Σύμφωνα με την τριμηνιαία Ερευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΔ), τα αποτελέσματα της οποίας κοινοποίησε σχετικά πρόσφατα η ΕΛΣΤΑΤ, η ανεργία για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας σημείωσε σημαντική υποχώρηση κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2015 και περιορίστηκε στο 24,6% του εργατικού δυναμικού από 26,6% που ήταν τόσο στο πρώτο τρίμηνο του 2015 όσο και στο αντίστοιχο δεύτερο τρίμηνο του 2014.
Χωρίς αμφιβολία οι αριθμοί είναι αμείλικτοι, η ανεργία είναι το μείζον πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και απαιτεί άμεση αντιμετώπιση. Ωστόσο, η άνοδος της απασχόλησης και η συνακόλουθη μείωση του ποσοστού ανεργίας κατά δύο εκατοστιαίες μονάδες του εργατικού δυναμικού, που σημειώθηκε κατά το β΄ τρίμηνο του 2015, είναι εντυπωσιακές και συνιστούν τη μεγαλύτερη μείωση του ποσοστού ανεργίας που καταγράφηκε την περίοδο 1998-2015, για την οποία είναι διαθέσιμα ομοιογενή στοιχεία της ΕΕΔ. Το ζήτημα αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον, διότι η καταγραφείσα άνοδος της απασχόλησης σημειώθηκε με σχετικά περιορισμένη ανάκαμψη της γενικής οικονομικής δραστηριότητας. Το ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο του 2015 σημείωσε άνοδο κατά 1,1% έναντι του αντίστοιχου εξαμήνου του 2014, η δε συνολική ζήτηση (κατανάλωση, επενδύσεις και εξαγωγές) αυξήθηκε κατά 1,5%, γεγονός που υποδηλώνει αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν, αλλά και μια πιθανή μείωση της διαρθρωτικής συνιστώσας της ανεργίας ως αποτέλεσμα των διαρθρωτικών παρεμβάσεων στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, και αυτό είναι σημαντικό, η βελτίωση αυτή συνέβη με μια μικρή άνοδο του πραγματικού μισθού.
Την αισιόδοξη εικόνα συμπληρώνουν και τα στοιχεία της μηνιαίας έρευνας εργατικού δυναμικού που κοινοποίησε πρόσφατα η ΕΛΣΤΑΤ και καταγράφουν άνοδο της απασχόλησης και μείωση της ανεργίας κατά τον μήνα Ιούλιο, και τούτο παρά τις περί του αντιθέτου προσδοκίες που είχαν διαμορφωθεί μετά το κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων.
Είναι όμως τα πράγματα τόσο ευνοϊκά; Συνιστούν οι πρόσφατες εξελίξεις ένδειξη ότι η ανεργία μπορεί να μειωθεί ταχύτερα απ’ ό,τι γενικά πιστεύεται;
Η εξαγωγή πιο ασφαλών συμπερασμάτων απαιτεί λεπτομερέστερη διερεύνηση των ροών μεταξύ απασχόλησης, ανεργίας, εργατικού δυναμικού και ενεργού πληθυσμού. Το καθοριστικό, αλλά ίσως και το πιο περιεκτικό, μέγεθος της αγοράς εργασίας είναι ο λόγος της απασχόλησης προς τον συνολικό πληθυσμό. Η άνοδος αυτού του λόγου συνδέεται, ταυτοτικά, με τη μείωση του ποσοστού ανεργίας και την άνοδο του λόγου του εργατικού δυναμικού στον πληθυσμό, γνωστού και ως ποσοστού συμμετοχής. Ο λόγος απασχόλησης πληθυσμού αυξήθηκε το β΄ τρίμηνο του 2015 και η αύξηση απορροφήθηκε με μείωση της ανεργίας και άνοδο του ποσοστού συμμετοχής. Επιπλέον, οι μεταβολές και των τριών μεγεθών ήταν οι υψηλότερες που έχουν καταγραφεί στην ιστορική περίοδο 1998-2015. Η μείωση του ποσοστού ανεργίας ήταν απόλυτα υγιής, διότι επετεύχθη χωρίς διαρροή του πληθυσμού στο μη ενεργό τμήμα του.
Εξετάζοντας πιο αναλυτικά τα στοιχεία της τριμηνιαίας ΕΕΔ και ειδικότερα της γεωγραφικής κατανομής της απασχόλησης, διαπιστώνεται ότι άνοδος της απασχόλησης παρατηρήθηκε στις περιοχές της Αττικής, της Κρήτης, του Νοτίου Αιγαίου και των Ιονίων Νήσων, περιοχές που συνδέονται άμεσα με τον τουριστική δραστηριότητα. Επιπλέον, η κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας εξέταση της αύξησης της απασχόλησης δείχνει ότι αυτή προήλθε από τους κλάδους του εμπορίου (λιανικής και χονδρικής), τον κλάδο της παροχής υπηρεσιών εστίασης και καταλύματος, τον κλάδο επιστημονικών και τεχνικών δραστηριοτήτων και δευτερευόντως από τη μεταποίηση. Είναι φανερό ότι ο τουρισμός συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση της απασχόλησης και τη μείωση της ανεργίας, αλλά δεν είναι μόνο ο τουρισμός. Και άλλοι τομείς, κυρίως των υπηρεσιών, είχαν μια ουσιαστική θετική συμβολή.
Η αγορά εργασίας έχει αποκτήσει μια δυναμική, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς. Η ανάκαμψη μπορεί να πραγματοποιηθεί με ρυθμούς ταχύτερους απ’ ό,τι υπαγορεύει η προηγούμενη ιστορική εμπειρία, υπό την προϋπόθεση όμως ότι θα συνεχισθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και παράλληλα η απασχόληση θα υποστηρίζεται από τα διάφορα προγράμματα βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που αν και δεν αποτελούν μόνιμη λύση, έδειξαν ότι είναι αποτελεσματικά. Η λύση περνάει αναγκαστικά μέσα από την ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης και του τομέα των υπηρεσιών και των κατασκευών. Η πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι όσον αφορά τις εξαγωγές αγαθών, αν και προσφέρουν προστιθέμενη αξία, η συνεισφορά τους στην απασχόληση είναι μάλλον περιορισμένη.
Υπάρχει όμως μια εστία ανησυχίας στη μάλλον θετική εικόνα που διαμορφώνουν οι πρόσφατες εξελίξεις. Ο λόγος της απασχόλησης προς τον πληθυσμό στην ηλικιακή ομάδα 20-29 ετών μειώθηκε κατά την περίοδο της κρίσης κατά περίπου 20 ποσοστιαίες μονάδες, όταν για το σύνολο της οικονομίας η αντίστοιχη μείωση ήταν 10 μονάδες. Η μείωση του λόγου προήλθε από την ταυτόχρονη μείωση της απασχόλησης αλλά και του πληθυσμού της συγκεκριμένης ομάδας. Οι νέοι έφυγαν· αυτό σε συνδυασμό με την επικρατούσα αποεπένδυση απομειώνει δραστικά τη δυνητική παραγωγική ισχύ της ελληνικής οικονομίας, αυτό αποτελεί και το μείζον ζήτημα για τη μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική της χώρας.
* Ερευνητικός συνεργάτης του ΙΟΒΕ και πρώην στέλεχος της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος.