Μια all-star γυναικεία τετράδα ηθοποιών εξασφάλισε ο Γιάννης Χουβαρδάς για το Πονηρό πνεύμα, τη νέα σκηνοθετική του πρόταση πάνω στη γνωστή φάρσα του Νόελ Κάουαρντ, που κάνει πρεμιέρα σε λίγες μέρες στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Η Αμαλία Μουτούση, η Άννα Μάσχα, η Κωνσταντίνα Τάκαλου και η Κατερίνα Λέχου, τέσσερις ηθοποιοί διαφορετικών «αποχρώσεων», γερού ερμηνευτικού ενστίκτου και σημαντικών καλλιτεχνικών διαδρομών, οι οποίες κατάφεραν μέσα στα χρόνια να χτίσουν καριέρες περιωπής και να αγαπηθούν βαθιά από το κοινό, ενώνουν τις δυνάμεις τους για την πιο φιλόδοξη θεατρική παράσταση της νέας χρονιάς.
Η καθημερινότητά τους αυτό το διάστημα είναι δοσμένη στις «απαιτητικές αλλά συναρπαστικές», όπως θα συμφωνήσουν, πρόβες για το ανέβασμα του έργου. Η σκηνοθετική «παρτιτούρα», άλλωστε, επιτάσσει σώμα και πνεύμα σε διαρκή εγρήγορση. «Αυτό που κάνουμε με τον Χουβαρδά είναι για μένα εντελώς πρωτόγνωρο», λέει η Κατερίνα Λέχου. «Είναι μια πρόκληση, μια δυσκολία, μια άσκηση και ένας νέος κόσμος που μας ανοίγει ο Γιάννης. Πρέπει να έχεις τις κεραίες σου συνεχώς τεταμένες.
»Δεν έχεις το περιθώριο του λάθους. Ένα λάθος δικό σου θα επηρεάσει αυτόματα τους άλλους και θα δημιουργηθεί μια απίστευτη παραφωνία. Αυτό είναι και το δέλεαρ, βέβαια, της όλης ιστορίας». Η Άννα Μάσχα γνωρίζει καλά τους ιδιαίτερους κώδικες του Χουβαρδά, καθώς έχει συνεργαστεί μαζί του άλλες τρεις φορές. «Είναι ο άνθρωπος που έχει σφραγίσει εντελώς την επαγγελματική μου ζωή», λέει. «Συναντιόμαστε ξανά, πιο ώριμοι, διατηρώντας ακόμα πιο θερμή την αγαπησιάρικη σχέση μας».
Η ζωή βρίσκει τρόπο να συνεχιστεί
Η θρυλική μαύρη κωμωδία του Κάουαρντ θέλει τον γάμο του Τσαρλς (Αργύρης Ξάφης) και της Ρουθ (Κωνσταντίνα Τάκαλου) να βρίσκεται σε μόνιμη κρίση. Όταν κατά τη διάρκεια μιας σεάνς μπαίνουν στη ζωή τους μια στενή φίλη (Κατερίνα Λέχου), ένα εκκεντρικό μέντιουμ (Αμαλία Μουτούση) και το ενοχλητικό φάντασμα μιας πρώην συζύγου (Άννα Μάσχα), η κατάσταση θα πάρει την κάτω βόλτα. «Το έργο γράφτηκε το 1941, τη στιγμή που στο Λονδίνο έπεφταν βόμβες», λέει η Κωνσταντίνα Τάκαλου. «Υπάρχει ένας ενδιαφέρων παραλληλισμός της εμπόλεμης κατάστασης που επικρατεί εντός και εκτός σπιτιού. Έξω, οι καταστροφικές επιθέσεις ισοπεδώνουν την πόλη και μέσα τη σχέση του ζευγαριού. Μέσα σ’ αυτή τη μαυρίλα τα προβλήματα συνεχίζονται, η ίδια η ζωή συνεχίζεται μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες. Αυτό το σχόλιο του συγγραφέα μού φαίνεται τρομερά ανθρώπινο. Παρά τον πόνο και τον θάνατο, δηλαδή, η ζωή θα βρει τρόπο να κινηθεί μπροστά».
Ένα συνεχόμενο πάρτι
Με επίκεντρο αυτό το δίπολο ζωής και θανάτου, η παράσταση αναπτύσσει ως κεντρικό άξονα την ιδέα ενός συνεχόμενου πάρτι, βασισμένου στο γέλιο και στα συστατικά της καλής κωμωδίας. «Σε μαζικά δύσκολες περιόδους όπως αυτή που ζούμε τώρα με την πανδημία, ψάχνεις να βρεις διέξοδο σε πράγματα που απλώς σε κάνουν να γελάς. Ξορκίζεις τη δυσκολία γελώντας. Το γέλιο είναι ένα πανίσχυρο όπλο σε τέτοιες καταστάσεις, λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά, στον βαθμό που όλη η τέχνη λειτουργεί έτσι», τονίζει η Άννα Μάσχα. Για την Αμαλία Μουτούση, η κωμωδία είναι απαραίτητη στη ζωή μας. «Είναι δύσκολο στην εποχή μας το γέλιο», λέει. «Πώς να γελάσεις εύκολα σήμερα όταν πεθαίνουν εκατό άνθρωποι γύρω σου κάθε μέρα; Είναι σαν πόλεμος. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε ένα γέλιο που αντί να μας αποχαυνώνει, να μας επιστρέφει μια ελπίδα, μια δύναμη. Αν κάτι μαθαίνεις μέσα από το ξαλάφρωμα του γέλιου, είναι πώς να παίρνεις τον εαυτό σου λιγότερο στα σοβαρά. Η καλή κωμωδία δεν σε αποκόβει από την πραγματικότητα, αντιθέτως σε εμψυχώνει για να τα βγάλεις πέρα με αυτήν».
Πίστη στο θέατρο και στον άνθρωπο
Το έργο που γράφτηκε μέσα σε πέντε μέρες και έκανε ρεκόρ παραστάσεων στο Ουέστ Εντ, αγαπιέται μέσα στα χρόνια και για τα μεταφυσικά ερωτήματα που εγείρει, όπως το αν υπάρχει ζωή σε μια άλλη διάσταση και τι συμβαίνει μετά τον θάνατό μας. «Προσωπικά, δεν έχω τέτοιου είδους γενικής φύσεως στοχαστικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Η μόνη μου αληθινή αναζήτηση έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη μου στον Θεό», λέει η Α. Μουτούση. « Τις υπαρξιακές μου ανασφάλειες και τον φόβο μου για το άγνωστο τα εναποθέτω στη σχέση μου με τον Θεό, η οποία όσο βαθαίνει με κάνει να βλέπω τη ζωή με διαφορετικά μάτια».
Για την Κωνσταντίνα Τάκαλου, η πίστη σε κάτι αόρατο μοιάζει πολύ με το θέατρο. «Για μένα υπάρχει μεγάλη σύνδεση μεταξύ της πίστης σε έναν αόρατο Θεό και της πίστης στο αόρατο σύμπαν του θεάτρου. Και οι δύο περιπτώσεις σε καλούν να πιστέψεις σε πράγματα που δεν μπορείς να δεις ή να συλλάβεις εύκολα, περιμένοντας να γίνει ένα θαύμα. Στο θέατρο συγκινούμαστε ή γελάμε με κάτι που ξέρουμε ότι δεν υπάρχει, αλλά κάνουμε πως υπάρχει. Κάτι που μοιάζει ψεύτικο, ταυτόχρονα μοιάζει πολύ αληθινό. Τόσο αληθινή μπορεί να είναι και η πίστη στο ότι υπάρχει κάτι μετά ή πέρα από εμάς. Ουσιαστικά πρόκειται για την πίστη στον ίδιο τον άνθρωπο».
Ένας χρόνος #MeToo
Την πίστη στην ανθρώπινη δύναμη να ξεπεράσει όσα την ισοπεδώνουν ή την εμποδίζουν να δρα με ελευθερία, έφερε στην επιφάνεια και το κίνημα του #MeToo. Τις ρωτώ πώς βλέπουν να διαμορφώνεται η κατάσταση στο θέατρο έναν χρόνο μετά τις αποκαλύψεις. Υπάρχει ελπίδα φωτός; Έχει αλλάξει, όντως, κάτι προς το καλύτερο; «Παίρνω δύναμη από τη γενναιότητα των γυναικών αλλά και κάθε ανθρώπου που λέει τα πράγματα με το όνομά τους », λέει η Α. Μουτούση. «Συμβαίνουν τεράστιες αλλαγές με τρομακτικά γρήγορους ρυθμούς, που δεν προλαβαίνουμε να τις επεξεργαστούμε γιατί είμαστε μέσα στη δίνη αυτών των αλλαγών. Εύχομαι αυτή η καθαρή ενέργεια που ήρθε στο φως να παραμείνει καθαρή και οι άνθρωποι να μη φοβούνται να μιλήσουν ανοιχτά για ό,τι τους παραβιάζει. Κι εύχομαι όλο αυτό το τσουνάμι” να μας ενώσει και όχι να μας τσαλαπατήσει με διχασμούς, ανθρωποφαγίες, τηλεδίκες και κακή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μπορούμε να αλλάξουμε ο καθένας μέσα μας; Αν όλα γύρω μας αλλάζουν κι εμείς μένουμε ίδιοι, τι νόημα έχει;».
Η Κατερίνα Λέχου, έχοντας υπάρξει κομμάτι του κινήματος μέσω της κοινοποίησης της δικής της προσωπικής ιστορίας, πιστεύει ότι «σε όλα τα πράγματα έρχεται κάποια στιγμή το πλήρωμα του χρόνου. Κάτι που πρεσβεύω στη ζωή, εκ πείρας και όχι θεωρητικά, είναι ότι η αλήθεια ποτέ δεν μπορεί να μείνει για πάντα κρυμμένη. Βλέπω γενικά σε όλους τους χώρους να υπάρχει πια λιγότερος φόβος, μια τάση να ειπωθούν όσα φοβόμασταν να ξεστομίσουμε. Παρόλο που η νοσηρότητα θα υπάρχει πάντα εκεί έξω, μπορεί να ξεκινήσει μια εποχή που ο νοσηρός θα έχει περισσότερα κρατήματα στο να εκδηλώσει τη νοσηρότητά του. Νιώθω ότι φοβόμαστε λιγότερο πια. Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό».
Γυναικείος ανταγωνισμός
Παρότι το κίνημα ήταν μια αφορμή για πολλές γυναίκες να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να δράσουν ομαδικά, ο γυναικείος ανταγωνισμός είναι μια θεωρία που διαχρονικά συνοδεύει τη γυναικεία φύση, κάτι που και ο Κάουαρντ επισημαίνει στην κωμωδία του. Αναρωτιέμαι πώς είναι για τέσσερις φτασμένες πρωταγωνίστριες να συνυπάρχουν σκηνικά. «Το θέατρο σε μαθαίνει πώς να νικάς τους εγωισμούς σου», λέει η Κατερίνα Λέχου. «Έχω συναντηθεί πολλές φορές με τον ανταγωνισμό μεταξύ γυναικών», συνεχίζει η Κωνσταντίνα Τάκαλου. «Έχει να κάνει με το γεγονός ότι κάποιος θέλει πάντα να νικάει. Με το πού φτάνει το βέλος. Έχει να κάνει, όμως, σε μεγάλο βαθμό και με τη ζήλια. Η ζήλια μπορεί να είναι από το πιο αθώο μέχρι το πιο φασιστικό πράγμα του κόσμου. Την προτιμώ στο επίπεδο που υπάρχει απλώς ως κάτι που έχει την ικανότητα να σε διεγείρει και να σε κινητοποιήσει προς κάτι καλύτερο».
Αυτή τη βλέψη προς το καλύτερο τη φέρουν και οι τέσσερις, κρίνοντας από τις καριέρες και τις επιλογές τους. Μετρούν, πια, δεκαετίες στο να τελειοποιούν διαρκώς την τέχνη τους. Υπάρχει κάποιο μυστικό; «Κανένα μυστικό!» λέει η Άννα Μάσχα. «Μέσα στα χρόνια, κι εγώ κλονίζομαι, χάνω τη δύναμή μου, το κουράγιο μου. Θολώνει ο λόγος για τον οποίο κάνω αυτή τη δουλειά. Πάντα, όμως, κάτι θα συμβαίνει και θα μου επιβεβαιώνει ότι βρίσκομαι στο σωστό μονοπάτι. Μια ωραία στιγμή στην πρόβα, μια ωραία στιγμή ένωσης, όπως αυτή εδώ στην παράστασή μας. Έχω δεχτεί σε μεγάλο βαθμό την επιβράβευση γι’ αυτό που κάνω. Οι ηθοποιοί, όμως, είμαστε μονίμως ανασφαλείς, άρα και ανικανοποίητοι.
»Ξέρεις, κάποια στιγμή περνάει η περίοδος της νεότητας, που είναι και μια περίοδος χάριτος, και έρχεται η περίοδος που πρέπει να αποδεικνύεις διαρκώς ότι αξίζεις τον θαυμασμό όσων σε έχουν θαυμάσει. Όλα αυτά, βλέποντάς τα τώρα με την απόσταση που δίνει ο χρόνος, είναι λίγο νευρωτικά πράγματα, τα οποία νιώθω ότι έχω αφήσει πίσω μου. Η ωριμότητα σε διδάσκει ότι έχει περάσει πια ο καιρός που ένιωθες ότι μπορείς να τα κάνεις όλα. Σ’ αυτή την ηλικία είναι καλό να ξέρεις ότι δεν μπορείς να κάνεις τα πάντα. Σε φέρνει πιο κοντά στην αποδοχή του εαυτού σου αυτή η σκέψη. Προσωπικά, κοιτώντας πίσω, λέω ότι είμαι χορτασμένη. Δεν έχω βαριά απωθημένα». Όλη αυτή η διαδρομή στο θέατρο έχει μαλακώσει τον χαρακτήρα της Αμαλίας Μουτούση. «Η συνύπαρξη με τους άλλους με έχει βοηθήσει σε πολλά», λέει. «Το θέατρο ήταν πάντα το γλυκό βασανάκι στο οποίο αφιέρωσα τη ζωή μου. Μια εμπειρία σχέσεων, που με μαθαίνει πώς να προσφέρω και πώς να είμαι διαθέσιμη, πώς να έχω υπομονή. Μου μαθαίνει ότι το μοίρασμα στις δυσκολίες ελαφραίνει το βάρος των πραγμάτων και ότι αυτό που νομίζω ότι συμβαίνει μόνο σ’ εμένα συμβαίνει και σε άλλους ανθρώπους».
Αναζητώντας την ψευδαίσθηση
Αλήθεια, πώς μοιάζει στα μάτια τους η νέα γενιά ηθοποιών που ξεκινά τώρα τους βηματισμούς της πάνω σε δρόμους από τους οποίους και οι ίδιες πέρασαν ή άνοιξαν στο πέρασμά τους; «Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στη νέα γενιά», λέει η Άννα Μάσχα, αναλογιζόμενη την εμπειρία της ως δασκάλα υποκριτικής στις δραματικές σχολές. «Βλέπω ότι οι νέοι σήμερα έχουν όλα τα προσόντα να θεμελιώσουν κάτι καινούργιο, προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι παιδιά που έχουν απίστευτη σχέση με την τεχνολογία, είναι περισσότερο πολίτες του κόσμου από ό,τι ήμασταν εμείς και θεωρούν αδιαπραγμάτευτα τα μηνύματα περί συμπερίληψης και ανοχής απέναντι στο διαφορετικό. Προσπαθώ να τους μεταφέρω όση αισιοδοξία μού έχει απομείνει, να συντηρώ το πάθος τους, να προειδοποιώ για τις δυσκολίες και να τους φέρνω σε επαφή με την πραγματικότητα. Να έχουν τα πόδια τους στη γη, αυτό τους λέω». Η Κωνσταντίνα Τάκαλου δεν βρίσκει κάποια διαφορά ανάμεσα στα κίνητρα που ώθησαν εκείνη να μπει στη σχολή και σε αυτά που ωθούν την τωρινή γενιά. «Πάντα κάποιοι άνθρωποι θα οδηγούνται στην τέχνη για κάποιους πολύ εσωτερικούς λόγους, αναζητώντας την ψευδαίσθηση. Αυτή είναι η κοινή επιθυμία όλων όσοι μπαίνουν σε αυτή τη δουλειά, όποτε κι αν μπουν. Το πιο δύσκολο για μένα δεν είναι να τους δώσω τα κλειδιά για να μάθουν να ξεκλειδώνουν έναν ρόλο, αλλά το πώς θα τους δείξω να στέκονται στη σκηνή ως άνθρωποι. Η πρόκληση είναι να κάνεις καλύτερους ανθρώπους, όχι καλύτερους ηθοποιούς», τονίζει.
«Το να τραβήξει τα φώτα ένα καινούργιο πρόσωπο είναι φυσικό», λέει η Κατερίνα Λέχου, ανοίγοντας μια συζήτηση σχετικά με τη φθορά που φέρνει ο χρόνος, αλλά και το πώς το επάγγελμά τους αντιμετωπίζει μια γυναίκα που μεγαλώνει. «Είναι χρέος μας να αφήσουμε τον δρόμο ανοιχτό στους νέους, αλλά παράλληλα να αγκαλιάσουμε και αυτό που εμείς είμαστε σήμερα. Δεν κάνω την ωραία. Δεν πάω να συναγωνιστώ όχι μόνο μια εικοσάρα, αλλά ούτε και μια σαραντάρα, γιατί είμαι 54 ετών. Προσπαθώ να προτάσσω την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου, για την οποία δουλεύω σκληρά και ανέκαθεν ήμουν σε εγρήγορση για να τη διατηρώ υγιή και ζωντανή. Σαφώς, πολλές φορές νιώθω ότι ως γυναίκα πρέπει να παλέψω περισσότερο από όσο ένας άνδρας. Δεν είναι εύκολο να είσαι γυναίκα. Δεν αντιμετωπίζεται το ίδιο ένας άνδρας 54 ετών με μια γυναίκα στην ίδια ηλικία. Γι’ αυτό και έχουμε ανδροποιηθεί με έναν τρόπο οι γυναίκες, χάνοντας τη θηλυκότητά μας». «Θαυμάζω πολύ τις αντοχές του γυναικείου φύλου», λέει από την άλλη η Κωνσταντίνα Τάκαλου. «Γι’ αυτό νιώθω ευλογημένη τώρα που μοιράζομαι τη σκηνή με άλλες τρεις υπέροχες γυναίκες. Είναι σαν να μαθαίνω ξανά το γυναικείο μυαλό και να το εκτιμώ ακόμα περισσότερο. Τις χαζεύω να παίζουν και καμαρώνω για όσα αποτελούν μια γυναίκα. Κρύβουμε μια απίστευτη δύναμη οι γυναίκες, που, όταν βγαίνει στην επιφάνεια, είναι τρομερά γοητευτική».
ΙΝFO → Η κωμωδία Πονηρό πνεύμα του Νόελ Κάουαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, ανεβαίνει από 26/2 στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (Αγίου Κωνσταντίνου 22-24, Ομόνοια). Τετάρτη και Κυριακή στις 19.00 / Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 20.30. Ταμεία εισιτηρίων: 210-5288170/171.