«Όταν πρωτοέγραψα το σενάριο για το Crimes of the Future πριν από δύο δεκαετίες, η τοποθεσία του δεν είχε αποφασιστεί. Όταν όμως έφτασε η ώρα της πραγματοποίησης, αρχίσαμε να εξερευνούμε τη δυνατότητα να γυρίσουμε στην Ελλάδα. Κοιτάζοντας τα μοναδικά κτίρια και τους εξωτερικούς χώρους μέσα και γύρω από την Αθήνα, το εκπληκτικό περίγραμμα μιας αρχαίας πόλης, την υπνωτιστική παρουσία μιας αρχαίας θάλασσας, το όραμά μου για την ταινία ξαφνικά ολοκληρώθηκε. Αγκάλιασα ολοκληρωτικά τα δώρα που μου πρόσφερε η Αθήνα, και τώρα μοιάζει απίθανο το φιλμ να είχε υλοποιηθεί οπουδήποτε αλλού», δήλωσε ο σπουδαίος Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ λίγο μετά το πέρας των γυρισμάτων της τελευταίας του ταινίας στην Ελλάδα.
Το Crimes of the Future, στο οποίο πρωταγωνιστούν οι Βίγκο Μόρτενσεν, Λεά Σεϊντού και Κρίστεν Στιούαρτ, συμπεριλήφθηκε πρόσφατα στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του επερχόμενου Φεστιβάλ των Καννών, μαζί με το επίσης γυρισμένο στη χώρα μας The Triangle of Sadness του Σουηδού Ρούμπεν Έστλουντ. «Η συνεργασία με όλους τους φορείς και τους Έλληνες συμπαραγωγούς της Heretic ήταν άψογη. Αγάπησα την Ελλάδα, τη νοοτροπία των ανθρώπων και την προθυμία τους να σε κάνουν να αισθανθείς άνετα, παρότι τα γυρίσματα έγιναν και εν μέσω πανδημίας», είπε στο «Κ» ο βραβευμένος με τον Χρυσό Φοίνικα σκηνοθέτης, ο οποίος είχε για αρχικό προορισμό την Ταϊλάνδη, όμως τελικά προτίμησε τη «λιγότερο βαρετή, διαφορετικά τροπική» ομορφιά της Χιλιαδούς στην Εύβοια, κατόπιν προτροπής και του Γιώργου Λάνθιμου.
Στη φετινή Κρουαζέτ, που ανοίγει αυλαία στις 17 Μαΐου, θα διαγωνιστεί επίσης το Burning Days του Έμιν Άλπες, το οποίο γυρίστηκε στην Ελλάδα και θα πάρει μέρος στο τμήμα Ένα κάποιο βλέμμα του σπουδαίου φεστιβάλ. Στα μέρη μας, ωστόσο, δεν γυρίζονται μόνο ταινίες, αλλά και σειρές. Η πολύ επιτυχημένη Τεχεράνη της Apple TV κάνει πρεμιέρα στις 6 Μαΐου, έχοντας επιστρέψει στην Αθήνα και για τον δεύτερο κύκλο της, με την ελληνική πρωτεύουσα να «ντουμπλάρει» ξανά την αντίστοιχη του Ιράν. Πράγματι, μέσα στο 2021 «στρατοπέδευσαν» στην Ελλάδα τουλάχιστον δέκα διεθνή κινηματογραφικά πρότζεκτ με προϋπολογισμό δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Το Go (Knives Out 2), σίκουελ του πολύ επιτυχημένου Knives Out, με τον Ντάνιελ Κρεγκ στον πρωταγωνιστικό ρόλο και τη σφραγίδα του Netflix, ήταν το πιο ακριβό από αυτά, με γυρίσματα στο Πόρτο Χέλι και στις Σπέτσες. Το Rise, η ιστορία των νεανικών χρόνων του Γιάννη Αντετοκούνμπο από το Disney+, πήγε σε Αττική, Βοιωτία, Κορινθία και Αργολίδα. Επιπλέον, η τρίτη σεζόν του δημοφιλούς Jack Ryan με τον Τζον Κρασίνσκι γυρίστηκε μέσα στο 2021 σε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο.
Όλα τα παραπάνω, μαζί με πολλά ακόμα μικρότερου βεληνεκούς έργα, συνθέτουν τον χάρτη των 92 κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών που έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα από την επίσημη έναρξη του προγράμματος rebate, τον Απρίλιο του 2018. Η συνολική επένδυση ξένων και εγχώριων πρότζεκτ που υπάγονται σε αυτό υπολογίζεται περίπου σε 316 εκατομμύρια ευρώ. Σύμφωνα με τις τελευταίες ρυθμίσεις του χρηματοδοτικού εργαλείου, οι διεθνείς παραγωγές που προτιμούν την Ελλάδα λαμβάνουν πίσω το 40% των επιλέξιμων δαπανών που πραγματοποιούν εδώ, με το συνολικό ποσό πάντως σε κάθε περίπτωση να μην ξεπερνά τα 12 εκατ. ευρώ ανά έργο.
«Όταν ξεκινήσαμε, πριν από σχεδόν έξι χρόνια, ήμουν αισιόδοξος γιατί γνώριζα τη δυναμική του εργαλείου του rebate, έπρεπε ωστόσο αυτή να φανεί και στην πράξη. Στην πορεία κάποια πράγματα έγιναν πιο γρήγορα από όσο περιμέναμε και άλλα καθυστέρησαν. Το σημαντικό όμως είναι πως η αρχική ιδέα να φτιάξουμε ένα σύγχρονο κινηματογραφικό οικοσύστημα στην Ελλάδα αρχίζει να υλοποιείται. Οι αλλαγές που κάναμε στο σύστημα στα τέλη του 2020 αύξησαν τρομερά το ενδιαφέρον των μεγάλων παραγωγών από το εξωτερικό και το επόμενο καλοκαίρι ήρθε η εκτίναξη.
»Μεγάλο ρόλο έπαιξε επίσης ότι εν μέσω Covid-19 δεν κλείσαμε ποτέ, ήμασταν σε συνεχή επικοινωνία με τις εταιρείες παραγωγής, παρακολουθούσαμε τον ανταγωνισμό και βελτιώσαμε το rebate. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την αρχική καλή εικόνα της πανδημίας, βοήθησαν να μας έρθουν και παραγωγές που προορίζονταν για άλλες χώρες και να μείνουν ευχαριστημένες με όσα συνάντησαν εδώ», μας λέει ο πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ), Πάνος Κουάνης.
Γυρίσματα παντού
Πλήθος κόσμου ήταν συγκεντρωμένο πίσω από κιγκλιδώματα ένα πρωινό του Απριλίου στην πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης. Μπροστά από τα κάγκελα, ο Χολιγουντιανός σταρ Άαρον Έκχαρτ προχωρά αργά μέσα σε καπνούς, σέρνοντας μαζί του ένα πελώριο σφυρί. Στον δρόμο του βρίσκει έναν άνδρα ξαπλωμένο στο έδαφος. Του καταφέρει ένα γερό χτύπημα με το σφυρί και στη συνέχεια τον πυροβολεί. Δύο αστυνομικοί ορμούν στη σκηνή φωνάζοντας στα ελληνικά «ακίνητος!» και κατόπιν πυροβολούν. Ο Έκχαρτ σωριάζεται. «Aaand Cut», ακούγεται από το μεγάφωνο. Λίγο αργότερα, εκατοντάδες κομπάρσοι εισβάλλουν στην πλατεία τρέχοντας αλλόφρονες, με την κάμερα να καταγράφει τα «επεισόδια».
Οι Θεσσαλονικείς είναι αρκετά συνηθισμένοι τα τελευταία δύο χρόνια να βλέπουν στους δρόμους της πόλης τους συνεργεία γυρισμάτων και αστέρες του σινεμά. Πέρυσι το καλοκαίρι, κατέφτασε εκεί ο Αντόνιο Μπαντέρας για τα γυρίσματα του The Enforcer, με τη Θεσσαλονίκη να αντικαθιστά κινηματογραφικά το Μαϊάμι και μισή ντουζίνα θεόρατους φοίνικες να πηγαινοέρχονται για μέρες από το λιμάνι στον περιφερειακό και τούμπαλιν. Τον Νοέμβριο, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας κατέλυσαν ηθοποιοί όπως o Τζέισον Στέιθαμ, η Μέγκαν Φοξ, ο Άντι Γκαρσία και ο 50 Cent για τα γυρίσματα του The Expendables 4. Όσο για τον Άαρον Έκχαρτ, αυτός βρέθηκε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη για το κατασκοπικό θρίλερ The Bricklayer, σε σκηνοθεσία του Ρένι Χάρλιν. Και οι τρεις παραγωγές που αναφέραμε ανήκουν στη Millennium Media, η οποία συνεργάζεται με τα Nu Boyana Film Studios, με έδρα τη Βουλγαρία, και είναι ενδεικτικές του κινηματογραφικού πυρετού που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, έπειτα από τις τελευταίες ρυθμίσεις του συστήματος cash rebate του ΕΚΟΜΕ.
Τι παίρνει όμως ως αντάλλαγμα η χώρα; «Αρχικά, στον καθαρά οικονομικό τομέα, όλες οι διεθνείς μελέτες δείχνουν πως ο οικονομικός πολλαπλασιαστής για το συγκεκριμένο πρόγραμμα κινείται ανάμεσα στο 2 και το 4, ανάλογα και με το είδος του industry που υποστηρίζει (μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ, σειρές, animation, gaming κ.ο.κ.). Αυτό σημαίνει θέσεις εργασίας (κοντά στις 50 χιλιάδες υπολογίζεται πως έχουν δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα του προγράμματος) και ζεστό χρήμα, το οποίο μάλιστα δεν πέφτει μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και στην περιφέρεια. Φυσικά, τα οφέλη από την τουριστική προβολή με τα τοπία και τα σημεία ενδιαφέροντος της χώρας είναι κι αυτά πολύ σημαντικά», επισημαίνει ο κ. Κουάνης.
Επιτυχίες και… παρατράγουδα
Όπως είναι φυσικό, αυτή η πορεία των τελευταίων δύο-τριών ετών που έφερε και τις περισσότερες ξένες παραγωγές στη χώρα μας είχε απ’ όλα: λαμπερά χολιγουντιανά ονόματα, σπουδαίους καλλιτέχνες που υλοποίησαν εδώ το όραμά τους, αλλά και κάποια… παρατράγουδα, που έχουν κυρίως να κάνουν με τις «ωδίνες» του καινούργιου σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής. Σταχυολογώντας ορισμένα highlights, δεν μπορεί παρά να σταθεί κανείς στον εντυπωσιακό, λιγότερο φολκλόρ, αλλά πιο ουσιαστικό τρόπο με τον οποίο κινηματογραφείται πια το ελληνικό τοπίο. Το είδαμε στο Beckett του Netflix, με τον Τζον Ντέιβιντ Ουάσινγκτον να διασχίζει κυνηγημένος τα επιβλητικά βουνά και τα πέτρινα γεφύρια της Ηπείρου. Το απολαύσαμε και στην τηλεοπτική Μικρή τυμπανίστρια (Little Drummer Girl) του BBC, με τους πρωταγωνιστές να ρομαντζάρουν με φόντο τον υπέροχα φωτισμένο Παρθενώνα. Όπως είπαμε, ακόμα στην Ελλάδα έφτασαν πολυβραβευμένοι καλλιτέχνες όπως η οσκαρική Ολίβια Κόλμαν, η οποία έδωσε άλλο ένα ρεσιτάλ ερμηνείας στις Σπέτσες με το The Lost Daughter.
Προφανώς δεν ήταν όλα και πάντα ανέφελα. Πριν από μερικούς μήνες, η παραγωγή του Teen Soldier με τους Ρόμπερτ Ντε Νίρο και Τζέιμι Φοξ, που προορίζεται για τη Δράμα, κόντεψε να τιναχτεί στον αέρα εξαιτίας της αμετροέπειας κάποιων ντόπιων παραγόντων, οι οποίοι έσπευσαν να δημοσιεύσουν λεπτομέρειες γύρω από το πρότζεκτ πριν καν αυτό φιξαριστεί. Ευτυχώς, σύμφωνα με όσα μαθαίνουμε, η παραγωγή θα προχωρήσει πιθανότατα κανονικά στα τέλη της άνοιξης ή στις αρχές καλοκαιριού. Παρόμοιο πρόβλημα υπήρξε και στη Θεσσαλονίκη, με τα τοπικά μέσα να διακινούν επί μέρες πληροφορίες, ακριβείς και ψευδείς ανάκατα, σχετικά με σοβαρούς τραυματισμούς κασκαντέρ στα γυρίσματα του Expendables 4. Το συμπέρασμα που κρατάμε από όλα αυτά έχει να κάνει προφανώς με την εχεμύθεια, την οποία έχουν ως βασική προτεραιότητα οι ξένες παραγωγές και ειδικά οι χολιγουντιανές. Ο χρόνος και η εμπειρία σίγουρα θα βοηθήσουν ώστε η συνύπαρξή μας μαζί τους να γίνει πιο ομαλή και απροβλημάτιστη.
Ελλείψεις και επόμενοι στόχοι
Αν πάντως συνομιλήσει κανείς εκτενώς με ανθρώπους της βιομηχανίας, θα κατανοήσει πως υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν προκειμένου η Ελλάδα να πάρει πραγματικά τη θέση της ανάμεσα στους κινηματογραφικά θελκτικούς προορισμούς του πλανήτη. Αρχικά είναι η κατάρτιση του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού. Οι Έλληνες επαγγελματίες του σινεμά, οι οποίοι μάλιστα μέσα στα χρόνια της κρίσης μειώθηκαν αριθμητικά λόγω έλλειψης εργασίας, δεν αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες μεγάλων παραγωγών. Για τον λόγο αυτόν, στα γυρίσματα του Go τη δουλειά των τεχνικών και των βοηθητικών πήραν κυρίως Σέρβοι, Αμερικανοί και Άγγλοι, ενώ και στη Θεσσαλονίκη προτιμήθηκαν Βούλγαροι. Είναι φανερό συνεπώς πως τα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν εξαγγελθεί ήδη από διάφορους φορείς είναι παραπάνω από αναγκαία. Έπειτα έρχεται η δημιουργία μεγάλων στούντιο: αυτή τη στιγμή τα Στούντιο Κάπα στην Αττική είναι τα μεγαλύτερα της χώρας, με έκταση γύρω στα 1.600 τετραγωνικά, ενώ στη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της Θέρμης, είναι υπό κατασκευή –και δουλεύουν ήδη με τις παραγωγές που αναφέραμε παραπάνω– νέες εγκαταστάσεις. Τα χολιγουντιανού βεληνεκούς πρότζεκτ, ωστόσο, συχνά ζητούν χώρους άνω των 2.000-2.500 τετραγωνικών, τους οποίους προς το παρόν η Ελλάδα δεν μπορεί να παράσχει. Επιπλέον, σημαντική θεωρείται και η δημιουργία post production υποδομών, όπως αυτές που σχετίζονται με τη δημιουργία προηγμένων ειδικών εφέ για ταινίες, animation αλλά και gaming.
Η Ελλάδα διαθέτει βέβαια και ορισμένα φανερά πλεονεκτήματα σε αυτό το πολύ ανταγωνιστικό παιχνίδι της προσέλκυσης κινηματογραφικών παραγωγών. Αρχικά έχει πλέον βασικές υποδομές, δηλαδή καλά ξενοδοχεία, σύγχρονους δρόμους και αεροδρόμια, που έρχονται να «συνεργαστούν» με τον μοναδικό πλούτο του φυσικού τοπίου και των τοποθεσιών της. Για να το πούμε απλά, οποιαδήποτε παραγωγή μπορεί να βρεθεί από τις κορυφές και τις χαράδρες των βουνών στο γαλάζιο της θάλασσας μέσα σε 2-2½ ώρες το πολύ, κάτι το οποίο δεν ισχύει για τις περισσότερες χώρες του ανταγωνισμού. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα χρηματοδοτικά εργαλεία που περιγράψαμε, αναμένεται και φέτος το καλοκαίρι να προσελκύσουν αρκετές μεγάλες παραγωγές στη χώρα. Οι αρμόδιοι δεν είναι προς το παρόν σε θέση να επιβεβαιώσουν τίτλους και ποσά, ωστόσο ταινίες όπως αυτή της Νία Βαρντάλος με παραγωγό τον Τομ Χανκς είναι πολύ πιθανό να ξεκινήσουν γυρίσματα μέσα στους επόμενους μήνες.
Ο ρόλος του Film Commission και του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου
Το ΕΚΟΜΕ μπορεί να είναι εκείνο που μοιράζει το χρήμα στις ξένες παραγωγές, ωστόσο μεγάλο μέρος του συντονισμού και της οργάνωσης των πρότζεκτ περνά μέσα από τα τοπικά Film Offices των Περιφερειών, αλλά και το Hellenic Film Commission, που υπάγεται στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου.
Η συγκεκριμένη υπηρεσία, που έχει και διεθνώς αναγνωρίσιμη ονομασία, αποτελεί ουσιαστικά την πύλη εισόδου για τα οπτικοακουστικά έργα στην Ελλάδα. «Ο ρόλος μας είναι πολλαπλός. Η επιτυχής προσέλκυση διεθνών οπτικοακουστικών παραγωγών περιλαμβάνει την ανάδειξη της ποικιλομορφίας των τοποθεσιών της χώρας αλλά και τη χαρτογράφηση και την προώθηση των επαγγελματιών και των ταλέντων του τομέα της χώρας. Στο κομμάτι της διευκόλυνσης διαμεσολαβούμε για τον συντονισμό της επικοινωνίας δημόσιων και ιδιωτικών φορέων με ξένους και εγχώριους επαγγελματίες», σημειώνει η αναπληρώτρια διευθύντρια του Film Commission, Σταυρούλα Γερωνυμάκη.
Ένας άλλος σπουδαίος τομέας στον οποίο δραστηριοποιείται η συγκεκριμένη διεύθυνση του ΕΚΚ είναι η επαφή με τους λεγόμενους location scouts ή location managers, τους ανθρώπους δηλαδή που έχουν για αποστολή τους να «κυνηγούν» τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο ταιριαστές ως προς τις απαιτήσεις των παραγωγών που εκπροσωπούν. Πέρυσι, το Film Commission διοργάνωσε σχετικό εργαστήριο με καλεσμένους διακεκριμένους ξένους επαγγελματίες του χώρου, οι οποίοι ξεναγήθηκαν (και από αέρος) σε διάφορες «κινηματογραφικές» τοποθεσίες της Ελλάδας. Όταν δε είδαν το φαράγγι του Βίκου, δήλωσαν ενθουσιασμένοι και προέβλεψαν πως εκεί θα μπορούσαν να φανταστούν άνετα τον Τομ Κρουζ να γυρνά μια σκηνή δράσης με ελικόπτερο. «Προς αυτή την κατεύθυνση έχουμε ξεκινήσει και το Πρόγραμμα Ενίσχυσης Ανεύρεσης Χώρων, το οποίο ως εργαλείο προσέλκυσης χρηματοδοτεί δαπάνες location scouting· έως τώρα το πρόγραμμα έχει χρηματοδοτήσει εννέα έργα.
Επιπροσθέτως, η κατάρτιση των Ελλήνων επαγγελματιών του χώρου και η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους αποτελεί επίσης προτεραιότητά μας και δρομολογούνται σχετικές δράσεις και προγράμματα. Πρόσφατα είχαμε και την ενθαρρυντική βράβευση του line producer Κώστα Σφακιανάκη με το βραβείο Γκόγια για την καλύτερη οργάνωση παραγωγής στο γυρισμένο στην Ελλάδα Mediterraneo του Μαρσέλ Μπαρένα», συμπληρώνει η κ. Γερωνυμάκη.