H Σέρον Γουότκινς ήταν κόρη εκπαιδευτικών και σε νεαρή ηλικία εργαζόταν στο ταμείο του παντοπωλείου της οικογένειάς της. Το 1982 απέκτησε δύο πτυχία λογιστικής και σύντομα προσελήφθη στην εταιρεία ορκωτών λογιστών Arthur Andersen. Τελικά κατέληξε στην Εnroκαι μέσα σε οκτώ χρόνια ανέλαβε υποδιευθύντρια στον τομέα ανάπτυξης επιχειρήσεων. H ταχεία ανέλιξή της δεν εξέπληξε κανέναν επειδή, όπως επισημαίνει ο άντρας της, «είχε πάντα έφεση στους αριθμούς».
Αυτή η έφεσή της στους αριθμούς την οδήγησε να αντιληφθεί εγκαίρως ότι κάτι δεν πήγαινε καλά στην Enron. Συνέταξε δύο επιστολές στον πρόεδρο Κένεθ Λέι με τις οποίες εξέθετε δύο υψηλόβαθμα στελέχη, ενδεχομένως και τον ίδιο, επειδή επί μήνες προσπαθούσαν να συγκαλύψουν ένα βουνό χρέους. Ακολούθησε μια σειρά αντιδράσεων που οδήγησαν στην κατάρρευση της εταιρείας. Σήμερα οι επιστολές της βρίσκονται στα χέρια των ανακριτικών αρχών που διερευνούν πώς η Enron, οι θεωρητικά αδιάφθοροι λογιστές της Αnderseκαι μια σειρά από άλλους παράγοντες άφησαν την έβδομη σε μέγεθος εταιρεία της χώρας να οδηγηθεί σε πτώχευση τον περασμένο Δεκέμβριο.
Χάρη στη Γουότκινς, γνωρίζουμε σήμερα ότι η Εnroέκρυβε χρέη δισεκατομμυρίων δολαρίων και λειτουργικές ζημιές μέσα από λαβυρινθώδη λογιστικά τεχνάσματα που επιχειρούσαν να διατηρήσουν τη διογκωμένη τιμή της μετοχής της. Την περασμένη εβδομάδα, άλλωστε, έγινε γνωστό ότι στελέχη της Andersen, του κολοσσού των συμβουλευτικών εταιρειών που κατέστησε δυνατή κάθε κίνηση της Enron, εξέφραζαν φόβους για τους μυστικούς διακανονισμούς αλλά προτίμησαν να σιωπήσουν. Και τώρα που τελείωσε το πανηγύρι και οι έρευνες βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, όλοι όσοι συνεισέφεραν στο να δημιουργηθεί αυτό το χάος επιρρίπτουν τις ευθύνες στους άλλους και απολύουν τους υφισταμένους τους.
Ο μύθος των ελεγκτών
Την περασμένη εβδομάδα, η εταιρεία που άλλοτε έμοιαζε υπόδειγμα, είχε εξελιχθεί σ’ έναν κύκλο στελεχών, λογιστών, συμβούλων και δικηγόρων που αλληλοκατηγορούνταν σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τη θέση τους ή τουλάχιστον να αποφύγουν τη φυλακή. H κατάρρευση της Εnroκαταρρίπτει τον μύθο ότι ελεγκτές, διευθυντές και αναλυτές μετοχών θέτουν το συμφέρον των μετόχων πάνω από την ακόρεστη δίψα τους για κέρδος. Είναι παράλληλα αποτυχία της κυβέρνησης που δεν κατέγραψε εγκαίρως ότι η Εnroμετήλθε κάθε θεμιτής ή αθέμιτης μεθόδου για να κρατήσει τις ρυθμιστικές αρχές μακριά από τους ισολογισμούς της.
Δεν αποτελεί αποτυχία των αριθμών, πάντως, που αποκάλυψαν το μυστικό στη Σέρον Γουότκινς. Μέσα στον λυπηρό μύθο της κατάρρευσης της Enron, η γυναίκα αυτή είναι το πλησιέστερο ανάλογο του ήρωα. Εξακολουθεί να πηγαίνει καθημερινά στη δουλειά της στα κεντρικά γραφεία της Enron. Συνήθως όταν αποκαλύπτεται η εμπλοκή μιας εταιρείας σε σκάνδαλα, τα ανώτατα στελέχη της εξαφανίζονται διά μαγείας αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπέστησαν σοκ. Στην προκειμένη περίπτωση τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ούτε τα στελέχη της Εnroούτε της Αnderseεπιχειρούν να διαψεύσουν την ύπαρξη ύποπτων συμφωνιών, φορολογικών παραδείσων ή ανόητων λογιστικών τεχνασμάτων. Ισως επειδή κανείς δεν είναι απολύτως βέβαιος ότι όλο αυτό το σύστημα ήταν εγγενώς παράνομο. Πολλές επιχειρήσεις διατηρούν παρόμοιους μηχανισμούς και συμφωνίες που συνήθως στοχεύουν στη φοροδιαφυγή. H Εnroαπέφυγε την καταβολή ομοσπονδιακών φόρων τα τέσσερα από τα τελευταία πέντε χρόνια και μάλιστα κατόρθωσε να εισπράττει εκατομμύρια δολάρια από επιστροφές φόρων. Προς το παρόν οι αρχές που διερευνούν την κατάρρευση της Εnroπαρακάμπτουν τα λογιστικά τεχνάσματα και άλλες αμφιλεγόμενες επιχειρηματικές της πρακτικές μεταξύ των οποίων και εκείνη της προσφοράς πορνογραφίας μέσω Ιnternet.
Οι επιστολές Γουότκινς
Εστιάζουν, αντίθετα, το ενδιαφέρον τους στο τι έκαναν και τι δεν έκαναν τα στελέχη της Εnroκαι της Αnderseόταν διαπίστωσαν ότι συσσωρεύονταν χρέη, υποχωρούσαν οι τιμές των μετοχών και οι τελευταίοι που επρόκειτο να το πληροφορηθούν θα ήταν τα εκατομμύρια των μετόχων της. Οι δύο επιστολές της Γουότκινς δείχνουν τον δρόμο. Χρειάσθηκαν, πάντως, εβδομάδες, μέχρις ότου η Γουότκινς αισθανθεί ψυχολογικά έτοιμη για να συντάξει την πρώτη της επιστολή προς τον Λέι. Το περασμένο καλοκαίρι εργαζόταν επί καιρό για τον γενικό οικονομικό διευθυντή αναζητώντας πόρους καθώς η Εnroαντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα.
Ηθελε να βοηθήσει αλλά οπουδήποτε κι αν έστρεφε την προσοχή της, ενετόπιζε συμφωνίες «κάτω απ’ το τραπέζι» που κανείς δεν φαινόταν διατεθειμένος να διερευνήσει. Γνώριζε ότι όσοι είχαν ασκήσει πιέσεις στον διευθύνοντα σύμβουλο Τζέφρεϊ Σκίλινγκ είχαν βρεθεί μπλεγμένοι. Ενας απ’ τους φίλους της, ο ταμίας της εταιρείας, Τζεφ Μακ Μάχον, μετατέθηκε όταν «διαμαρτυρήθηκε διακριτικά» στον Σκίλινγκ σχετικά με το «πέπλο μυστικότητας» που περιέβαλε τις κρυφές συμφωνίες. Πληροφορήθηκε ότι η Εnroέχανε χρήματα από δύο επενδύσεις: στην Avici που είχε χάσει το 98% της αξίας της και στη New Power που είχε χάσει περισσότερο από το 80%.
Υστατες προσπάθειες
Οι μετοχές τους στηρίζονταν από τη μετοχή της Εnroκαι η Γουότκινς κατάλαβε ότι η υποχώρησή τους συμπαρέσυρε και την ίδια την Enron. Τίποτε απ’ όλα αυτά, όμως, δεν αναφερόταν στις δημόσιες ανακοινώσεις της εταιρείας. Κι όπως επισήμανε ο δικηγόρος της «οι αριθμοί δεν ταίριαζαν». Δεν ήθελε να προσεγγίσει άμεσα τον Σκίλινγκ φοβούμενη μήπως χάσει τη δουλειά της. Οταν ο Σκίλινγκ παραιτήθηκε ξαφνικά στις 14 Αυγούστου, ο Λέι κάλεσε σε συνάντηση όλους τους εργαζόμενους της εταιρείας ζητώντας τους τα σχόλιά τους. Τότε η Γουότκινς συνέταξε την πρώτη ανώνυμη επιστολή της στον υπολογιστή της και την επόμενη ημέρα την έριξε στο ταχυδρομείο της εταιρείας.
Η επιστολή της δημοσιοποιούσε εκείνα που ήξεραν όλοι αλλά κανείς δεν είχε το κουράγιο να πει. H δύναμη αυτής της επιστολής ήταν, όμως, η αίσθηση της επικείμενης καταστροφής. Στη γενική συνέλευση της εταιρείας που πραγματοποιήθηκε στις 16 Αυγούστου, ο Λέι ζήτησε να τον επισκεφθεί οποιοσδήποτε είχε πρόβλημα εξαιτίας της αποχώρησης του Σκίλινγκ. Τέσσερις ημέρες αργότερα η Γουότκινς τηλεφώνησε σ’ έναν παλιό συνάδελφό της από την Αnderseκαι του ζήτησε συμβουλές. Μεσολάβησαν αλλεπάλληλες ρευστοποιήσεις από πλευράς του Λέι που προσπαθούσε να στηρίξει την τιμή της μετοχής.
Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Λέι προσπάθησε να πείσει τους εργαζόμενους της Εnroότι «η ρευστότητά της είναι καλύτερη από ποτέ». Σύντομα, όμως, η τιμή των μετοχών υποχώρησε ραγδαία και οι εργαζόμενοι πληροφορήθηκαν ότι δεν μπορούσαν πλέον να μεταφέρουν περιουσιακά στοιχεία της Εnroσε άλλα αξιόγραφα. Το τέλος πλησίαζε. Στις 16 Οκτωβρίου η εταιρεία ανακοίνωσε ζημιά ύψους 618 εκατομμυρίων δολαρίων κατά το τρίτο τρίμηνο του έτους και μείωση του μετοχικού κεφαλαίου κατά 1,2 δισ. δολ. Στις 31 Οκτωβρίου η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς άρχισε επίσημες έρευνες στην Enron. Την περασμένη εβδομάδα η εταιρεία νομικών συμβούλων Vinso & Elkins ανακοίνωσε ότι «δεν είναι σε θέση να αναφερθεί στη συνεργασία της με την Enro ή οποιονδήποτε άλλον πελάτη της». H ίδια η Εnroτήρησε σιωπή σφιγγός καθώς και η Anderse που προσπαθεί να περισώσει τη φήμη της και ην πελατεία της.
