθαλάσσιο καλώδιο μήκους 940 χλμ. θα συνδέει την περιοχή El Sallum της Αιγύπτου με τη Νέα Μάκρη στην Αττική, για να μεταφέρει 3 γιγαβάτ από ενέργεια που θα παράγεται από φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα ισχύος 9,5 γιγαβάτ που θα κατασκευάσει ο Όμιλος Κοπελούζου στην Αίγυπτο. Το ένα τρίτο της ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται, θα καταναλώνεται από βιομηχανίες στην εσωτερική αγορά, 1 GW θα κατευθύνεται στην Ιταλία και στη Βουλγαρία και το υπόλοιπο θα χρησιμοποιείται για την παραγωγή υδρογόνου.
Ο ΑΔΜΗΕ προωθεί επίσης σχέδιο για την κατασκευή μιας ακόμη «πράσινης» ηλεκτρικής λεωφόρου, της «Green Aegean Interconnector», που θα συνδέει την Ελλάδα με τη Γερμανία, αρχικής δυναμικότητας 3 GW.
Ο σχεδιασμός του ΑΔΜΗΕ σε ό,τι αφορά τις υφιστάμενες διεθνείς διασυνδέσεις περιλαμβάνει την ενίσχυσή τους με μια δεύτερη διασύνδεση με την Αλβανία με γραμμή μεταφοράς 400 kV και ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2030, μια δεύτερη γραμμή μεταφοράς 400 kV με την Τουρκία με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2029 και μια επίσης δεύτερη υποθαλάσσια διασύνδεση με την Ιταλία, δυναμικότητας 1.000 ΜW, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2031.
Nέες τεχνολογίες και πλωτά αιολικά
Το 2024 θα φέρει πιο κοντά το ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα στις νέες τεχνολογίες, όπως η αποθήκευση, τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, η δέσμευση άνθρακα και το υδρογόνο, οι οποίες συγκεντρώνουν υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον. Η ανακοίνωση από την ΕΔΕΥΕΠ του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων δημιούργησε υψηλές προσδοκίες στην πλευρά των επενδυτών, οι οποίοι αξιολογούν την ελληνική αγορά ως μία από τις ελκυστικότερες για υπεράκτια αιολικά έργα παγκοσμίως. Ωστόσο, το Εθνικό Πρόγραμμα αφορά κατά βάση πλωτά αιολικά πάρκα (85% των επιλέξιμων περιοχών), τεχνολογία που είναι ακόμη σε αρκετά ανώριμο στάδιο και ως εκ τούτου πολύ ακριβή, με αποτέλεσμα η οικονομικότητα και η υλοποίηση των έργων να συναρτώνται άμεσα με την ανάπτυξη τοπικής εφοδιαστικής αλυσίδας. Στην εφοδιαστική αλυσίδα που συνοδεύει την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων εμπλέκεται σειρά από κλάδους, όπως ναυπηγεία, λιμάνια, βιομηχανίες καλωδίων, μετάλλων, τσιμέντου, μεταφορές κ.λπ. Με άλλα λόγια, προϋπόθεση για την ανάπτυξη των πλωτών αιολικών πάρκων, σύμφωνα με επενδυτές και αρμόδιους φορείς, είναι η ανάπτυξη μιας δευτερογενούς αγοράς, η οποία όμως για να αναπτυχθεί πρέπει να στηριχθεί σε μια κρίσιμη μάζα έργων που θα της διασφαλίσει βιωσιμότητα. Για την αντιμετώπιση αυτής της διπλής πρόκλησης η ΕΔΕΥΕΠ και το ΥΠΕΝ δρομολογούν την υλοποίηση δύο πλωτών αιολικών ως πιλοτικών έργων, τα οποία θα δώσουν μια ορατότητα σε εταιρείες που ενδιαφέρονται να επενδύσουν στην εφοδιαστική αλυσίδα για να λάβουν επενδυτικές αποφάσεις, κάτι που θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μείωσης του κόστους για τα υπεράκτια πλωτά αιολικά. Ένα ώριμο επενδυτικό σχέδιο έχει υποβάλει προς έγκριση στις Στρατηγικές Επενδύσεις η Cenergy, με υψηλή συμμετοχή στα πλέον απαιτητικά και καινοτόμα έργα σε ολόκληρο τον κόσμο. Το φιλόδοξο σχέδιο της Cenergy, συνολικής επένδυσης 100 εκατ. ευρώ, προβλέπει την κατασκευή στις εγκαταστάσεις της Sovel, στον Βόλο, μονάδας που θα παράγει πυλώνες θεμελίων σταθερής βάσης και πλωτών θαλάσσιων αιολικών με προοπτική εξαγωγής και στις κοντινές αγορές της Μεσογείου. Ο σχεδιασμός προβλέπει τη δημιουργία ενός cluster στο οποίο θα μπορούν να συμμετέχουν και μικρότερες θεσσαλικές επιχειρήσεις, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία της μητρικής εταιρείας της Sovel στον τομέα του χάλυβα, αλλά και της Cenergy Holdings με την παγκόσμια εμβέλεια σε έργα πράσινης ενέργειας, στην κατασκευή σωλήνων και καλωδίων. Παράλληλα θα αξιοποιηθούν οι λιμενικές εγκαταστάσεις της εταιρείας, οι οποίες μάλιστα πρόκειται να αναβαθμιστούν προκειμένου να διευκολύνουν τη μεταφορά του εξοπλισμού.
Έντονο είναι και το ενδιαφέρον για τον τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας υπεράκτιων αιολικών πάρκων της Archirodon, η οποία έχει προχωρήσει σε συνεργασίες με τρίτες εταιρείες που διαθέτουν συμπληρωματική εμπειρία στον χώρο για από κοινού δραστηριότητα, αλλά και των Ναυπηγείων Ελευσίνας, που έχουν θέσει στο επίκεντρο του επενδυτικού τους πλάνου έργα ενεργειακής μετάβασης.
Περιοχές εγκατάστασης υπεράκτιων αιολικών
Οι πρώτες περιοχές που θα υποδεχθούν έργα υπεράκτιας αιολικής ενέργειας συνολικής ισχύος περίπου 2-2,5 GW είναι η Ανατολική Κρήτη, η Ρόδος, το Κεντρικό Αιγαίο, η Εύβοια, τα Διαπόντια νησιά και ο Πατραϊκός Κόλπος στο Ιόνιο Πέλαγος. Οι έξι αυτές περιοχές προκρίθηκαν μέσα από μια δεξαμενή επιλογών από δέκα περιοχές, η οποία περιλαμβάνει το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων για έργα συνολικής ισχύος περίπου 4,9 GW έως το 2030-2032. Η πλήρης ανάπτυξη του Εθνικού Προγράμματος με ορίζοντα το 2050 περιλαμβάνει 25 περιοχές συνολικής έκτασης 2.712 τ.χλμ., εκτιμώμενης ελάχιστης ισχύος 12,4 GW. Η πλειονότητα των περιοχών και συγκεκριμένα οι 19 από τις 25 ενδείκνυνται για πλωτά υπεράκτια (10,4 GW), ενώ τα σταθερής έδρασης (2 GW) θα περιοριστούν σε έξι περιοχές. Στην πρώτη φάση ανάπτυξης του Προγράμματος, υπεράκτια σταθερής έδρασης θα αναπτυχθούν μόνο στην περιοχή των Διαπόντιων νησιών και του Πατραϊκού Κόλπου.
Τον Ιανουάριο του 2024 θα προκηρυχθεί ο διαγωνισμός για τις τεχνικές μελέτες και ΣΜΠΕ για κάθε περιοχή ανάπτυξης υπεράκτιων αιολικών πάρκων και το διάστημα Ιουνίου- Αυγούστου 2024 η υποβολή προς έγκριση κάθε τεχνικής μελέτης και ΣΜΠΕ στις αρμόδιες Διευθύνσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Το διάστημα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου θα οριοθετηθούν με Προεδρικό Διάταγμα, όπως προβλέπει ο νόμος, τα θαλάσσια οικόπεδα εντός των περιοχών όπου θα αναπτυχθούν τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, για να ακολουθήσουν στη συνέχεια οι διαγωνισμοί.
Μέσα στον Ιανουάριο, στελέχη της ΕΔΕΥΕΠ και του ΥΠΕΝ αναμένεται να ξεκινήσουν μια μεγάλη καμπάνια ενημέρωσης, καθώς διαπιστώνεται ένα έλλειμμα επικοινωνίας που έχει δημιουργήσει λάθος εντυπώσεις και ενώ έχουν αρχίσει ήδη να εκδηλώνονται οι πρώτες αντιδράσεις για την περιοχή των Διαπόντιων νησιών. Παράλληλα η ΕΔΕΥΠ θα ξεκινήσει τον πρώτο γύρο επαφών με τους ενδιαφερόμενους επενδυτές, για να διαπιστώσει ποιες περιοχές θεωρούνται ελκυστικότερες.
Το διάστημα Οκτωβρίου- Νοεμβρίου θα οριοθετηθούν με Προεδρικό Διάταγμα τα θαλάσσια οικόπεδα όπου θα αναπτυχθούν τα υπεράκτια αιολικά πάρκα.
Αυτές θα είναι και οι πρώτες όπου θα εγκατασταθούν υπεράκτια αιολικά πάρκα με διαγωνιστικές διαδικασίες. Το «παρών» στους διαγωνισμούς αναμένεται να δώσουν σχεδόν όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες του κλάδου που έχουν συμπράξει με ελληνικούς ομίλους. Εκτός διαγωνιστικής διαδικασίας θα προχωρήσουν τα πιλοτικά έργα των Ομίλων Κοπελούζου και Τέρνα Ενεργειακής στη θαλάσσια περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Οι δύο όμιλοι εξετάζουν μάλιστα την κοινή ανάπτυξη των έργων τους, ξεκινώντας από το στάδιο των ερευνών για να πετύχουν οικονομίες κλίμακος.
Τα έργα αποθήκευσης
Το επενδυτικό ενδιαφέρον για έργα αποθήκευσης ενέργειας ξεπερνά αυτή τη στιγμή κατά 12 φορές τους στόχους που θέτει το υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ για έργα συνολικής ισχύος 3,1 GW το 2030. Μέσα στο 2023 ολοκληρώθηκε ο πρώτος διαγωνισμός από τη ΡΑΑΕΥ για επιδοτούμενα έργα αποθήκευσης, ενώ αναμένονται τα αποτελέσματα του δεύτερου και η έναρξη ενός τρίτου στις αρχές του 2024. Η συνολική ισχύς των δημοπρατούμενων έργων είναι 1.000 MW και το ΥΠΕΝ εξετάζει την επέκταση του εγκεκριμένου σχήματος στήριξης σταθμών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά 500-1.000 MW, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του 2030.
Το σχήμα προβλέπει ότι τα συστήματα αυτά θα λάβουν επενδυτική ενίσχυση κατά τη διάρκεια της κατασκευής και όχι αργότερα από το 2025 και λειτουργική ενίσχυση μετά τη συμμετοχή τους σε ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών μέσω συμβάσεων επί διαφοράς (Contract for Differences – CfDs) για διάρκεια 10 ετών και το αργότερο έως το 2035. Το σχήμα αντλεί χρηματοδότηση 200 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Στον πρώτο διαγωνισμό που ολοκλήρωσε η ΡΑΑΕΥ μέσα στον Αύγουστο, εγκρίθηκαν 12 projects, 411,79 MW, τα οποία υλοποιούν 7 εταιρείες με μεσοσταθμική τιμή τα 49.748 ευρώ/MWh/έτος. Στις πρώτες θέσεις της λίστας που ενέκρινε η ΡΑΑΕΥ, βρίσκονται μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι, όπως η Helleniq Energy, η ΔΕΗ, η Mytilineos κ.ά. Συνολικά στον διαγωνισμό συμμετείχαν 93 έργα, συνολικής ισχύος 3,3 GW, ένδειξη του ισχυρού ανταγωνισμού του κλάδου.
Δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα
Τρία μεγάλα πρότζεκτ στην τεχνολογία της δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (CCUS) «τρέχουν» στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή από μεγάλους ενεργειακούς ομίλους της χώρας, ενώ σύμφωνα με μελέτη της ΕΔΕΥΕΠ το όφελος που θα αποκομίσει η εγχώρια βιομηχανία από την ανάπτυξη υπόγειων ή και υποθαλάσσιων ταμιευτήρων αποθήκευσης άνθρακα μπορεί να ξεπεράσει σε βάθος ετών τα 6 δισ. ευρώ. Υποσχόμενες περιοχές με μεγάλους γεωπολιτικούς σχηματισμούς κατάλληλους για απορρόφηση CO2, έχουν εντοπιστεί στις περιοχές Πενταλόφου, Επταχωρίου και Τσοτυλίου της Δυτικής Μακεδονίας, σε βάθος μεγαλύτερο των 850 μέτρων, σύμφωνα με τις ερευνητικές εργασίες του ευρωπαϊκού προγράμματος «Stategy CCUS», στο οποίο ένας από τους εταίρους ήταν και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης. Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα της ΕΔΕΥΕΠ, κατάλληλοι σχηματισμοί για την αποθήκευση CO2 εντοπίζονται και στη Λεκάνη Φλώρινας, στη Δυτική Θεσσαλονίκη και στις Βασάλτες Βόλου.
Στα ευρωπαϊκά έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) έχει ενταχθεί το έργο της Energean «Prinos CO2», που προχωράει με την υποστήριξη του ΔΕΣΦΑ, ο οποίος θα μεταφέρει τις εκπομπές CO2 από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις στο παλαιό κοίτασμα του Πρίνου, που θα μετατραπεί σε χώρο αποθήκευσης. Η αποθήκη του Πρίνου, σύμφωνα με τον σχεδιασμό, θα μπορούσε να ξεκινήσει τη λειτουργία της με δυναμικότητα αποθήκευσης έως 1 εκατ. τόνων CO2 ετησίως από τα τέλη του 2025 και να αυξηθεί δύο χρόνια αργότερα σε 2,5-3 εκατ. τόνους. Η προοπτική λειτουργίας της αποθήκης στη λεκάνη του Πρίνου, έργο συνολικού προυπολογισμού 1 δισ. ευρώ, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον όχι μόνο της εγχώριας βιομηχανίας, αλλά και μονάδων από τα Βαλκάνια και την Ιταλία.
Η αποθήκη του Πρίνου θα μπορούσε να ξεκινήσει τη λειτουργία της με δυναμικότητα αποθήκευσης έως 1 εκατ. τόνων CO2 ετησίως από τα τέλη του 2025.
Χρηματοδότηση ύψους 127 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Καινοτομίας της ΕΕ διασφάλισαν τα έργα IRIS της Motor Oil και IFESTOS της τσιμεντοβιομηχανίας Τιτάν. Το έργο IRIS αφορά τη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα από τη μονάδα παραγωγής υδρογόνου του διυλιστηρίου της Motor Oil. Το IRIS θα μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα του διυλιστηρίου, ενώ παράλληλα θα επιδείξει ένα βιομηχανικό οικοσύστημα παραγωγής υδρογόνου με εξαιρετικά χαμηλές εκπομπές άνθρακα και τη χρήση του ως φορέα καθαρής ενέργειας. Με το έργο αυτό δίνεται στη Motor Oil η δυνατότητα να μειώσει ουσιαστικά το ανθρακικό της αποτύπωμα, να παράγει 56.000 τόνους ετησίως μπλε υδρογόνου, που ικανοποιεί όλα τα όρια αειφορίας, και τέλος να θέσει τις βάσεις για την παραγωγή e-fuels μέσω της κατασκευής και της λειτουργίας νέας μονάδας παραγωγής συνθετικής μεθανόλης χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος. Πρόκειται για ένα λιθαράκι ακόμα στο πλαίσιο του «πράσινου» μετασχηματισμού της Motor Oil.
Το έργο IFESTOS του Ομίλου Τιτάν προβλέπει την κατασκευή μονάδας δέσμευσης άνθρακα μεγάλης κλίμακας στο εργοστάσιο του Τιτάνα στο Καμάρι Βοιωτίας. Η εγκατάσταση αυτή θα επιτρέψει τη μείωση των εκπομπών CO2 κατά την παραγωγή τσιμέντου και την προσφορά καινοτόμων, «πράσινων» δομικών υλικών στις αγορές μας. Ο Τιτάν θα παράγει περίπου 3 εκατομμύρια τόνους τσιμέντου μηδενικού άνθρακα ετησίως, για να εξυπηρετήσει τις αυξανόμενες ανάγκες για «πράσινες» κατασκευές στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας και πέραν αυτής. Σύμφωνα με την εταιρεία, ανάλογα με το σχετικό ρυθμιστικό και αδειοδοτικό πλαίσιο, η λειτουργία αυτών των τεχνολογιών μπορεί να οδηγήσει σε ετήσια αποφυγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου άνω των 1,9 εκατομμυρίων τόνων CO2, καθιστώντας το Καμάρι μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις δέσμευσης άνθρακα στην Ευρώπη. Το έργο θα αποτελέσει μέρος ενός οικοσυστήματος έργων που θα συνδυάζουν εγκαταστάσεις δέσμευσης άνθρακα με υποδομές μεταφοράς και αποθήκευσης.
Η δέσμευση, η αξιοποίηση και η αποθήκευση άνθρακα αφορούν ένα ευρύ φάσμα τεχνολογιών που μπορούν να διαδραματίσουν διαφοροποιημένο ρόλο στην επίτευξη των παγκόσμιων και ευρωπαϊκών στόχων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης. Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, σήμερα υπάρχουν περί τις 35 εμπορικές εγκαταστάσεις παγκοσμίως που αναπτύσσουν το CCUS για βιομηχανικές δραστηριότητες, μετασχηματισμό καυσίμων και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η δυναμική ανάπτυξης του CCUS έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αφού περίπου 300 έργα βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης σε όλη την αλυσίδα αξίας της εν λόγω τεχνολογίας, ενώ, επιπλέον, έχουν προαναγγελθεί πάνω από 200 νέες εγκαταστάσεις που αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία έως το 2030, δεσμεύοντας πάνω από 220 Mt CO2 ετησίως.