Εικονογράφηση: Michael Kirki
Ακούστε το άρθρο
Την ώρα που η συζήτηση για το ελληνικό πρόγραμμα της Χρυσής Βίζας περιστρέφεται γύρω από την αυξημένη ζήτηση των ακινήτων από τους ξένους επενδυτές, την εκτόξευση των τιμών και τη στεγαστική κρίση, το ζήτημα της διαφάνειας των επενδύσεων αποτελεί μία άλλη, εξαιρετικά κρίσιμη παράμετρο.
«Τα τελευταία χρόνια το σύνολο των τροποποιήσεων της ελληνικής νομοθεσίας για τη Χρυσή Βίζα συμπυκνώνονται στο ύψος της επένδυσης, τις άδειες παραμονής και τους νομικούς εκπροσώπους των επενδυτών. Κινούνται με βάση τις διαδικασίες και το ύψος της επένδυσης, όχι όμως με βάση την ενίσχυση της διαφάνειας», εξηγεί στην «Κ» ο δρ Αγγελος Κασκάνης, εκτελεστικός διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Διαφάνειας.
Ενα μεγάλο μέρος των παρατυπιών που παρατηρούνται στο σύστημα της Golden Visa οφείλεται στις εν γένει αδυναμίες του ελληνικού συστήματος ελέγχου και διασταύρωσης συναλλαγών.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι το μέτρο της αύξησης του ορίου επενδύσεων μέσω της Χρυσής Βίζας, ακόμη και στα 800.000 ευρώ σε περιοχές υψηλού ενδιαφέροντος, στο οποίο αναμένεται να προχωρήσει η κυβέρνηση, ενδέχεται να μειώσει τη μεγάλη ζήτηση των τελευταίων ετών για το ελληνικό πρόγραμμα έκδοσης Χρυσής Βίζας. Ωστόσο, δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ενίσχυση της διαφάνειας. «Η αύξηση του επενδυτικού ορίου δεν έχει να κάνει με την ενίσχυση της διαφάνειας, αλλά λειτουργεί καθαρά με τους κανόνες της αγοράς, δηλαδή τη σχέση ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση. Αυτό που έχει σημασία είναι ο έλεγχος από πού προήλθαν τα χρήματα, πού επενδύονται, ποιο είναι το προφίλ των επενδυτών και ποια η νομική διαδικασία», αναφέρει ο Αγγελος Κασκάνης, τονίζοντας ότι «ένα μεγάλο μέρος των παρατυπιών που παρατηρούνται στο σύστημα της Golden Visa οφείλεται στις εν γένει αδυναμίες του ελληνικού συστήματος ελέγχου και διασταύρωσης συναλλαγών».
Το 2022, το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Διαφάνειας, δημοσίευσε μία έρευνα η οποία είχε σκοπό να εντοπίσει τις ελλείψεις της υφιστάμενης νομοθεσίας του προγράμματος της Χρυσής Βίζας στη χώρα μας καθώς και τις αδυναμίες του «με σκοπό να εξελιχθεί σε ένα ολοκληρωμένο και διαφανές πρόγραμμα προσέλκυσης υγιών επενδύσεων».
«Νομιμοποίηση» πληρωμών
Ο κ. Κασκάνης επισημαίνει ενδεικτικά ότι μέσω τροποποίησης του νόμου, που θεσπίστηκε βάσει του Ν4635/2019, επιτράπηκαν αναδρομικά πληρωμές οι οποίες σχετίστηκαν με το πρόγραμμα Χρυσή Βίζα για τη χορήγηση αδειών διαμονής και πραγματοποιήθηκαν από την 1η Ιανουαρίου 2017 με χρήση πιστωτικών ή χρεωστικών καρτών. «Η τροποποίηση που έγινε με αναδρομική ισχύ στην πραγματικότητα “νομιμοποίησε” πληρωμές οι οποίες είχαν αποτελέσει αντικείμενο αντιπαράθεσης το 2018, μετά την αποκάλυψη ενός συστήματος που ενέπλεκε τρεις ελληνικές συστημικές τράπεζες και ένα ελληνικό μεσιτικό γραφείο στην υπόθεση συναλλαγών ακινήτων με Κινέζους μέσω POS στην Κίνα. Η πληρωμή εκτελέστηκε παραβαίνοντας τους κεφαλαιουχικούς ελέγχους στην Κίνα, θέτοντας και τον κίνδυνο νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες», λέει ο ίδιος στην «Κ».
Η τροποποίηση που έγινε με αναδρομική ισχύ στην πραγματικότητα «νομιμοποίησε» πληρωμές οι οποίες είχαν αποτελέσει αντικείμενο αντιπαράθεσης το 2018, μετά την αποκάλυψη ενός συστήματος που ενέπλεκε τρεις ελληνικές συστημικές τράπεζες και ένα ελληνικό μεσιτικό γραφείο στην υπόθεση συναλλαγών ακινήτων με Κινέζους μέσω POS στην Κίνα.
Ο εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας αναφέρεται στην υπόθεση που κατά την τελευταία δεκαετία απασχόλησε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη την ελληνική κοινή γνώμη γύρω από το θέμα της Χρυσής Βίζας. «Οι συνεργάτες της εταιρείας με έδρα την Ελλάδα δέχονταν πληρωμές από χρεωστικές κάρτες μέσω των POS, με την αιτιολογία της παροχής υπηρεσιών και έπειτα όταν ολοκληρωνόταν η μεταβίβαση, τα υπόλοιπα χρήματα μεταφέρονταν με έμβασμα», αναφέρει. Η υπόθεση ήρθε στο φως τον Οκτώβριο του 2018, όταν έγινε γνωστό ότι οι κινεζικές αρχές είχαν ζητήσει τη συνδρομή των ελληνικών και ευρωπαϊκών αρχών για τη διερεύνηση πιθανών παραβιάσεων των capital controls στην Κίνα.
Οι συστάσεις της Ε.Ε.
Την ανησυχία της για τους κινδύνους που ενέχουν τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές έχει εκφράσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκπρόσωπος της Ε.Ε., μιλώντας στην «Κ», αναφέρεται στην έκθεση της Επιτροπής του 2019 που αφορά στα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής σε επενδυτές στην Ε.Ε., τα οποία μπορούν, όπως έχει καταγράψει η έκθεση, να επιφέρουν εγγενείς κινδύνους σχετικούς με την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη φοροδιαφυγή και κινδύνους διαφθοράς.
Κάνοντας ειδική αναφορά στην περίπτωση της Ρωσίας, ο εκπρόσωπος της Ε.Ε. υπενθυμίζει ότι «τον Μάρτιο του 2022 η Επιτροπή εξέδωσε μια σύσταση για άμεσα μέτρα στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία σε σχέση με τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και την άδεια διαμονής σε επενδυτές. Μέσω αυτής, η Επιτροπή συνέστησε στα κράτη-μέλη να αναστείλουν την έκδοση αδειών διαμονής σε Ρώσους και Λευκορώσους υπηκόους βάσει των εν λόγω προγραμμάτων».
Διερεύνηση του προφίλ των επενδυτών
Ακολουθώντας τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα το 2022 εξέδωσε μόλις 17 άδειες μόνιμου επενδυτή σε Ρώσους υπηκόους από 157 που είχε εκδώσει το 2021, ενώ το 2023 δεν εκδόθηκε καμία άδεια. Το ίδιο διάστημα αυξήθηκαν οι άδειες σε υπηκόους χωρών της Μέσης Ανατολής όπως η Τουρκία, ο Λίβανος, το Ιράν, η Αίγυπτος και το Ισραήλ.
Πηγή με γνώση του πεδίου επισήμανε μιλώντας στην «Κ» ότι «εκτός από την πλειονότητα των επενδυτών που είναι κινεζικής καταγωγής στο ελληνικό πρόγραμμα έκδοσης Χρυσής Βίζας, έχουν επενδύσει και άτομα που προέρχονται από τη Μέση Ανατολή για τα οποία κανείς δεν γνωρίζει το επενδυτικό τους προφίλ», τονίζοντας την αναγκαιότητα της συνεργασίας με την Europol –μεταξύ άλλων– για τη διερεύνηση του προφίλ των επενδυτών. «Ενα πρόγραμμα θεωρείται επιτυχημένο όταν το χρήμα το οποίο θα φέρει από την επένδυση διασφαλίζει την ακεραιότητα. Η υφιστάμενη νομοθεσία ωστόσο για τη Χρυσή Βίζα στην Ελλάδα, δείχνει ότι έχει επικεντρωθεί στη μεγιστοποίηση του κέρδους», υποστήριξε ο ίδιος άνθρωπος.
|
ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ GOLDEN VISA 2021-2023 Top 15 χώρες / αριθμός αιτήσεων ανά έτος |
|||
| 2021 | 2022 | 2023 | |
| ΚΙΝΑ | 906 | 1.721 | 855 |
| ΤΟΥΡΚΙΑ | 90 | 372 | 156 |
| ΡΩΣΙΑ | 156 | 17 | |
| ΛΙΒΑΝΟΣ | 115 | 294 | 115 |
| ΑΙΓΥΠΤΟΣ | 53 | 145 | 57 |
| ΙΡΑΝ | 57 | 155 | 115 |
| ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ | 74 | 221 | 88 |
| ΗΠΑ | 62 | 138 | 48 |
| ΙΣΡΑΗΛ | 35 | 79 | 59 |
| ΟΥΚΡΑΝΙΑ | 34 | 42 | 30 |
| ΙΡΑΚ | 20 | 36 | 18 |
| ΣΥΡΙΑ | 16 | 33 | 22 |
Για την απόκτηση ενός ακινήτου στην Ελλάδα μέσω του προγράμματος της Χρυσής Βίζας ένας ξένος επενδυτής, εκτός από το ποσό που πρέπει να διαθέτει, χρειάζεται ένα μεσιτικό γραφείο που θα του υποδείξει το ακίνητο και έναν δικηγόρο ο οποίος θα συγκεντρώσει όλα τα απαραίτητα έγγραφα για να τα προσκομίσει στην τράπεζα. Τα απαιτούμενα έγγραφα, σύμφωνα με νομική πηγή που εξειδικεύεται στο συγκεκριμένο πεδίο, είναι πολλά και μέσα από αυτά είναι απαραίτητο να εξασφαλίζεται και η διαφάνεια της προέλευσης των χρημάτων.
Σε κάποιες περιπτώσεις, ωστόσο, αναφέρει η ίδια πηγή στην «Κ», οι δικηγόροι των επενδυτών απέφευγαν τη διαδικασία της τράπεζας και χωρίς να ανοίξουν λογαριασμό στους πελάτες τους, τους ζητούσαν να μεταφέρουν τα χρήματα στον λογαριασμό του πωλητή μέσω εμβάσματος –διαδικασία που δημιουργεί φορολογικά κενά.
Οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές υποβάλλουν τις αιτήσεις τους για Χρυσή Βίζα στις κατά τόπους Αποκεντρωμένες Διευθύνσεις, οι οποίες κάνουν και τον σχετικό έλεγχο. Υπάρχει επίσης δυνατότητα υποβολής της αίτησης κεντρικά στο υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση, την απόφαση για έκδοση ή μη της Golden Visa λαμβάνει το υπουργείο.
Αναγκαία η συνεργασία με τη Europol
Ο Αγγελος Κασκάνης υπενθυμίζει ότι πριν από πέντε χρόνια το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε μια σειρά από μέτρα που περιελάμβαναν την ενισχυμένη συνεργασία με τη Europol και τα υπόλοιπα data centers της Ε.Ε. προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος απόκτησης της Χρυσής Βίζας από πολίτες τρίτων χωρών που ενδέχεται να εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες. Πρόκειται για λύση που προκρίνει και το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Διαφάνειας θεωρώντας ότι η συνεργασία των ελληνικών Αρχών με τη Europol έχει τη δυνατότητα να διασφαλίσει την ακεραιότητα της επένδυσης. «Δεν γνωρίζουμε τα συνολικά αποτελέσματα ή σε ποιο βαθμό οι ελληνικές Αρχές συνεργάζονται με τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους», τονίζει.
Μέτρα μείωσης κινδύνου
Ηλεκτρονικό κτηματολόγιοΔιασύνδεση των πραγματικών εμπορικών αξιών των ακινήτων με τις φορολογητέες τους αξίεςΑυτόματη δήλωση συναλλαγών πάνω στην ακίνητη περιουσία με απευθείας σύνδεση με την ΑΑΔΕΔιατήρηση της αρχής της παρακολούθησης της διαδρομής του χρήματος
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας της Διεθνούς Διαφάνειας στην Ελλάδα, ορισμένα από τα πιο σημαντικά μέτρα τα οποία «θα μειώσουν τον κίνδυνο διαφθοράς και διακίνησης μαύρου χρήματος μέσω των προγραμμάτων “Golden Visa”» είναι το ηλεκτρονικό κτηματολόγιο, η διασύνδεση πραγματικών εμπορικών αξιών των ακινήτων με τις φορολογητέες τους αξίες, η αυτόματη δήλωση συναλλαγών πάνω στην ακίνητη περιουσία με απευθείας σύνδεση με την ελληνική φορολογική Αρχή (ΑΑΔΕ). Σημαντική παράμετρος αποτελεί και η διατήρηση της αρχής της παρακολούθησης της διαδρομής του χρήματος, που, όπως τονίζεται, πρέπει να ξεκινά από τη χώρα προέλευσης και να μη σταματά με την αγοραπωλησία.
Ο οργανισμός υπενθυμίζει τέλος ότι οι αιτούντες του προγράμματος δεν υποχρεούνται να διαμένουν στις χώρες στις οποίες επενδύουν. «Γι’ αυτόν τον λόγο θα πρέπει να καταργηθεί η δυνατότητα χορήγησης διαβατηρίου πανευρωπαϊκά και να υπάρξουν δικλείδες προστασίας του επιχειρείν», καταλήγει ο κ. Κασκάνης.
Golden Visa χωρίς αγορά ακινήτου
Από τον Νοέμβριο του 2019 ένας νέος νόμος που τέθηκε σε ισχύ (Ν4605/2019) έδωσε το «πράσινο φως» για την έκδοση αδειών παραμονής στην Ελλάδα από πολίτες τρίτων χωρών (συμπεριλαμβανομένων και των οικογενειών τους), με προϋπόθεση την επένδυση ποσού 400.000 ευρώ και άνω σε χρηματοπιστωτικά μέσα (ομόλογα, μετοχές κ.ά.) ή σε εταιρείες στην Ελλάδα. «Με τον τρόπο αυτό το πρόγραμμα έγινε πιο ελκυστικό για υποψήφιους επενδυτές που δεν είχαν σκοπό να αγοράσουν ή ήδη διέθεταν κάποιο ακίνητο στη χώρα μας. Ενας ακόμη στόχος ήταν να υπάρξουν περαιτέρω κίνητρα για άλλες μορφές επενδύσεων στη χώρα μας εκτός από τα ακίνητα. Μία προθεσμιακή κατάθεση σε οποιαδήποτε ελληνική τράπεζα για τουλάχιστον 12 μήνες με πάγια εντολή ανανέωσης ή μια επένδυση του ίδιου ποσού σε μια εταιρεία επενδύσεων ακινήτων έγινε αρκετή για την έκδοση μιας Golden Visa», επισημαίνει ο κ. Κασκάνης.
Σχετικά με τη δυνατότητα απόκτησης της ελληνικής υπηκοότητας ο εκτελεστικός διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Διαφάνειας εξηγεί ότι «σε αντίθεση με προγράμματα έκδοσης Χρυσής Βίζας άλλων χωρών –π.χ. Κύπρου ή Μάλτας– το ελληνικό πρόγραμμα Golden Visa δεν προσφέρει στους επενδυτές τη δυνατότητα απόκτησης υπηκοότητας. Σύμφωνα, ωστόσο, με τις τροποποιήσεις που έγιναν το 2015, οι επενδυτές έχουν το δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας, σύμφωνα με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους υπόλοιπους αλλοδαπούς οι οποίοι είναι κάτοχοι διαφορετικού τύπου άδειας παραμονής». Ο ίδιος προσθέτει πως ύστερα από ένα συγκεκριμένο διάστημα το ίδιο δικαίωμα αποκτούν και οι σύζυγοι, οι γονείς και τα παιδιά των επενδυτών.
Σκάνδαλα σε Κύπρο, Μάλτα, Πορτογαλία
Στην Ευρώπη, χώρες όπως η Κύπρος, η Μάλτα και η Πορτογαλία έχουν κλυδωνιστεί από σκάνδαλα που ήρθαν στο φως γύρω από τη Χρυσή Βίζα και τη χορήγηση διαβατηρίων για ελεύθερη διέλευση στη ζώνη Σένγκεν.
Τον Νοέμβριο του 2020, η Κύπρος αναγκάστηκε να καταργήσει το πρόγραμμα των «χρυσών διαβατηρίων» μετά την προβολή ντοκιμαντέρ του Al Jazeera στο οποίο δύο δημοσιογράφοι του δικτύου υποδύθηκαν τους εκπροσώπους πλούσιου Κινέζου επενδυτή, καταδικασθέντος ερήμην στη χώρα του για αδικήματα διαφθοράς και ξεπλύματος. Κατέγραψαν τον πρόεδρο και ένα μέλος της κυπριακής Βουλής να εμφανίζονται πρόθυμοι να μεσολαβήσουν υπέρ του φυγόδικου, ώστε να του χορηγηθεί το κυπριακό διαβατήριο.
Δύο δημοσιογράφοι του Al Jazeera κατέγραψαν τον πρόεδρο και ένα μέλος της κυπριακής Βουλής να εμφανίζονται πρόθυμοι να μεσολαβήσουν υπέρ φυγόδικου Κινέζου επενδυτή.
Τρία χρόνια αργότερα, μία νέα έρευνα, αυτή της Διεθνούς Κοινοπραξίας Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists – ICIJ), αναδείκνυε τη συνεχή ροή παράνομων κεφαλαίων από και προς το «αυταρχικό καθεστώς του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν» παρά τις κυρώσεις της Δύσης προς τη Μόσχα για την εισβολή στην Ουκρανία, από τον Φεβρουάριο του 2022. «Δεν είναι μυστικό ότι οι Ρώσοι ολιγάρχες και δισεκατομμυριούχοι έχουν συγκεντρώσει εδώ και καιρό τις επενδύσεις τους μέσω της Κύπρου, απολαμβάνοντας έναν ελκυστικό φορολογικό συντελεστή, το εταιρικό απόρρητο (οι πληροφορίες σχετικά με τους τελικούς πραγματικούς δικαιούχους των εταιρειών δεν είναι διαθέσιμες στο κοινό) και, μέχρι πρόσφατα, ένα πρόγραμμα Χρυσής Βίζας που έδινε σε υπηκόους τρίτων χωρών την κυπριακή υπηκοότητα, αν αγόραζαν ακίνητα στην Κύπρο», αναφέρεται μεταξύ άλλων στη σχετική έρευνα της ICIJ τον περασμένο Νοέμβριο.
Στην Πορτογαλία, όπου πλέον το πρόγραμμα της Χρυσής Βίζας εφαρμόζεται με επενδύσεις σε funds και όχι σε ακίνητα, αξιωματούχοι της Ε.Ε. έχουν επισημάνει εδώ και καιρό πιθανούς κινδύνους φοροδιαφυγής και ξεπλύματος χρήματος. Ηταν τον Νοέμβριο του 2014, δύο χρόνια μετά την εφαρμογή του προγράμματος της Χρυσής Βίζας στη χώρα, όταν ο τότε υπουργός Εσωτερικών της Πορτογαλίας Μιγκέλ Μασέντο αναγκάστηκε να παραιτηθεί έπειτα από έμμεση εμπλοκή του σε υπόθεση διαφθοράς στη χορήγηση «χρυσών θεωρήσεων διαβατηρίων σε αλλοδαπούς επενδυτές». Η υπόθεση είχε οδηγήσει τότε στις συλλήψεις περισσότερων από δέκα δημοσίων λειτουργών.
Πάνω από το 50% όσων έλαβαν Χρυσή Βίζα στην Πορτογαλία από το 2012 και έπειτα «προέρχονται από τις 30 κορυφαίες χώρες του κόσμου για ξέπλυμα χρήματος».
Η δημοσιογραφική ομάδα του Investigate Europe πριν από έναν χρόνο σε έρευνά της, διαπίστωσε ότι πάνω από το 50% όσων έλαβαν Χρυσή Βίζα στην Πορτογαλία από το 2012 και έπειτα «προέρχονται από τις 30 κορυφαίες χώρες του κόσμου για ξέπλυμα χρήματος. Οι οργανώσεις κατά της διαφθοράς υποστηρίζουν ότι τα στοιχεία –στα οποία αποκτήθηκε πρόσβαση μέσα από αιτήματα για την ελεύθερη πληροφόρηση– δείχνουν την “πλήρη απερισκεψία” με την οποία εκδίδονται οι χρυσές βίζες στη χώρα».
Στην περίπτωση της Μάλτας, η Ε.Ε. έχει κάνει επανειλημμένες εκκλήσεις και έχει αποστείλει προειδοποιητικές επιστολές σχετικά με το σύστημα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές, με τη χώρα να αρνείται παρ’ όλα αυτά να μεταρρυθμίσει το πρόγραμμα της Χρυσής Βίζας. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι το 2021, η χώρα βρισκόταν στη «γκρίζα» λίστα της Ομάδας Χρηματοπιστωτικής Δράσης (FATF /GAFI) με τις χώρες που είχαν τεθεί υπό αυξημένη επιτήρηση λόγω της έκθεσής τους στο ξέπλυμα χρήματος.
Είναι μεγάλη ανησυχία όταν ένας Ρώσος πολίτης, ο οποίος έχει εργαστεί όλη του τη ζωή ως διοικητικός υπάλληλος μεσαίας ή ανώτερης βαθμίδας, όπου οι μισθοί δεν είναι πολύ υψηλοί, έχει ξαφνικά χρήματα να αγοράσει υπηκοότητα στη Μάλτα.
Το καλοκαίρι του 2018, τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος, η τότε επίτροπος Δικαιοσύνης της Ε.Ε. Βέρα Τζούροβα, μέσω των Financial Times είχε εκφράσει την ανησυχία της για το πρόγραμμα της Μάλτας σχετικά με το ξέπλυμα βρόμικου χρήματος από τη Ρωσία. Μεταξύ άλλων είχε αναφέρει πως «είναι μεγάλη ανησυχία όταν ένας Ρώσος πολίτης, ο οποίος έχει εργαστεί όλη του τη ζωή ως διοικητικός υπάλληλος μεσαίας ή ανώτερης βαθμίδας, όπου οι μισθοί δεν είναι πολύ υψηλοί, έχει ξαφνικά χρήματα να αγοράσει υπηκοότητα στη Μάλτα».