Επί 40 χρόνια, κυβερνήσεις και πολιτικές ηγεσίες ξορκίζουν την εισφοροδιαφυγή, την ίδια στιγμή που με παραλήψεις ή και διατάξεις νόμων όχι μόνον συντηρούν το πρόβλημα, αλλά δίνουν και κίνητρα για τη συνέχισή του. Πρακτικές όπως αδειοδότηση επιχειρήσεων με επιχειρηματίες-πένητες, ή επιχειρήσεων με υπεύθυνους υπερήλικες, οικονομικούς μετανάστες που δηλώνουν ως κατοικία την έδρα της επιχείρησης, ή και εργαζόμενους είναι μόνο κάποια από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα. Τα τελευταία 5 χρόνια, αποκαλύφθηκε στο ΙΚΑ σωρεία παρανομιών, ακυρώθηκαν χιλιάδες αναλυτικές περιοδικές δηλώσεις και πάνω από 650.000 ημέρες εικονικών ασφαλίσεων.
Βέβαια, παρά τις διαπιστώσεις και τις εξαγγελίες, τις τελευταίες δεκαετίες, η πραγματική εισφοροδιαφυγή παραμένει πέριξ του 30% και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές προς τα Ταμεία αυξάνονται με αμείωτο ρυθμό, ξεπερνώντας τα 27,5 δισ. ευρώ. Πολλά, δε, από αυτά θεωρούνται «δανεικά και αγύριστα», καθώς προέρχονται από μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν πτωχεύσει. Ενδεικτικό του προβλήματος της εισφοροδιαφυγής είναι και το γεγονός πως μόλις το 19,18% των οφειλών που έχουν μεταφερθεί στο Κέντρο Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών (ΚΕΑΟ) δημιουργήθηκε από οφειλέτες που άρχισαν να χρωστούν για πρώτη φορά από το 2010 και μετά, δηλαδή από την έναρξη της κρίσης. Το 80,82% (ποσό 12,4 δισ. ευρώ) ξεκίνησε να οφείλει στα Ταμεία πολλά χρόνια πριν…
Μιλώντας στην «Κ», ο πρώην διοικητής του ΙΚΑ Διονύσης Πατσούρης περιγράφει τακτικές και μεθόδους που συνθέτουν τη σημερινή πραγματικότητα. Κομβικό ρόλο στη συντήρηση του προβλήματος διαδραματίζει η «ασφαλιστική πρωτοτυπία» υπολογισμού του χρόνου ασφάλισης στο ΙΚΑ με βάση την ημέρα, παρότι στους υπόλοιπους ασφαλιστικούς οργανισμούς της χώρας μονάδες μέτρησης του χρόνου ασφάλισης είναι τα έτη. Σύμφωνα με τον κ. Πατσούρη, η ημέρα στο πλαίσιο των ελαστικών μορφών απασχόλησης… «τεμαχίζεται» και αποτελεί μέσο πίεσης και υποταγής για τον υποψήφιο απασχολούμενο σε βάρος των εσόδων του συστήματος ασφάλισης αλλά και όσων συνεισφέρουν στη χρηματοδότησή του με υψηλές αποδοχές και ασφάλιστρα.
Αλλά και η… ασφάλιση επί πιστώσει που ίσχυε με την ανοχή του κράτους τα προηγούμενα χρόνια, βοηθούσε φαινόμενα εισφοροδιαφυγής. Από το 2002 που εφαρμόστηκαν το μηχανογραφικό σύστημα στο ΙΚΑ και οι αναλυτικές περιοδικές δηλώσεις (ΑΠΔ), γινόταν αυτόματη ενημέρωση της ασφαλιστικής ιστορίας όσων αναφέρονταν ως απασχολούμενοι, ανεξάρτητα αν καταβάλλονταν οι ασφαλιστικές εισφορές. Η πρακτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν δραματικά οι οφειλόμενες εισφορές, να βρουν πρόσφορο έδαφος και να αναπτυχθούν διάφορες μορφές καταστρατηγήσεων της ασφάλισης, της παραβατικότητας και των εικονικών ασφαλίσεων. Φραγμός σε αυτό το παράδοξο μπήκε με τον νόμο 4075/12, που εφαρμόστηκε τελικά στα τέλη του 2013.
Σύμφωνα με τον πρώην υποδιοικητή, οι συνήθεις «ύποπτοι» για τη δημιουργία ασφαλιστικών οφειλών είναι:
1. Επιχειρήσεις των οποίων οι υπεύθυνοι δεν διαθέτουν προσωπική περιουσία ή την έχουν μεταβιβάσει σε τρίτους.
2. Επιχειρήσεις χωρίς περιουσιακά στοιχεία με εικονικούς υπευθύνους που δηλώνουν ως έδρα λογιστικά ή δικηγορικά γραφεία, εμφανίζουν πολλά παραρτήματα, ασφαλίζουν προσωπικό άλλων επιχειρήσεων και τελικά πτωχεύουν.
3. Επιχειρήσεις με υπευθύνους για τους οποίους δεν μπορούν να ληφθούν αναγκαστικά μέτρα, όπως υπερήλικες γονείς του επιχειρηματία, μετανάστες με δηλωθείσα κατοικία την έδρα της επιχείρησης, κάτοικοι εξωτερικού χωρίς περιουσία στην Ελλάδα κ.λπ.
4. Επιχειρήσεις που δημιουργούνται με την ίδια έδρα, το ίδιο αντικείμενο εργασιών και τον ίδιο διακριτικό τίτλο με επιχειρήσεις που δημιούργησαν οφειλές και κατόπιν έπαψαν να υποβάλλουν ΑΠΔ.
5. Επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν έργα ως υπεργολάβοι και παρουσιάζουν μεγάλη αύξηση στον αριθμό των εργαζομένων. Σε πολλές περιπτώσεις, ασφαλίζουν και το προσωπικό του πραγματικού αναδόχου.