Σαν επιδημία αυξάνονται και πληθύνονται στην Ελλάδα τα ATM για bitcoin, αυτόματες μηχανές στις οποίες μπορείς κανείς να καταθέσει μετρητά και να αγοράσει το ψηφιακό νόμισμα πιστώνοντας το ειδικό ψηφιακό πορτοφόλι του. Και από εκεί και πέρα ουδείς μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία του χρήματος. Ενα ψηφιακό νόμισμα που λειτουργεί παράλληλα με το συντεταγμένο νομισματικό σύστημα χωρίς κανένας έλεγχο ή ρύθμιση. Κανείς δεν μπορεί να ελέγξει από πού προέρχονται τα μετρητά που κατατίθεται ούτε πού κατευθύνονται. Γνωστή ιστορία παγκοσμίως, η οποία όμως τώρα έρχεται να λάβει διαστάσεις και στην Ελλάδα, κινητοποιώντας την προσοχή της πολιτείας η οποία διαπιστώνει την ύπαρξη μιας «μαύρης τρύπας» από την οποία μπορούν να διακινούνται κεφάλαια, όχι πάντοτε νόμιμα.
Στην Ελλάδα την αρμοδιότητα της εποπτείας και της διαμόρφωσης του απαραίτητου πλαισίου ανέλαβε η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και όχι η Τράπεζα της Ελλάδος, όπως έχει γίνει και σε άλλες χώρες, καθώς πολλοί αντιμετωπίζουν τα ψηφιακά κρυπτονομίσματα ως άυλες αξίες χαρτοφυλακίου και όχι ως συνάλλαγμα. Διεθνώς όμως έχουν γίνει εξαγορές ακόμα και υπερπολυτελών γιοτ με bitcoin. Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη η συγκεκριμένη αγορά διασφαλίζει την απόλυτη ανωνυμία στους εμπλεκομένους. Σε βιβλιοπωλεία και ψιλικατζίδικα, σε μίνι μάρκετ, αλλά σε μικρούς ειδικευμένους χώρους στους δρόμους της Αθήνας και άλλων πόλεων της Ελλάδας, πληθαίνουν τα σχετικά τερματικά και μαζί τους οι ανησυχίες για το ποιοι και πώς χρησιμοποιούν την «γκρίζα» αυτή αγορά.
Οπως εξηγεί μιλώντας στην «Κ» η Νατάσα Στάμου, αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, «η ανωνυμία, η ταχύτητα της συναλλαγής, η ευκολότερη συγκάλυψη της προέλευσης και του προορισμού τους, και η δυνατότητα μεταφοράς και αποθήκευσης εκτός του ρυθμιζόμενου χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθιστούν τα εικονικά νομίσματα ιδανικά μέσα για τη διενέργεια παράνομης δραστηριότητας, μη δυνάμενης να εντοπιστεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά». Η βασική τυπολογία παράνομων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με δραστηριότητες κρυπτονομισμάτων, σύμφωνα με τις σχετικές εκθέσεις της διακυβερνητικής Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force – FATF), περιλαμβάνει τη διακίνηση η και πώληση ναρκωτικών, παράνομων ουσιών και άλλων παράνομων αντικειμένων – συμπεριλαμβανομένων πυροβόλων όπλων, απάτη, εκβιασμό, φοροδιαφυγή, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, εκμετάλλευση παιδιών, εμπορία ανθρώπων και παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών χωρίς άδεια, ενώ τα εικονικά νομίσματα χρησιμοποιούνται και για τη συγκέντρωση κεφαλαίων ή για την αποφυγή οικονομικών κυρώσεων. Σύμφωνα με την αντιπρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, τον τελευταίο χρόνο οι κύριες τάσεις που καταγράφονται στο ξέπλυμα χρήματος μέσω εικονικών νομισμάτων είναι η χρήση πολλαπλών συναλλαγών νομισμάτων τοπικά και διασυνοριακά (layering), ώστε να δυσκολεύεται η παρακολούθηση της διαδρομής της συναλλαγής, και η συνεχής χρήση εργαλείων και μεθόδων για την αύξηση της ανωνυμίας των συναλλαγών, ιδίως μέσω διακομιστών μεσολάβησης, που «εξαφανίζουν» τους πραγματικούς κατόχους, και εργαλείων που επιτρέπουν τη μεταφορά μικρών ποσών εικονικών περιουσιακών στοιχείων σε τυχαία εικονικά πορτοφόλια, καθιστώντας πιο δύσκολη την παρακολούθηση και τον εντοπισμό της.
«Στην Ελλάδα τα κρυπτονομίσματα γίνονται αποδεκτά ως μέσον πληρωμής από πάνω από 100 επιχειρήσεις, ενώ είναι επίσης δυνατή η αγορά και πώληση και η ανταλλαγή παραστατικών νομισμάτων με εικονικά νομίσματα με τη χρήση τραπεζικού λογαριασμού ή κάρτας ή με καταβολή μετρητών, που πραγματοποιείται είτε διαδικτυακά, μέσω πλατφορμών, είτε με φυσική παρουσία, μέσω αυτόματων μηχανών που καταχρηστικά ονομάζονται ATMs», σημειώνει η κ. Νατάσα Στάμου. Το πλήθος των ανταλλακτηρίων «ATMs» που υπολογίζεται ότι υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα ξεπερνά τα 60 (ενδεικτικά δεδομένα υπάρχουν στην ιστοσελίδα coinatmradar.com/country/83/bitcoin-atm-greece/).
«Το ζήτημα είναι όμως ότι δεν έχουμε στη διάθεσή μας επίσημα στοιχεία σχετικά με το είδος, την αξία, τον σκοπό χρήσης των κρυπτονομισμάτων, τον τρόπο ανταλλαγής, ούτε και σχετικά με τον αριθμό και την ιδιότητα των παρόχων και των χρηστών», εξηγεί η κ. Στάμου προσθέτοντας πως «έτσι, δεν είναι ακόμα εφικτή η αποτύπωση της πραγματικής κατάστασης και η εκτίμηση των εποπτικών κινδύνων». Αυτό οφείλεται στην απουσία ρύθμισης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις λειτουργίας.
Τι είδους εποπτεία ασκείται σήμερα; Καμία. Δεν υφίσταται προληπτική εποπτεία επί των εικονικών νομισμάτων, δηλαδή τα εικονικά νομίσματα και οι σχετικές με αυτά υπηρεσίες δεν αποτελούν ρυθμιζόμενη δραστηριότητα για την οποία απαιτείται προηγούμενη αδειοδότηση ή καταχώριση σε μητρώο, αν και αναγνωρίζεται η σημασία τους για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Οπως επίσης σημειώνει η κ. Στάμου, «δεν είναι σαφής κάθε φορά η κατηγοριοποίησή τους ως μέσου πληρωμής ή επένδυσης, ώστε να είναι αντίστοιχη και η αντιμετώπισή τους εποπτικά, φορολογικά κ.λπ. Η θεσμική επί της ουσίας ρύθμισή τους είναι ελλιπής ή διστακτική, ακριβώς λόγω της δυσκολίας υπαγωγής τους σε συγκεκριμένη κατηγορία». Αυτό δεν είναι, πάντως, ελληνικό φαινόμενο, αποτελεί τον κανόνα στα περισσότερα κράτη-μέλη και διεθνώς, με το θεσμικό πλαίσιο να κυμαίνεται από την απαγόρευση χρήσης τους μέχρι την αναλογική εφαρμογή χρηματοπιστωτικού δικαίου διατάξεων.
Η εποπτεία των εικονικών νομισμάτων
Η εποπτεία των παρόχων υπηρεσιών ανταλλαγής μεταξύ εικονικών νομισμάτων και παραστατικών νομισμάτων, και των παρόχων υπηρεσιών θεματοφυλακής ψηφιακών πορτοφολιών ανατέθηκε στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και όχι στην Τράπεζα της Ελλάδος. Επισημάνθηκε, έτσι, και νομοθετικά η διαφοροποίησή τους από τα συνηθισμένα, παραστατικά όπως ονομάζονται, νομίσματα (fiat money).
Το πρώτο σημαντικό βήμα θα γίνει με την καταγραφή των παρόχων σε ειδικό μητρώο που θα τηρείται στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αποκαλύπτει στην «Κ» η Νατάσα Στάμου, αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. «Με τον τρόπο αυτό θα χαρτογραφηθεί για πρώτη φορά το τοπίο και θα τεθούν οι προϋποθέσεις για τη διενέργεια προληπτικών και κατασταλτικών ελέγχων». Το πλαίσιο όμως παραμένει αποσπασματικό, όσο δεν ρυθμίζεται η υποκείμενη δραστηριότητα με την επιβολή κανόνων αντίστοιχων αυτών που διέπουν την παροχή επενδυτικών και τραπεζικών υπηρεσιών. Ηδη, σε επίπεδο Ε.Ε., δημοσιεύθηκε, προς την κατεύθυνση αυτή, πρόταση κανονισμού για τη ρύθμιση του πλαισίου λειτουργίας των κρυπτο-περιουσιακών στοιχείων που δεν αποτελούν χρηματοπιστωτικά μέσα, εξηγεί. Μέχρι την εφαρμογή του κανονισμού όμως, είναι σημαντικό να διαχωρίζεται η εποπτεία για το «ξέπλυμα» από την εποπτεία για την άσκηση αυτής καθαυτήν της δραστηριότητας (που δεν έχει ακόμα θεσμοθετηθεί), ώστε να μη δημιουργείται σύγχυση στους χρήστες των υπηρεσιών σχετικά με το καθεστώς που διέπει τη λειτουργία των κρυπτονομισμάτων, τονίζει η Ν. Στάμου.
Στην Ε.Ε., η εποπτεία των εικονικών νομισμάτων επελέγη να ρυθμιστεί αρχικά μέσω της νομοθεσίας για το «ξέπλυμα» χρήματος. Οι πάροχοι υπηρεσιών ανταλλαγής μεταξύ παραστατικών και εικονικών νομισμάτων, καθώς και οι πάροχοι υπηρεσιών θεματοφυλακής ψηφιακών πορτοφολιών, δεν είχαν έως τώρα θεσμοθετημένη υποχρέωση να εντοπίζουν την ύποπτη δραστηριότητα, ώστε η πιθανότητα να μεταφέρονται κεφάλαια αγνώστου κατόχου και προέλευσης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ή να συγκαλύπτονται μεταφορές, κυρίως λόγω του σημαντικού βαθμού ανωνυμίας που προσφέρουν οι εν λόγω πάροχοι, ήταν αυξημένη, σημειώνει η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Για τον λόγο αυτό επεκτάθηκε η εφαρμογή της 5ης οδηγίας για το «ξέπλυμα» στους εν λόγω παρόχους και ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη φέτος, με τους παρόχους να έχουν πλέον υποχρέωση να τηρούν τους κανόνες δέουσας επιμέλειας ως προς τους πελάτες τους και τα διακινούμενα στοιχεία.
Η σκοτεινή φήμη μιας αγοράς με κεφαλαιοποίηση 300 δισ. δολαρίων
Το φράγμα των 16.000 δολαρίων έσπασε αυτή την εβδομάδα η τιμή του bitcoin, καθώς το δημοφιλέστερο από τα κρυπτονομίσματα έχει υπερδιπλασιάσει την αξία του από την αρχή του έτους, σε ένα ράλι ανάλογο του 2017, όταν έφτασε κοντά στις 20.000 δολάρια. Καθώς η πανδημία περιορίζει ακόμα περισσότερο τη χρήση των μετρητών και στρέφει τους καταναλωτές όλο και πιο πολύ στις ψηφιακές πληρωμές, ευνοεί και τα κρυπτονομίσματα.
Τον περασμένο μήνα, ο γίγαντας των ηλεκτρονικών πληρωμών PayPal ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει στα 346 εκατομμύρια των χρηστών του να αγοράζουν και να πωλούν bitcoin, καθώς και να το χρησιμοποιούν για να κάνουν τις αγορές τους στο δίκτυο των 26 εκατ. λιανεμπόρων που συνεργάζονται με την εταιρεία.
Πορτοφόλια
Κάπως έτσι, το νόμισμα του Διαδικτύου βρέθηκε να αποτελεί μια αγορά με κεφαλαιοποίηση σχεδόν 300 δισ. δολαρίων, στην οποία συμμετέχουν περισσότερα από 55 εκατ. ψηφιακά πορτοφόλια (wallets). Στα «πορτοφόλια» αυτά, ο χρήστης μπορεί να αποθηκεύει τα bitcoins του, αφού στην πραγματικότητα το ψηφιακό αυτό νόμισμα δεν είναι τίποτα άλλο από ένα πρόγραμμα υπολογιστή που επιτρέπει σε δύο άτομα να ανταλλάξουν «χρήματα» από οπουδήποτε στον κόσμο, μέσω του Ιντερνετ, μέσα σε λίγα λεπτά και με πολύ χαμηλό κόστος συναλλαγής.
Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά νομίσματα, το bitcoin και τα άλλα κρυπτονομίσματα δεν εκδίδονται από κυβερνήσεις ή κεντρικές τράπεζες, αλλά χαρακτηρίζονται από την πλήρη απουσία εποπτείας και κεντρικού ελέγχου. Ο καθένας μπορεί να ανοίξει ένα «πορτοφόλι» online και να κάνει συναλλαγές με bitcoins, χωρίς να χρειαστεί να δώσει το παραμικρό στοιχείο ταυτότητας.
Είναι αυτή η προστασία από τις Αρχές και η ανωνυμία που προσφέρει το bitcoin που προσείλκυσαν στην αγορά αυτή κάθε λογής εγκληματίες και απατεώνες, στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής της. Την εποχή εκείνη, το bitcoin ήταν συνδεδεμένο κυρίως με το SilkRoad, ένα σάιτ του σκοτεινού Διαδικτύου (darkweb), όπου οι χρήστες μπορούσαν να αγοράσουν όπλα, ναρκωτικά και κάθε άλλο παράνομο προϊόν. Σήμερα, το SilkRoad έχει κλείσει εδώ και χρόνια, ενώ τα στατιστικά δείχνουν ότι μόνο το 1,1% των συνολικών συναλλαγών σε κρυπτονομίσματα είναι παράνομες και σίγουρα αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στα 800 δισ. με 2 τρισ. δολάρια του βρώμικου χρήματος που ξεπλένονται κάθε χρόνο παγκοσμίως με άλλους, πιο παραδοσιακούς τρόπους. Εντούτοις, το bitcoin δεν αποτίναξε ποτέ από πάνω του τη σκοτεινή φήμη που το συνοδεύει. Βέβαια, οι αναρίθμητες επιθέσεις χάκερς στα ψηφιακά πορτοφόλια των ανυποψίαστων χρηστών αλλά και οι τρελές διακυμάνσεις στην τιμή του κρυπτονομίσματος σίγουρα δεν βοηθούν ιδιαιτέρως στη βελτίωση του προφίλ του.
Ολα αυτά δεν αναιρούν, ωστόσο, ότι το bitcoin και τα άλλα κρυπτονομίσματα αποτελούν ένα σύστημα σχεδόν στιγμιαίων πληρωμών με πολύ χαμηλές προμήθειες. Αυτό που πολλοί βλέπουν ως το μέλλον του χρήματος. Αυτό είδαν και οι άνθρωποι του Facebook όταν δημιούργησαν το libra, ένα ψηφιακό νόμισμα που ανήκει στην κατηγορία των «stable coins», αφού συνδέεται με εθνικά νομίσματα, για να αποφεύγει τις πολύ μεγάλες διακυμάνσεις.
Ομως όταν τα ψηφιακά νομίσματα φτάνουν να μετρούν 2,7 δισ. δυνητικούς χρήστες (αφού τόσοι χρησιμοποιούν το Facebook παγκοσμίως), κυβερνήσεις και εποπτικές αρχές αρχίζουν να ανησυχούν. «Δεν θα επιτρέψουμε στο libra να μεταμορφωθεί σε ένα εθνικό νόμισμα που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη χρηματοοικονομική σταθερότητα», έλεγε πέρυσι ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρινό Λε Μερ.
Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ολλανδία και η Ισπανία άσκησαν πιέσεις στην Κομισιόν να θέσει ισχυρούς και ξεκάθαρους κανόνες για τα ψηφιακά νομίσματα, με αποτέλεσμα η Ευρωπαϊκή Ενωση να πρωτοστατεί σε αυτή την προσπάθεια ρύθμισης της αγοράς.
Ομως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρωτοστατεί και στις προσπάθειες των μεγαλύτερων κεντρικών τραπεζών του κόσμου να δημιουργήσουν τα δικά τους ψηφιακά νομίσματα. Τον περασμένο μήνα, η Κριστίν Λαγκάρντ ανακοίνωσε ότι η ΕΚΤ εντείνει τη δουλειά της πάνω σε ένα «ψηφιακό ευρώ», σε μια προσπάθεια να διασφαλίσει ότι το κοινό νόμισμα είναι έτοιμο για την ψηφιακή εποχή, όπως είπε.
Ψηφιακό ευρώ
Την Πέμπτη, εξέφρασε την εκτίμηση ότι το ψηφιακό ευρώ θα είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει μέσα στα επόμενα 2-4 χρόνια. Ολα δείχνουν ότι η πανδημία επιταχύνει τις σκέψεις των κεντρικών τραπεζών για τη δημιουργία μιας ψηφιακής εκδοχής των νομισμάτων τους, με την Κίνα να λειτουργεί ήδη δοκιμαστικά σε κάποιες μεγάλες πόλεις ένα ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμών που έχει κοινά χαρακτηριστικά με το bitcoin. Οσο για τη Federal Reserve των ΗΠΑ, ο πρόεδρός της Τζερόμ Πάουελ αρκείται να δηλώνει πως παρότι η ομοσπονδιακή τράπεζα εξετάζει τα οφέλη ενός ψηφιακού δολαρίου, δεν έχει πάρει ακόμα κάποια σχετική απόφαση.