Εάν το 2020 σφραγίστηκε από τη θανατηφόρο πανδημία του κορωνοϊού, ταυτόχρονα είναι και η χρονιά, κατά την οποία επιτάχυνε την ψηφιοποίηση της οικονομίας, εμπέδωσε την παντοδυναμία των γιγάντων της τεχνολογίας ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των χρηστών, αλλά και σηματοδότησε την αφύπνιση των κρατών έναντι της επιρροής τους. Τηλεδιασκέψεις στο Zoom, έρευνες στο Google, ψώνια στην Amazon, ανταλλαγές στο WhatsΑpp και βραδιές στο Netflix: ευρισκόμενες σε θέση ισχύος ήδη πριν από την επιδημία, οι αμερικανικές GAFAM βάσει των αρχικών τους (δηλαδή οι Google, Amazon, Facebook, Apple και Microsoft), αλλά και οι κινεζικές BATX (Baidu, Alibaba, Tencent και Xiaomi) έγιναν πανταχού παρούσες στη διάρκεια του έτους 2020.
Τεχνολογία… ανίκατε μάχαν
Οπως χαρακτηριστικά παρατηρεί η Ζοέλ Τολεντανό, οικονομολόγος και διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Παρί-Ντοφίν, «αυτές οι “σούπερσταρ” του καπιταλισμού της πλατφόρμας έδωσαν την εντύπωση σε αυτόν τον κόσμο στον οποίο τόσα πράγματα, που έμοιαζαν σταθερά, έχουν σήμερα ανατραπεί, πως είναι υπεράνω κρατών, ακόμη και ανίκητες». Ο δε θρίαμβός τους είναι κάτι παραπάνω από οικονομικός, είναι χρηματιστηριακός, μιας και η Google εμφανίζεται στάσιμη στη διαφημιστική αγορά, ενώ η πλατφόρμα κρατήσεων εισιτηρίων και καταλυμάτων Booking.com υποφέρει από το «πάγωμα» του τουρισμού. Και συμβαίνει το εξής παράδοξο: ενώ οι κυβερνήσεις δαπανούν τρισεκατομμύρια ευρώ και δολάρια για να αποφύγουν μαζικές πτωχεύσεις και εκτίναξη της ανεργίας, η χρηματιστηριακή αξία των GAFAM βαίνει αυξανόμενη. Αποτιμώνται σε σχεδόν 8 τρισ. δολάρια, δηλαδή τρεις φορές το ΑΕΠ της Γαλλίας. Από την πλευρά τους, αν και για καιρό περιορίζονταν στην τοπική αγορά, οι κινεζικές εφαρμογές αρχίζουν να εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο, όπως η TikTok ασφαλώς, αλλά και η SHEIN (ενδύματα) ή η Likee (βίντεο). «Μέχρι το 2017 θεωρούσαμε πως τα πλεονεκτήματά τους κυρίως σε όρους καινοτομίας υπερτερούσαν των ζημιών, αλλά τα πράγματα άλλαξαν», εξηγεί η Ζοέλ Τολεντανό. Εκτός του ότι ελέγχουν εκ των πραγμάτων την πρόσβαση στο ψηφιακό κόσμο, εφόσον η μηχανή αναζήτησης Google κατέχει το 93% της αγοράς, αυτά τα μονοπώλια κλείνουν τους χρήστες τους μέσα σε «οικοσυστήματα που είναι κλειδαμπαρωμένα», υπογραμμίζει η οικονομολόγος.
Αντλώντας διδάγματα από τις αποτυχίες του παρελθόντος, οι Βρυξέλλες θέσπισαν αυστηρότερους κανόνες, καλύπτοντας ένα εύρος θεμάτων από τον ανταγωνισμό μέχρι τη μάχη κατά της ρητορικής μίσους στο Ιντερνετ, περνώντας από τη διαφάνεια των αλγορίθμων. Ανάλογα κινούνται και οι Αρχές στις ΗΠΑ, που στρέφονται κατά των Google και Facebook για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Στις 24 Δεκεμβρίου η κινεζική κυβέρνηση ανήγγειλε έρευνα για τα πεπραγμένα της πρωταθλήτριας του ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba λόγω υποψιών για μονοπωλιακές πρακτικές. Η εξουσία των τεχνολογικών κολοσσών, επίσης, αμφισβητείται όλο και περισσότερο από την κοινωνία πολιτών, χωρίς, ωστόσο, αυτός ο θυμός να επηρεάζει τα κέρδη τους ή το πάθος των χρηστών τους. Στη Γαλλία η Amazon αποκρυσταλλώνει τη δυσαρέσκεια, η οποία εκφράζεται με εκκλήσεις αιρετών για μποϊκοτάζ και με διαδηλώσεις εναντίον κάθε νέας εγκατάστασης των τεράστιων αυτοματοποιημένων αποθηκών της. Ωστόσο, πραγματοποίησε πωλήσεις ρεκόρ τη «Μαύρη Παρασκευή». Τέλος, στις ΗΠΑ, η Facebook υπέστη τον Ιούλιο –και στην περίπτωση αυτή χωρίς μεγάλη οικονομική ζημία– μποϊκοτάζ από περίπου 100 εταιρείες, διότι δεν κάνει αρκετά για να ελέγχει το ρατσιστικό περιεχόμενο στις σελίδες της.