Για πολλούς ειδικούς είναι η «πυρηνική απειλή» κατά της Ευρώπης, της Γηραιάς Ηπείρου που γίνεται όλο και πιο γηραιά καθώς οι γεννήσεις μειώνονται, η μερίδα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού μικραίνει και μαζί του μειώνεται το εργατικό δυναμικό που στηρίζει την παραγωγή της και την ανάπτυξή της.
Το αποτέλεσμα είναι να μένουν κενές όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την παραγωγή, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Χαίνουσα πληγή των ανεπτυγμένων οικονομικών, το δημογραφικό πρόβλημα της Ευρώπης τείνει να απειλήσει την ευημερία της ατμομηχανής της Ευρώπης, της Γερμανίας, αλλά και των άλλων ισχυρών οικονομιών του ευρωπαϊκού Βορρά, ενώ δεν λείπει από τις υπόλοιπες χώρες-μέλη της Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Μέσα στην εβδομάδα δόθηκαν στη δημοσιότητα τα πορίσματα έρευνας που προαναγγέλλουν κάμψη της παραγωγικής μηχανής και της ανάπτυξης της Γερμανίας ως συνεπακόλουθο της μείωσης του εργατικού δυναμικού της. Είχαν προηγηθεί λίγες ημέρες νωρίτερα τα στοιχεία που φέρουν τη γερμανική οικονομία σε ύφεση, αλλά κατά κύριο λόγο εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης που έπληξε τις βιομηχανίες. Εν προκειμένω, όμως, προκύπτει πως με τις τάσεις που επικρατούν σήμερα μέσα στην επόμενη δεκαετία η προσφορά εργατικού δυναμικού στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία θα μειωθεί κατά 3 εκατ. άτομα, δηλαδή το 7% του σημερινού συνόλου. Εκτός βέβαια και αν οι ελλείψεις καλυφθούν με την ένταξη όλο και περισσότερων μεταναστών στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας. Σύμφωνα με τις έως τώρα εκτιμήσεις και μόνον για να διατηρηθεί στην τρέχουσα κατάσταση η Γερμανία χρειάζεται τουλάχιστον 400.000 νέους εργαζομένους ετησίως και οι ελλείψεις αφορούν όχι μόνον το προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης αλλά και τις χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Από σχετική δημοσκόπηση του ινστιτούτου Ifo προκύπτει πως το 87% των οικογενειακών επιχειρήσεων της Γερμανίας πλήττεται ήδη από την έλλειψη προσωπικού.
Και μόνον για να διατηρηθεί στην τρέχουσα κατάσταση η Γερμανία χρειάζεται τουλάχιστον 400.000 νέους εργαζομένους ετησίως.
Την ίδια στιγμή, στη δεύτερη οικονομία της Ευρώπης, τη Γαλλία, πρόσφατη έρευνα μεγάλης ένωσης επιχειρήσεων, της CPME, διαπιστώνει πως το 94% των γαλλικών επιχειρήσεων δυσκολεύεται να βρει το κατάλληλο προσωπικό αλλά και γενικώς να βρει προσωπικό. Ακόμη και στην Ισπανία, όπου η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα, 12,6% των επιχειρήσεων δηλώνουν πως κυριολεκτικά αγωνίζονται για να εξασφαλίσουν το απαιτούμενο προσωπικό και βέβαια το πρόβλημα δεν αφορά μόνον τους κλάδους υψηλής εξειδίκευσης αλλά και πολύ απλούστερους τομείς, όπως τον τουρισμό, τη γαστρονομία και τον κλάδο των κατασκευαστικών.
Ανάλογη είναι η εικόνα και στην Αυστρία με το υπουργείο Κοινωνικής Πολιτικής και Υγείας να μιλάει για «περισσότερες από 250.000 θέσεις εργασίας που παραμένουν κενές και ελλείψεις προσωπικού κυριολεκτικά παντού».
Σύμφωνα με έρευνες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Κομισιόν, στην Αυστρία το 4,6% των θέσεων εργασίας παραμένουν κενές εξαιτίας έλλειψης προσωπικού, το αντίστοιχο ποσοστό στο Βέλγιο και στην Ολλανδία ανέρχεται στο 4,5% και στο 4,4% στη Γερμανία. Στο σύνολο της Ευρωζώνης, άλλωστε, οι κενές θέσεις εργασίας αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 3% του συνόλου. Και τα στοιχεία προοιωνίζονται επιδείνωση στο μέλλον.
Ανω των 65 ετών ένας στους τρεις έως το 2050
Η Ευρώπη γερνάει και γερνάει ταχύτατα. Οχι μόνον μειώνονται οι γεννήσεις αλλά οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και αυξάνεται διαρκώς το προσδόκιμο ζωής. Σύμφωνα με στοιχεία από έρευνες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Κομισιόν, ο πληθυσμός της Ε.Ε. αναμένεται να κορυφωθεί μέσα στη δεκαετία του 2040 φτάνοντας στα 526 εκατ. άτομα. Στη συνέχεια, θα αρχίσει να μειώνεται και στα τέλη του αιώνα θα είναι μικρότερος κατά 30 εκατ. άτομα. Με τις έως τώρα μετρήσεις αναμένεται πως στα μέσα του αιώνα μας το 1/3 των Ευρωπαίων θα είναι άνω των 65 ετών. Εν ολίγοις θα έχει σημαντικά αυξηθεί η μερίδα των ατόμων τρίτης ηλικίας που σήμερα αντιπροσωπεύουν μόνον το 20% του συνόλου.
Κάπου μέσα στη δεκαετία του 2080, επίσης, αναμένεται πως θα αντιστοιχούν μόνον πέντε άνθρωποι οικονομικά παραγωγικής ηλικίας σε κάθε τέσσερις ανηλίκους ή υπερηλίκους που θα εξαρτώνται από αυτούς. Αναμφίβολα αυτές οι αναμενόμενες εξελίξεις θα αποβούν επιζήμιες καθώς θα επιβαρύνουν τα ασφαλιστικά ταμεία, τον τομέα της υγείας, την κοινωνική συνοχή, τα δημόσια οικονομικά, τα επίπεδα χρέους των χωρών, την οικονομική ανάπτυξη και με λίγα λόγια την ευημερία των ευρωπαϊκών λαών. Και την ίδια στιγμή, αυξάνονται ταχύτατα οι πληθυσμοί των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, με αποτέλεσμα να μειώνεται διαρκώς η μερίδα της Ευρώπης στον παγκόσμιο πληθυσμό: από 12% που ήταν τη δεκαετία του 1960 έχει περιορισθεί στο 6% σήμερα και υπολογίζεται πως στο τέλος του αιώνα δεν θα υπερβαίνει το 4%.
Ενα από τα οξύτερα δημογραφικά προβλήματα της Ευρώπης αντιμετωπίζει η Ιταλία, και δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση της ακροδεξιάς Τζόρτζια Μελόνι το έχει θέσει σε προτεραιότητα δίνοντας κίνητρα στις γυναίκες για να αποκτήσουν παιδιά υποσχόμενη φοροαπαλλαγές και επιδόματα. Αλλωστε το κόμμα της εξελέγη με το σύνθημα «Θεός, Πατρίδα, Οικογένεια» που παραπέμπει σε ακροδεξιά στερεότυπα και μάλλον προκαλεί δυσάρεστους συνειρμούς.
Υπογραμμίζει, ωστόσο, το πρόβλημα της γειτονικής χώρας που αποτελεί και αντικείμενο δημόσιου διαλόγου. Ερευνες της ιταλικής στατιστικής υπηρεσίας, Istat, προβλέπουν ότι ο πληθυσμός που σήμερα ανέρχεται σε 59 εκατ. άτομα θα μειωθεί στα 48 εκατ. μέχρι το 2070 με μέση ηλικία τα 50 χρόνια, κάτι που αναμένεται να επιβαρύνει σημαντικά τη γειτονική χώρα και το δυσθεώρητο χρέος της.
Η Πορτογαλία στρέφεται στις πρώην αποικίες της, ελλείψεις και στην Πολωνία
Πολλοί οικονομολόγοι αποδίδουν τις ελλείψεις της αγοράς εργασίας όχι μόνον στη γήρανση του πληθυσμού αλλά και στις παρενέργειες της πανδημίας. Αναμφίβολα έχει μεσολαβήσει και στην Ευρώπη η λεγόμενη «μεγάλη παραίτηση» που κατεγράφη στη διάρκεια των πρώτων κυμάτων της πανδημίας, όταν εργαζόμενοι σε διάφορους κλάδους εγκατέλειπαν συλλήβδην την εργασία τους. Το έκαναν άλλοτε με την πρόθεση να αναζητήσουν καλύτερη τύχη σε άλλο κλάδο, αλλά συχνά και με την πρόθεση να μην εργαστούν ξανά. Σύμφωνα με έρευνα της businesseurope, στην Ε.Ε. είναι πολύ έντονο το φαινόμενο της λεγόμενης αδράνειας, των ανθρώπων που είναι σε παραγωγική ηλικία αλλά ούτε εργάζονται ούτε αναζητούν εργασία: σε Ελλάδα, Ρουμανία, Κροατία και Βέλγιο καταγράφονται αρκετά υψηλά ποσοστά αυτής της κατηγορίας, άνω του 30%, ενώ στην Ιταλία το ποσοστό της αδράνειας υπερβαίνει το 37%.
Παράλληλα, ο Γκέρχαρντ Χίμερ, στέλεχος της Ενωσης Ευρωπαϊκών Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων SMEUnited, τονίζει πως «βλέπουμε ότι οι περισσότεροι Ανατολικοευρωπαίοι επέστρεψαν στις πατρίδες τους στη διάρκεια της πανδημίας και έχουν αποφασίσει να μην επιστρέψουν στις δυτικές οικονομίες προς το παρόν τουλάχιστον». Ομως το πρόβλημα των ελλείψεων προσωπικού πλήττει εξίσου και τις οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης στις οποίες έχουν επιστρέψει τα εργατικά χέρια. Από έρευνες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προκύπτει πως στην Πολωνία, για παράδειγμα, όπου η ανεργία βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 32 ετών, πάνω από το 50% των επιχειρήσεων εκφράζει έντονη ανησυχία για τις ελλείψεις προσωπικού. Οι ελλείψεις είναι περισσότερο αισθητές στον κλάδο των κατασκευαστικών που επλήγη από τη μαζική έξοδο Ουκρανών εργατών, οι οποίοι εργάζονταν στην Πολωνία αλλά έφυγαν για να υπερασπιστούν τη χώρα τους μετά την εισβολή της Ρωσίας.
Είναι, βέβαια, γεγονός ότι σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και ειδικότερα στις χώρες της Βαλκανικής, σε Ρουμανία, Βουλγαρία και Αλβανία η μετανάστευση συνεχίζεται αν και με κάπως διαφορετικά χαρακτηριστικά. Οι βιομηχανίες αυτών των χωρών πάσχουν από σοβαρότατες ελλείψεις εξειδικευμένου προσωπικού, καθώς σημαντικός αριθμός όσων έχουν υψηλή εξειδίκευση μεταναστεύουν σε άλλες χώρες αναζητώντας καλύτερη δουλειά και καλύτερους όρους.
Πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Επαγγελματικής Κατάρτισης κατέδειξε ότι περίπου το 40% των Αλβανών με υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές οι επιχειρήσεις αντιδρούν όπως ακριβώς και στις ιδιαίτερα ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως στις ΗΠΑ για παράδειγμα, προσφέροντας υψηλούς μισθούς και οικονομικά ή άλλα κίνητρα. Στη Σλοβενία, το 64% των επιχειρήσεων προσφέρει υψηλότερους μισθούς και καλές συνθήκες εργασίας για να προσελκύσει προσωπικό.
Κι ενώ το μεταναστευτικό ζήτημα προβληματίζει, διχάζει και ανησυχεί πολιτικούς και κοινή γνώμη στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες βλέπουν σε αυτό τη λύση στην υπογεννητικότητα και στα κενά της αγοράς εργασίας. Η Πορτογαλία, για παράδειγμα, χαλάρωσε τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση βίζας στους πολίτες των άλλοτε αποικιών της, δηλαδή της Βραζιλίας, της Ανγκόλας και της Μοζαμβίκης. Η Ισπανία ψήφισε νόμο που διευκολύνει την πρόσληψη εργαζομένων από τρίτες χώρες εκτός Ε.Ε. και η Σλοβενία έχει από την αρχή του χρόνου εκδώσει ρεκόρ αδειών παραμονής σε ξένους. Η Γερμανία έχει προ πολλού στραφεί στους ξένους χαλαρώνοντας τη νομοθεσία της, αλλά έχει την εμπειρία που αποτύπωσε η πρώην καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, όταν δήλωσε ότι «το πολυπολιτισμικό μοντέλο απέτυχε».
Η Ιταλία
Δεδομένου του οξύτατου δημογραφικού προβλήματος της Ιταλίας, η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι τόνισε προ ημερών ότι η κυβέρνησή της «έχει θέσει την αύξηση των γεννήσεων και την οικογένεια σε απόλυτη προτεραιότητα, για τον απλούστατο λόγο ότι θέλει να έχει και πάλι μέλλον η Ιταλία».
Η Γερμανία
Σχολιάζοντας έκθεση που φέρει το εργατικό δυναμικό της Γερμανίας η αναπτυξιακή τράπεζα KfW επισήμανε μέσα στην εβδομάδα ότι «τρίζουν τα θεμέλια της ευημερίας» της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής οικονομίας. Ευημερία που στηριζόταν μέχρι σήμερα στο άφθονο εργατικό δυναμικό.
To ΔΝΤ
Καταγράφοντας τα προβλήματα υπογεννητικότητας και γήρανσης των ευρωπαϊκών πληθυσμών, το ΔΝΤ σχολίασε προσφάτως πως «υπάρχει ήδη καταγεγραμμένη η γήρανση του πληθυσμού και θα εξακολουθήσει να επιταχύνεται μέσα στα επόμενα χρόνια», όπως και τα προβλήματα που δημιουργεί.