«Η ανακάλυψη ενός καινούργιου πιάτου φέρνει μεγαλύτερη χαρά στην ανθρωπότητα από την ανακάλυψη ενός καινούργιου αστεριού». Το έχει γράψει ο μεγάλος γαστρονόμος Brillat-Savarin, το λέει και ένας από τους πρωταγωνιστές του Tran Anh Hung στην ταινία «Στη Φωτιά» που έκανε αυτή την Πέμπτη πρεμιέρα στις αθηναϊκές αίθουσες. Το πιο γαλλικό ίσως φιλμ μέχρι τώρα του βιετναμέζικης καταγωγής σκηνοθέτη, το οποίο απέσπασε βραβείο σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ Καννών και μια υποψηφιότητα για όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, είναι εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Marcel Rouff, La vie et la passion de Dodin-Bouffant, gourmet, το οποίο εκδόθηκε το 1924. Διαδραματίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Ένας διάσημος γκουρμέ της Μπελ Επόκ ερωτεύεται την ταλαντούχα μαγείρισσά του. Της ζητά να να τον παντρευτεί, μα εκείνη αντιστέκεται. Τότε εκείνος θα μπει στην κουζίνα, θα βάλει την ποδιά του και θα της μαγειρέψει.
Δεν θα πω παραπάνω για την πλοκή. Γίνονται πολλά μετά. Εντός και εκτός κουζίνας. Στην περίπτωση του Ντοντέν τον οποίο υποδύεται ο Benoît Magimel και της Εζενί που την παίζει η Juliette Binoche, πάντως, ο έρωτας περνάει σίγουρα από το στομάχι. Κι από τα μάτια του θεατή περνά μια πληθώρα από εξαιρετικά κινηματογραφημένες, ηδονιστικές εικόνες. Ένα μοσχαρίσιο καρέ που τσιτσιρίζει στο ταψί, καραβίδες που αχνίζουν, ζωμοί που βράζουν, ένα βολ ο βαν που γεμίζεται στοργικά. Είναι τρόπον τινά μια άλλη, απενοχοποιημένη «Γιορτή της Μπαμπέτ» όπου το φαγητό είναι ένα κομμάτι του πολιτισμού και της κοινωνικής ζωής των ανθρώπων. Είναι απόλαυση. Είναι και φροντίδα. Ένα χάδι. Βασικό συστατικό της ιδιαίτερης σχέσης, της συντροφικότητας των δύο πρωταγωνιστών. Μέσα από αυτό επικοινωνούν, μέσα από αυτό καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο.
Γαστρονομικός σύμβουλος της ταινίας ήταν ο τριάστερος Γάλλος σεφ Pierre Gagnaire. Όπως μου εξηγεί στην σύντομη τηλεφωνική επικοινωνία μας, ο Tran Anh Hung πήγε να τον δει ένα μεσημέρι πριν από επτά χρόνια στο εστιατόριό του για να του μιλήσει για την ταινία που είχε στα σκαριά. «Έχει μια ιδιαίτερη κομψότητα, είναι εξαιρετικά έξυπνος, γεμάτος ενέργεια», λέει για τον σκηνοθέτη, που εκείνη την ημέρα δοκίμασε το pot-au-feu του. Τόσο ο Gagnaire, όσο και το γαλλικό βραστό έμελλαν να συμμετάσχουν στο «Στη Φωτιά». «Είπα αμέσως ναι. Ήταν μια ευκαιρία να δουλέψω σε ένα πρότζεκτ, που αποτυπώνει την κουλτούρα του φαγητού, αλλά και τα λαχανικά στα μποστάνια, την εναλλαγή των εποχών στη φύση και στα πιάτα, με μια γαλλική γλώσσα πολύ καθαρή», λέει ο διεθνώς αναγνωρισμένος σεφ, που ανέλαβε να επιλέξει τα πιάτα και τα μαγείρεψε ώστε ο σκηνοθέτης να δει τι και πώς θα γυριστεί. Με την ταινία ακόμη νωπή στο μυαλό μου, αναρωτιέμαι ποια ήταν η αγαπημένη του μαγειρική σκηνή: «Η παρασκευή του βολ ο βαν» απαντάει χωρίς καν να σκεφτεί. «Είναι φανταστική η κινηματογράφηση αυτής της κλασικής γαλλικής συνταγής. Ακούς τους ήχους του φαγητού. Νιώθεις ότι είσαι μέσα στην κουζίνα. Νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που είδα ένα τέτοιο πιάτο σε ταινία».
Στην εν λόγω ταινία πολλά πιάτα πάνε κι έρχονται. Όλο αυτό το φαγητό είναι αληθινό. «Απολύτως αληθινό!» τονίζει ο σεφ και μου έρχεται στο μυαλό κάτι που διάβασα για τα γυρίσματα, ότι όταν ο Tran Anh Hung φώναζε «στοπ!» οι ηθοποιοί συνέχιζαν να τρώνε. Ρωτάω τι ήταν το πιο δύσκολο σ’ αυτή τη μεταφορά από μια πραγματική κουζίνα στο σινεμά. «Το timing. Ο χρόνος είναι διαφορετικός. Σε ένα εστιατόριο τα βήματα πάνε με τη σειρά: ένα, δύο, τρία τέσσερα. Τα πιάτα τα ετοιμάζεις και τα σερβίρεις. Σε ένα φιλμ ξεκινάς από το βήμα έξι, πας μετά στο δύο, μετά επιστρέφεις στο τέσσερα. Είναι ένας τελείως διαφορετικός τρόπος δουλειάς», απαντά. Τη διαχείριση αυτού του ιδιόμορφου βηματισμού ανέλαβε ο Michel Nave ο οποίος εργαζόταν μαζί με τον διεθνώς αναγνωρισμένο Γάλλο σεφ για τέσσερις δεκαετίες πριν αποσυρθεί. Για το την κρεατόσουπα που βλέπουμε στην οθόνη ο Nave έπρεπε να διαχειριστεί 40 κιλά κρέας, ωμό, για για να αποτυπωθούν οι προετοιμασίες, ήδη μαγειρεμένο, για να κοπεί μπροστά στην κάμερα, έτοιμο για τις σκηνές του σερβιρίσματος. Δεν ακούγεται και εύκολο.
Ο Pierre Gagnaire εμφανίζεται κι ο ίδιος στην οθόνη, στο ρόλο του αρχιμάγειρα του πρίγκιπα της Ευρασίας, για αν απαγγείλει ένα ατελείωτο και εξαιρετικά περίτεχνο μενού. Αυτό του το σύντομο πέρασμα, που το διασκέδασε πολύ, ήταν, όπως σημειώνει, ένα δώρο του σκηνοθέτη, μια αναγνώριση της μαγειρικής πορείας και της προσωπικότητάς του. Ρωτάω αν το φιλμ πέρα από μια αποτύπωση της τρυφερής ερωτικής-μαγειρικής σχέσης του Ντοντέν και τις Εζενί είναι ταυτόχρονα κι ένα love letter στη γαλλική γαστρονομία. Με τη σημασία της ακρίβειας του μαγειρέματος, τις λεπτομέρειες που μεγεθύνουν την απόλαυση, τον Antonin Carême και τον Escoffier που μπαίνουν στη συζήτηση, την αναφορά στην «ψυχή» του μάγειρα, που υπό προϋποθέσεις μπορεί να είναι καλλιτέχνης… Απαντάει καταφατικά. «Είναι ένας φόρος τιμής στην αγάπη, στον σεβασμό μεταξύ αυτών των δύο προσώπων, αλλά και στην κουλτούρα μας στον μαγειρικό πολιτισμό μας, στην ομορφιά.» Λίγο πριν κλείσουμε το τηλέφωνο, του ζητώ να μου πει πόσο έχει αλλάξει η στη σύγχρονη εποχή η αντίληψή μας για το φαγητό. «Η ταινία μιλάει για μια διαφορετική εποχή, για μια άλλη κοινωνική συνθήκη», σημειώνει. «Εικονογραφεί ανθρώπους που δεν δουλεύουν, που αγνοούν τα βάσανα, τον πόνο, λειτουργεί και ως αφορμή για κοινωνική κριτική για το παρελθόν. Βλέπεις αυτούς τους εύπορους gentlemen που τρώνε και τρώνε. Εγώ αυτή τη στιγμή δεν δουλεύω για έναν πρίγκηπα, δουλεύω για τον εαυτό μου..». Έχει αλλάξει όμως, στα ενδιάμεσα χρόνια, ο τρόπος που απολαμβάνουμε ένα καλομαγειρεμένο, φροντισμένο φαγητό; «Καθόλου. Η απόλαυση είναι η ίδια» λέει ο Pierre Gagnaire. «Απολύτως». Βλέποντας την ταινία η αλήθεια είναι ότι το νιώθεις αυτό.