Η οικονομική θεωρία έχει δύο απόψεις για τα αποτελέσματα των δημοσίων επενδύσεων επί των ιδιωτικών. Από τη μία η (νεο)κλασική θεώρηση, που υποστηρίζει ότι οι δημόσιες επενδύσεις εκτοπίζουν τις ιδιωτικές, είτε μέσω της αύξησης των επιτοκίων (crowding-out effect), καθώς το κράτος δανείζεται (ή φορολογεί) για να επενδύσει, είτε μέσω κάποιου είδους signalling (π.χ.: ότι η κυβέρνηση δίνει μικρότερο του πρέποντος βάρος στη δημοσιονομική σταθερότητα). Από την άλλη, περισσότερο σύγχρονες αναλύσεις, που θεωρούν ότι οι δημόσιες επενδύσεις ενθαρρύνουν την ιδιωτική επένδυση (crowding-in), τόσο μέσω καναλιών ζήτησης (demand effect) όσο και μέσα από το γνωστό ως productivity effect – σκεφτείτε το πώς οι δρόμοι, τα λιμάνια, οι ψηφιακές υποδομές, κ.λπ. μπορούν να ανεβάζουν την απόδοση του κεφαλαίου σε μια σειρά από δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα.
Σε μια πρόσφατη μελέτη τους, οι Dreger and Reimers (Dreger C. & Reimers H. E., Does public investment stimulate private investment? Evidence for the euro area. Economic Modelling, 58, 154-158, 2016) έδειξαν ότι για τις χώρες της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η σχέση μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων είναι θετική στη μακροπερίοδο (long-run) και μη αρνητική στη βραχυπερίοδο. Με άλλα λόγια, η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων δεν περιορίζει τις ιδιωτικές επενδύσεις σε άμεση φάση, ενώ σε βάθος χρόνου δημιουργεί μια δυναμική που –με στατιστική βεβαιότητα– αυξάνει τόσο τον όγκο των ιδιωτικών επενδύσεων όσο και τον όγκο του διαθέσιμου κεφαλαίου στον ιδιωτικό τομέα.
Στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε και μια πιο πρόσφατη μελέτη της ερευνητικής ομάδας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη του London School of Economics, στην οποία συμμετείχε και ο υπογράφων (Monastiriotis V. and Randjolevic S., The public-private investment relationship in Emerging Europe: Crowding in or out?, LSE Research on Southeast Europe, mimeo), για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Σε συνδυασμό, οι δύο αυτές μελέτες δείχνουν ότι οι δημόσιες επενδύσεις είναι ένας σημαντικός μοχλός για την ενίσχυση της συσσώρευσης κεφαλαίου στον ιδιωτικό τομέα – όχι μόνο σε ανεπτυγμένες και δυναμικές οικονομίες όπως η Γερμανία ή η Γαλλία, αλλά ακόμα και σε οικονομίες που βρίσκονται σήμερα σε χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης και υστερούν σημαντικά (σε σχέση με τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες του ευρωπαϊκού κορμού) τόσο από άποψη όγκου ιδιωτικού κεφαλαίου όσο και από άποψη του ποσοστού των ιδιωτικών επενδύσεων στο σύνολο της οικονομίας.
Το συμπέρασμα φαίνεται να αφορά ιδιαίτερα την περίπτωση της Ελλάδας, στη σημερινή συγκυρία. Επειτα από μια δεκαετία συμπίεσης –κάποιες φορές βίαιης– του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων, κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη των προγραμμάτων προσαρμογής (αλλά χωρίς απαραίτητα τη δική τους απαίτηση), η χώρα βρίσκεται σήμερα πολύ κάτω από τη φυσική της θέση από άποψη του σωρευτικού όγκου επενδύσεων – τόσο ιδιωτικών όσο και δημόσιων. Με δεδομένο ότι τα δημοσιονομικά περιθώρια παραμένουν στενά και ότι οι δαπάνες στη δημόσια κατανάλωση έχουν καταστεί ιδιαίτερα ανελαστικές (έπειτα από τόσα χρόνια λιτότητας και «εξορθολογισμού»), είναι μάλλον αναμενόμενο η νέα πολιτική ηγεσία της χώρας να στραφεί εξ ολοκλήρου προς την κατεύθυνση της (υπο)στήριξης ιδιωτικών επενδύσεων, αφήνοντας τις δημόσιες επενδύσεις να παραμείνουν στα χαμηλά επίπεδα που τις έφερε η κρίση (ή και σε ακόμη χαμηλότερα).
Ο όγκος των εμπειρικών μελετών υποδεικνύει ότι κάτι τέτοιο θα έχει δυνητικά αρνητικά αποτελέσματα στην οικονομία και κυρίως στην προοπτική μεγέθυνσής της σε βάθος χρόνου. Το συμπέρασμα των μελετών στο αντικείμενο είναι ότι οι δημόσιες επενδύσεις μπορούν –και πρέπει– να αποτελέσουν μοχλό ενθάρρυνσης των ιδιωτικών επενδύσεων και μηχανισμό μέσα από τον οποίο οι ιδιωτικές επενδύσεις να καθίστανται πιο παραγωγικές (και πιο κερδοφόρες, δημιουργώντας έτσι και μεγαλύτερη φοροδοτική ικανότητα). Η εξεύρεση μιας καλής ισορροπίας μεταξύ τριών σχετικά ανταγωνιστικών προτεραιοτήτων (διατήρηση δημοσιονομικών στόχων, ελάφρυνση φορολογικών βαρών και στήριξη των δημοσίων επενδύσεων) είναι σίγουρα ένα μεγάλο στοίχημα για τη νέα κυβέρνηση.
* Ο κ. Βασίλης Μοναστηριώτης είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στην Οικονομική Σχολή του Λονδίνου (London School of Economics).