«Εχω ένα σακουλάκι με χόρτο μέσα στον χαρτοφύλακα»

«Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων στον πλανήτη. Αυτοί που έχουν μάθει να “την πίνουν” και οι υπόλοιποι. Θα ήθελα να μπορούσα να “την πίνω”, κάθε μέρα». Χρησιμοποιώντας την καθιερωμένη στην κουλτούρα της κατανάλωσης κάνναβης αργκό, ο 45χρονος Τάσος περιγράφει στην «Κ» τη σχέση που διατηρεί για δεκαετίες με το ψυχοτρόπο ναρκωτικό.

Το πραγματικό του όνομα δεν είναι αυτό, αλλά η συνθήκη της πλήρους ανωνυμίας είναι απαιτούμενη προϋπόθεση για να δεχτεί να μιλήσει για την παράνομη χρήση στην οποία έχει εξοικειωθεί από τα μετεφηβικά του χρόνια. Σήμερα, εργάζεται σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον μεγάλης εταιρείας και ο μηνιαίος μισθός του ξεπερνάει τα 3.000 ευρώ. Σε αυτό το πλαίσιο έχει τη δυνατότητα να προμηθεύεται καλής ποιότητας κάνναβη, χωρίς κόπο. Στον χαρτοφύλακα της δουλειάς του, ορισμένες φορές, κουβαλάει ένα μικρό σακουλάκι με «χόρτο» και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που το έχει προμηθευτεί από κάποιον συνάδελφό του.

Λόγω της παρανομίας η προμήθεια έχει προκλήσεις. Υπάρχει πιάτσα αλλά όσο πιο ψηλά είναι η “άκρη” σου, τόσο καλύτερη θα είναι η προμήθεια και σε ποσότητα και σε ποιότητα.

«Τα όρια μεταξύ του χρήστη και του εμπόρου είναι συχνά δυσδιάκριτα», λέει στην «Κ» και ο 35χρονος «Γιώργος». Κι εκείνος καταναλώνει κάνναβη από τα φοιτητικά χρόνια στο Πανεπιστήμιο, χωρίς μεγάλες περιόδους αποχής μέχρι σήμερα. «Λόγω της παρανομίας η προμήθεια έχει προκλήσεις. Υπάρχει πιάτσα αλλά όσο πιο ψηλά είναι η “άκρη” σου, τόσο καλύτερη θα είναι η προμήθεια και σε ποσότητα και σε ποιότητα», λέει. Ο Γιώργος προμηθεύεται από φίλους, που αγοράζουν μεγάλες ποσότητες για να πουλήσουν μέρος τους στην υπόλοιπη παρέα. Δεν βγάζουν χρήματα από αυτό, απλώς έτυχε να έχουν την “άκρη”, τον άνθρωπο δηλαδή που με ένα τηλεφώνημα φέρνει την κάνναβη ακόμα και σπίτι τους.

Αυτοί οι διακινητές θα προτεραιοποιηθούν και στις επιχειρήσεις της αστυνομίας. «Αν υπάρχουν πληροφορίες για διακίνηση ή κατοχή, θα κυνηγήσουμε πρώτα την διακίνηση», λέει στην «Κ» ο Σπύρος Τσαρδάκας, προϊστάμενος της υποδιεύθυνσης δίωξης ναρκωτικών της Ασφάλειας Αττικής, προσθέτοντας όμως ότι εφόσον είναι παράνομη, η κατοχή παραμένει στο στόχαστρο των Αρχών. 

420 friendly

Την κουλτούρα του «μπάφου», του «χόρτου», ή του «μαύρου» -όλες παραλλαγές του ίδιου ναρκωτικού- δεν περιβάλλει πια μανδύας απαρέγκλιτης μυστικότητας. Αποτελεί κοινό τόπο πολλών και όσοι δεν κάνουν χρήση γνωρίζουν κάποιον στο στενό τους κύκλο που κάνει, χωρίς να συνδιαλέγεται με τα όρια του κοινωνικού περιθωρίου. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άτομα δηλώνουν πια ευθαρσώς «420 friendly», ένδειξη που παραπέμπει στην εξοικείωση με την οικιακή, «λειτουργική», χρήση.

To «420» αναφέρεται στην ώρα της χρήσης -4.20 το απόγευμα-, συμβολικός αναγνωριστικός χαιρετισμός που καθιερώθηκε από τον αστικό μύθο μιας παρέας μαθητών στην δυτική Ακτή των ΗΠΑ τη δεκαετία του ΄70, οι οποίοι συναντιούνταν εκείνη την ώρα για να αναζητήσουν μια χασισοφυτεία της περιοχής τους. Αργότερα, χρησιμοποιήθηκε και ως «20η Απριλίου», σηματοδοτώντας μια «παγκόσμια ημέρα» κανονικοποίησης της χρήσης κάνναβης. 

Αυτά συνέβησαν στην Αμερική, αλλά η κουλτούρα της οικιακής χρήσης ξεπερνάει τα όρια του Ατλαντικού. Ο Γιώργος περιγράφει πως κάθε 20η Απριλίου, φίλος του, συστηματικός χρήστης, φοράει τα καλά του και κερνάει όλο το μαγαζί σε μια επίδειξη πλήρους απενοχοποίησης των προσωπικών του επιλογών χρήσης. «Έχει μαζική διείσδυση η κάνναβη στην κοινωνική εμπειρία», λέει ο Γιώργος. «Το χόρτο το καπνίζει ετερόκλητο πλήθος».

Η Αθήνα που καπνίζει

«Δεν είναι όλοι», επισημαίνει στην «Κ» ο ψυχολόγος με ειδίκευση στις εξαρτήσεις, Σωτήρης Λαϊνάς, αναπληρωτής επιστημονικός υπεύθυνος των προγραμμάτων προαγωγής αυτοβοήθειας του ΑΠΘ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά. «Είναι όμως πραγματικά πολύς κόσμος που κάνει χρήση. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα ναρκωτικά αναφέρει ότι οι καθημερινοί χρήστες κάνναβης, ηλικίας 15 έως 64 ετών αποτελούν το 2% του πληθυσμού της Ευρώπης», σημειώνει ο ίδιος.

Μετά τη Βαρκελώνη, το Άμστερνταμ και κάποιες πόλεις της Ολλανδίας και του Βελγίου, η Αθήνα σκοράρει στις 5-6 πόλεις που βρίσκονται πρώτες στην ευρωπαϊκή λίστα.

Στην Ελλάδα, η αλήθεια βρίσκεται στα λύματα. Αναλύοντας τη σύσταση μόνο των λυμάτων που βρίσκονται στη λεκάνη απορροής της Αττικής -γιατί σε δήμους, όπως το Κορωπί, που χρησιμοποιούνται ακόμα βόθροι δεν μπορούν να παρθούν δείγματα- ο καθηγητής αναλυτικής χημείας και αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης, αποκαλύπτει εντυπωσιακά αποτελέσματα: «Η Αθήνα είναι από τις πόλεις της Ευρώπης που γίνεται μεγάλη χρήση κάνναβης. Μετά τη Βαρκελώνη, το Άμστερνταμ και κάποιες πόλεις της Ολλανδίας και του Βελγίου, η Αθήνα σκοράρει στις 5-6 πόλεις που βρίσκονται πρώτες στην ευρωπαϊκή λίστα», λέει.

Ο Τάσος «κλείνει» στη δουλειά 12ωρα. Λόγω των υψηλών απαιτήσεων του εταιρικού περιβάλλοντος δεν μπορεί να κάνει καθημερινή χρήση, όπως θα ήθελε, γι’ αυτό περιμένει τα Σαββατοκύριακα. «Καπνίζω πια πολύ λίγο, αλλά την “ακούω” κανονικά», λέει. «Την επόμενη μέρα το κουβαλάω, ο εγκέφαλος μου δεν είναι λειτουργικός. Περιμένω να έρθει το βράδυ της Παρασκευής ή του Σαββάτου. Ενα κομμάτι μου γοητεύεται από αυτό», λέει με τη ζέση ενός ανθρώπου που περιγράφει το αγαπημένο του χόμπι.

«Είναι η αγάπη για τη μαστούρα, γιατί είναι ωραία να κοιτάς τα σύννεφα από το μπαλκόνι σου να κινούνται λίγο πιο αργά», αφηγείται ο ίδιος στην «Κ» για την παράνομη τελετουργία της καθημερινότητάς του. Πατέρας ενός παιδιού, αναγκάζεται πια καθώς αυτό μεγαλώνει «να κρύβει το κουτάκι με τα ναρκωτικά σε όλο και ψηλότερα ράφια της βιβλιοθήκης» και εξηγεί πως αυτή η συνήθεια προσφέρει μια διέξοδο από όλες τις υπόλοιπες που βαρύνουν τον σύγχρονο τρόπο ζωής. «Είναι παρέκκλιση από τον ρεαλισμό της καθημερινότητας», συνοψίζει.

Πατέρας ενός παιδιού, αναγκάζεται πια καθώς αυτό μεγαλώνει «να κρύβει το κουτάκι με τα ναρκωτικά σε όλο και ψηλότερα ράφια της βιβλιοθήκης» και εξηγεί πως αυτή η συνήθεια προσφέρει μια διέξοδο από όλες τις υπόλοιπες που βαρύνουν τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Η πρώτη μεγάλη επιδημία εξαρτήσεων καταγράφεται στη βιομηχανική Αγγλία, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Σωτήρη Λαϊνά. «Όταν οι μεγαλουπόλεις γεμίζουν από τους εργάτες των εργοστασίων που δουλεύουν 12-14 ώρες σε απάνθρωπες συνθήκες και ζουν σε τρώγλες. Οι άνθρωποι τότε αρχίζουν να πίνουν αλκοόλ χωρίς όριο», λέει ο ψυχολόγος και πραγματοποιεί μια αναλογία με το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης. «Είναι το πώς πιέζονται οι άνθρωποι, οι ψυχοκοινωνικές συνθήκες που δημιουργούνται όχι μόνο από τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον. Αν ο άλλος δουλεύει όλη μέρα, μέσα σε τρελές εντάσεις, ειδικά σε μια μεγαλούπολη, κάπως πρέπει να σβήσει όλο αυτό», λέει.

«Κυλάει διαφορετικά ο χρόνος», αφηγείται για την δική του εμπειρία ο Γιώργος. «Η κατάσταση συνείδησης που προκαλεί η κάνναβη, αλλαγής στη ρύθμιση του χρόνου που διαφοροποιείται από τον χρόνο της εργασίας, από τον χρόνο που χρειάζεται για να περάσει το λεωφορείο -αυτή είναι η επίδρασή της». Αλλά όχι μόνο. «Πολλοί υποστηρίζουν ότι τους κάνει πιο κοινωνικούς, τους βοηθάει να απελευθερωθούν. Κι εμένα με έχει βοηθήσει στο σεξ, δίνει διάρκεια», λέει.

Τα στοιχεία που καταδεικνύουν τη χρήση κάνναβης διακρίνονται από αυξητικές τάσεις. Σύμφωνα με τον κ. Θωμαΐδη, με εξαίρεση το πρώτο εξάμηνο του lockdown λόγω κορωνοϊού, που παρατηρήθηκε μείωση 40%, ίσως γιατί περιορίστηκε η διακίνηση, από τον Σεπτέμβριο του 2020 σημειώθηκε θριαμβευτική επαναφορά της χρήσης. «Είδαμε αυξημένη χρήση σε όλο το κομμάτι του δεύτερου lockdown από τον Νοέμβριο του 2020 έως Μάρτιο του 2021. Τότε είχαμε υπολογίσει ότι η χρήση στην Αττική είναι περίπου στο 11% και αυτά είναι περίπου τα ποσοστά της μέχρι σήμερα, σε ετήσια βάση. Κυμαίνονται μεταξύ 9.5 και 10.5% στην Αττική», λέει ο καθηγητής αναλυτικής χημείας έχοντας αναλύσει δεδομένα μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2023.

Σήμερα, ο Γιώργος δαπανά περίπου εκατό ευρώ τον μήνα για λιγότερα από δέκα γραμμάρια, που καταναλώνει συνολικά, πολλές φορές μόνος του στο σπίτι χωρίς παρέα. Καπνίζει το πρωί με τον πρωϊνό καφέ και το βράδυ, στο κλείσιμο της εργάσιμης μέρα. Καταφέρνει να αποκρύπτει τη θολούρα που δημιουργεί η χρήση, «γιατί αυτά είναι μετρημένα: ξέρω πόσες ώρες πριν τη δουλειά πρέπει να “πιω” για να μην φαίνεται η επήρεια», λέει, προσθέτοντας ότι δεν «πίνει εμμονικά. Αν έχω βγει με φίλους δεν θα το ψάξω. Μπορεί να περάσουν και περισσότερες από 24 ώρες χωρίς να πιω».

«Μήπως την πίνει και αφήνει στην σύντροφό του να ασχοληθεί με τα παιδιά;»

Η λειτουργική χρήση είναι υπό διερεύνηση για τον ειδικό στις εξαρτήσεις, Σωτήρη Λαϊνά. «Η έρευνα διεθνώς μας λέει ότι από τους καθημερινούς χρήστες κάνναβης που είναι πολλοί, δεν μπορούμε να τους θεωρήσουμε όλους εξαρτημένους. Έχουμε μελετήσει τέτοιες ομάδες και τα ποσοστά αυτών που πληρούν τα κριτήρια της εξάρτησης κυμαίνονται από 25 έως 50% – η απόκλιση είναι μεγάλη γιατί η έρευνα είναι δύσκολη σε πληθυσμούς που κάνουν οικιακή χρήση», σημειώνει.

Ωστόσο, η κλινική του εμπειρία αποκαλύπτει το εύρος της λειτουργικότητας: «Τι ορίζουμε ως λειτουργικότητα; Είμαι συνεπής, πάω στη δουλειά, δεν δημιουργώ προβλήματα στο σπίτι και στις σχέσεις μου. Είναι όμως πάντα έτσι;», διερωτάται ρητορικά. «Μήπως προτιμάω να την πέσω στο σπίτι, να πιω αλλά να μην επικοινωνήσω με τον/την σύντροφό μου; Μου φορτώνει εμένα ο σύντροφος τα παιδιά, να τα φροντίσω, να παίξω μαζί τους γιατί εκείνος “την πίνει;”. Θυμάμαι, σαν τώρα, πριν από λίγους μήνες συζητούσα με μια μητέρα και σύζυγο ανθρώπου που έκανε συστηματική χρήση κάνναβης, που όμως δεν ήταν καλά οικονομικά, ότι παρότι ο σύντροφός της δούλευε και είχε ένα μισθό 800 ευρώ τον μήνα, χρειάζονταν 200 ευρώ από τον οικογενειακό τους προϋπολογισμό κάθε μήνα για την κάνναβη. Αυτό είναι επίσης μια συνέπεια», λέει.

Το έχω κόψει για μια κοπέλα

Διαχρονικός χρήστης, ο Γιώργος θυμάται την εποχή που έβρισκε το «χόρτο» πιο φθηνά, όταν αγόραζε το κιλό, μαζί με φίλους, για 800 ευρώ. «Δες πότε έγιναν οι επιχειρήσεις στο Λαζαράτι, στην Αλβανία (σ.σ. Δήμος του Αργυροκάστρου, φημισμένος για την παραγωγή κάνναβης)», λέει ο Γιώργος. «Έκτοτε η φθηνή παραγωγή κατέρρευσε και το βρίσκεις πλέον από 2.000 ευρώ αν έχεις καλές άκρες, μέχρι και 3.500 το κιλό». Ωστόσο, όχι για το οικονομικό κόστος, αλλά για λόγους κορεσμού, ο Γιώργος λέει πως έχει ολοένα και περισσότερο τη διάθεση να το κόψει.

«Το έχω κόψει τρεις φορές συνολικά, και οι δύο ήταν για μια κοπέλα. Παρότι έχει οφέλη, δημιουργεί και αντιερωτική διάθεση και ανασφάλεια. Μεγεθύνει αυτό που έχεις εκείνη τη στιγμή. Μπορεί να μου είναι δύσκολο να αντισταθώ στο δέλεαρ του οφέλους, αλλά μπορεί και να με θλίψει αυτό που τελικά θα μου δώσει. Η καθημερινή χρήση σημαίνει απορρύθμιση της διατροφής και του ύπνου. Με έχει κουράσει η αναβλητικότητα που τη συνοδεύει. Και μια αίσθηση αγοραφοβίας που εξηγείται από την κουλτούρα που αναπτύσσεται γύρω από την κάνναβη. Δεν ήθελα να εκτίθεμαι στα βλέμματα του κόσμου. Δεν μπορώ να πάω στο σουπερμάρκετ μαστουρωμένος», λέει.

Στις αναμνήσεις του Γιώργου από την οικιακή χρήση, περίοπτη θέση έχουν όχι μόνο οι στιγμές σύγκλισης της παρέας γύρω από το τραπεζάκι που στρίβεται ένα τρίφυλλο τσιγάρο, όπου όλα τα εξαρτήματα -το κουτάκι όπου φυλάσσεται η κάνναβη, οι τζιβάνες και το γκράιντερ για το τρίψιμο του φυτού- έχουν αμετακίνητη θέση. Αλλά και οι στιγμές που τον έφεραν σε δύσκολη θέση όταν έπρεπε να ζητήσει από τον διανομέα φαγητού να τον προμηθεύσει με αναλώσιμα, γιατί «όλοι ήταν πολύ μαστουρωμένοι για να πάνε μέχρι το περίπτερο», όπως λέει. «Μας θυμάμαι να παραγγέλνουμε μόνο και μόνο για να περάσει ο ντελιβεράς να μας φέρει χαρτάκια. Και αυτοί πια έχουν αποκτήσει εμπειρία. Όταν υπάρχει παραγγελία για γλυκιά κρέπα, σοκολάτα, μπανάνα, μπισκότο, ξέρουν ότι μάλλον θα πρέπει να περάσουν και από το περίπτερο».

Πάντως, ο ψυχολόγος Σωτήρης Λαϊνάς, διακρίνει στον πληθυσμό της χρήσης και άτομα που δεν μπορούν να θεωρηθούν εξαρτημένα. «Είναι εξαιρετικοί και σαν φίλοι και σαν ενεργοί πολίτες και στις δουλειές τους», λέει. «Η ένδειξη για την εξάρτηση είναι αν μπορείς να το αφήσεις εύκολα στην άκρη. Τα ναρκωτικά είναι ο εύκολος τρόπος για να εκτονώσουν οι άνθρωποι την ψυχική ένταση. Δεν αφαιρείται η ευθύνη από αυτούς που βιώνουν ένταση και πόνο και αντί να προσπαθήσουν να τον επεξεργαστούν και να τον εκτονώσουν μέσα από άλλες διαδικασίες, επιλέγουν ψυχοτρόπες ουσίες. Αλλά δεν μπορώ να πω ότι όσοι πίνουν δύο τσιγάρα την ημέρα έχουν όλοι ψυχολογικά προβλήματα ή είναι εξαρτημένοι», λέει.

Ανδρική υπόθεση;

Στις αφηγήσεις του Γιώργου για την παρέα που μαζεύεται στο σαλόνι ενός φιλικού σπιτιού για την κοινή εμπειρία της χρήσης, τα κορίτσια είναι μειοψηφία, όμως δεν λείπουν εντελώς. «Παρατηρούσα ότι τα κορίτσια διεκδικούσαν τον ρόλο τους σε αυτή την παρέα και είχαν καταφέρει, ίσως προκειμένου να εδραιωθούν, να στρίβουν τα καλύτερα τσιγάρα. Απολάμβαναν τη φήμη τους. Εκεί που τα αγόρια αρχίζουν να καταρρέουν, το κορίτσι αντέχει και άλλο τόσο. Εμείς αποσυνδεόμαστε πιο εύκολα», λέει ο Γιώργος εμπειρικά.

Υπάρχει, πράγματι, μια έμφυλη διάσταση στη χρήση. «Στις παράνομες ουσίες έχουμε διαχρονικά μεγαλύτερη επικράτηση των ανδρών», λέει ο Σωτήρης Λαϊνάς. «Μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα είχαμε παρόμοια ποσοστά για άνδρες και γυναίκες που ακόμα τα ναρκωτικά ήταν νόμιμα». Επιχειρώντας μια εξήγηση, αποδίδει την πρωτοκαθεδρία των ανδρών στην ευρύτερα μικρότερη συμμετοχή των γυναικών σε παράνομες διαδικασίες. «Για μια γυναίκα, όταν κάτι συνοδεύεται από παραβατική συμπεριφορά, θεωρείται ότι διαπράττει και ηθικό παράπτωμα. Δηλαδή, ένας άνδρας είναι δικαιολογημένος “να την πιει” και να μεθύσει και στο καφενείο. Στο σύνολο όμως των εξαρτητικών συμπεριφορών δεν υπάρχει διάκριση. Οι γυναίκες εκτινάσσουν τα ποσοστά στα προβλήματα εξάρτησης, με τα νομίμως συνταγογραφούμενα φάρμακα. Η γυναίκα θα πάρει ένα χάπι για να κοιμηθεί», λέει ο κ. Λαϊνάς.

«Ούτε να τους πούμε εξαρτημένους, ούτε να τους απαξιώσουμε»

Ο ψυχολόγος πάντως κάνει μια ειδική μνεία στο αλκοόλ, επισημαίνοντας τις κοινωνικές κατασκευές γύρω από τις εξαρτήσεις. Απείρως πιο διεισδυτικό στην καθημερινότητα και πιο τοξικό, παρ’όλα αυτά, το αλκοόλ βρίσκεται συχνά στο απυρόβλητο της κοινωνικής κριτικής. «Η χρήση ουσιών είναι ένας τρόπος να ισορροπήσουν οι άνθρωποι», λέει ο Σωτήρης Λαϊνάς. «Δεν τρελάθηκαν και κάνουν ουσίες. Παρ’όλα αυτά, δεν θα ήθελα να πάμε σε μια πρώτου επιπέδου φιλελεύθερη αντιμετώπιση, ότι “δεν τρέχει και τίποτα”. Ίσως θα πρέπει οι άνθρωποι να σκεφτούν, όταν έχουν μια συστηματική χρήση μιας ψυχοτρόπου ουσίας, αν αυτή η χρήση εξυπηρετεί την επίλυση των προβλημάτων ή αν θα πρέπει να δουν πιο παραγωγικούς τρόπους επίλυσης. Αλλά ούτε να τους πούμε εξαρτημένους, ούτε να τους απαξιώσουμε», καταλήγει.