Ο Χουάν Ερέρος αγαπάει τις πολύπλοκες κατασκευές. Αγαπάει επίσης τις νέες τεχνολογίες, τις απρόβλεπτες ιδέες, τη διδασκαλία, την επαφή με την καινούργια γενιά αρχιτεκτόνων. Ο στόχος του είναι πάντα, όπως μας είπε, ο άνθρωπος. Τον συναντήσαμε στο περιθώριο της διάλεξης που έδωσε πριν από λίγο καιρό στο Μουσείο Μπενάκη ως καλεσμένος του αρχιτεκτονικού περιοδικού ΔΟΜΕΣ. Μέσα από τη συζήτηση είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα έναν άνθρωπο με μεσογειακό ταμπεραμέντο, εξωστρεφή και γελαστό, που μεγαλώνοντας κάποτε στην ισπανική επαρχία είχε ένα αόριστο όνειρο περί αρχιτεκτονικής.
Είχατε δηλώσει παλιότερα ότι, όταν επιλέξατε τι θα σπουδάσετε, είχατε εντελώς λανθασμένη ιδέα για το τι είναι αρχιτεκτονική. Τι ήταν αυτό που σας κέρδισε τελικά;
Κατ’ αρχάς να διευκρινίσω ότι στην οικογένειά μου δεν υπάρχουν αρχιτέκτονες. Δεν γνώριζα το επάγγελμα, γι’ αυτό η διαδικασία παραγωγής ενός έργου, όπως την έμαθα, δεν είχε καμία σχέση με ό,τι φανταζόμουν. Η αρχιτεκτονική είναι κάτι πολύ σύνθετο και την ίδια στιγμή οικείο. Αν μπορώ να ανακαλέσω κάτι από εκείνα τα χρόνια, είναι ότι με γοήτευε η πειθαρχία που απαιτεί, αλλά και ότι ενώνει διαφορετικές εποχές, αντανακλά ιδέες.
Κατάγεστε από μια μικρή πόλη. Μήπως σας γοήτευσε η προβολή και η λάμψη που μπορεί να έχει το επάγγελμα του αρχιτέκτονα;
Όχι, δεν επιζητούσα την κοινωνική αναγνώριση. Ως νέος, ήθελα, όπως όλοι, να φύγω από τα στενά όρια της επαρχίας και να ζήσω στην πόλη και η αρχιτεκτονική ήταν η διέξοδός μου. Τριγυρνώντας όμως από παιδί στα βουνά της Σιέρα ντε Γκουανταράμα, είχα διαμορφώσει μια μάλλον ηρωική αντίληψη για την αρχιτεκτονική. Με μάγευαν τα μεγάλα εντυπωσιακά κτίρια, πάνω στα οποία ιχνηλατείς διαδρομές χρόνων. Στο Σαν Λορένθο ντε Ελ Εσκόριαλ, όπου μεγάλωσα, υπάρχει το ομώνυμο μοναστήρι με οικοδομήματα εξαιρετικής δυναμικής – αυτή η αρχιτεκτονική σε συνδυασμό με την πλούσια φύση τριγύρω έπλασαν μέσα μου μια επική εικόνα του κόσμου.
Δηλαδή, δεν είστε καθόλου ματαιόδοξος;
Δεν είμαι νάρκισσος…
Πώς ήταν στη Μαδρίτη;
Στην αρχή ένιωθα ανεπαρκής, ότι δεν είχα ευρεία παιδεία. Μια μικρή επαρχιακή πόλη προσφέρει ελευθερία σε ένα παιδί, δεν έρχεται όμως σε επαφή με άλλα πράγματα. Ως φοιτητής στη Μαδρίτη ανακάλυψα, ευτυχώς πολύ νωρίς, χάρη στους καθηγητές μου, ότι, αν ήθελα να κατανοήσω την αρχιτεκτονική και να πετύχω σε αυτήν, έπρεπε να εξελιχθώ σε πολλά διαφορετικά πεδία.
Πώς εννοείτε το να «πετύχετε»;
Να αλλάξετε τον κόσμο; Να επηρεάζετε τον τρόπο ζωής μιας κοινωνίας;
Ορισμένοι αρχιτέκτονες, πράγματι, συμμετέχουν σε σημαντικές μεταμορφώσεις που γίνονται στον κόσμο. Κατά κύριο λόγο τα πράγματα, όμως, δεν λειτουργούν πια έτσι. Η εποχή απαιτεί καλές ιδέες και συνέργειες σε όλα τα πεδία, είτε μιλάμε για την πολιτική είτε για την αρχιτεκτονική. Τα περισσότερα έργα δουλεύονται πάνω σε αυτή τη βάση: της συνέργειας.
Οπότε ποιος είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής σήμερα;
Θεωρώ ότι στις σύγχρονες κοινωνίες ο ρόλος της είναι να εδραιώσει τον σύνδεσμο μεταξύ διαφορετικών κόσμων, οι οποίοι δεν συνδέονται μεταξύ τους για ιστορικούς λόγους. Όπως για παράδειγμα η επανάχρηση παλιών κτιρίων. Η αρχιτεκτονική δεν αφορά απλώς τον σχεδιασμό, πρέπει να γίνει εργαλείο διαλόγου για το πώς αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα γύρω μας.
Δηλώνετε πραγματιστής. Ποιο είναι το μανιφέστο σας;
Η πρακτική μου βασίζεται στη συνεργασία και στη συζήτηση. Σπαταλώ με βεβαιότητα περισσότερο χρόνο συζητώντας και υπεραναλύοντας όσα πρέπει να γίνουν παρά σχεδιάζοντας. Σχεδιάζω ελάχιστα. Μετά απλώς όλοι ξέρουν τι πρέπει να κάνουν. Στο γραφείο μας όλοι οι συνεργάτες συνεισφέρουν και συμμετέχουν στα έργα που αναλαμβάνουμε με τρόπο πέρα από παραδοσιακά μοντέλα ιεραρχίας – η φιλοσοφία αυτή ξεχώριζε ήδη από τη συμμετοχή μας στην Biennale της Βενετίας το 2012.
Οι νέοι αρχιτέκτονες έχουν ευκαιρίες σήμερα;
Οι καιροί είναι πλέον πολύ διαφορετικοί, γι’ αυτό έχω επικεντρωθεί στη διδασκαλία. Θεωρώ χρέος μου να βοηθήσω τις νέες γενιές. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι νέος αρχιτέκτονας σήμερα. Όμως, μόνο αυτοί μπορούν να ερμηνεύσουν την εποχή μας. Οι νέοι δεν είναι το μέλλον. Είναι το παρόν.
Εμπνέεστε όμως και εσείς από την επαφή σας μαζί τους, έτσι δεν είναι;
Βέβαια! Ιδιαίτερα για το δικό μου πειραματικό περιβάλλον που δοκιμάζει νέες τεχνολογίες και ερευνά πόσο βιώσιμες μπορεί να είναι κάποιες ιδέες σε βάθος χρόνου, η διάδραση με τους φοιτητές είναι πολύ σημαντική. Μαθαίνω πώς σκέφτονται, τι βλέπουν και συχνά οργανώνω ξανά τη σκέψη μου προς άλλη κατεύθυνση. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο μέσα από τον διάλογο όσο και με επαφή με διαφορετικές γενιές.
Θεωρείτε ότι ο κόσμος καταλαβαίνει τις απαιτήσεις, τις δυσκολίες αλλά και τις καινοτομίες που κρύβει ένα κτίριο;
Αυτό είναι πράγματι ένα πρόβλημα. Γι’ αυτόν τον λόγο ετοιμάσαμε μια έκθεση με την κατασκευή του μουσείου Munch στο Όσλο. Δεν απευθύνεται σε αρχιτέκτονες αλλά στο κοινό. Δείχνει το παρασκήνιο της δημιουργίας ενός κτιρίου που για χρόνια ήταν γεμάτο ζωή και παραδίδεται άδειο, αποστειρωμένο, χωρίς ανθρώπους – όπως βλέπουμε τα κτίρια στις αρχιτεκτονικές φωτογραφίσεις. Η έκθεση παρουσιάζεται ήδη στη Μαδρίτη και θα περιοδεύσει σε πολλές πόλεις.
O Φράνσις Κέρε, νικητής του βραβείου Aρχιτεκτονικής Pritzker 2022, είχε δηλώσει ότι όπου υπάρχουν χρήματα δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση υλικών, ούτε όμως εκεί που δεν υπάρχουν χρήματα να λείπει η ποιότητα. Πώς το σχολιάζετε;
Έχει απόλυτο δίκιο, η ποιότητα δεν πρέπει να ταυτίζεται με τα χρήματα. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να επανερμηνεύσουμε την έννοια της ποιότητας, να αποσυνδεθεί από την πολυτέλεια και τον ελιτισμό. Είναι λυπηρό να φτιάχνεις κάτι για ελάχιστους. Όταν τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού δεν έχουν δικαίωμα στην αρχιτεκτονική, έχουμε υποχρέωση να αλλάξουμε το σύστημα. Να μην αποκλείουμε κανέναν. Ο Κέρε ξέρει πώς να είναι υπερπολυτελής, όταν του ζητηθεί, αλλά γνωρίζει πώς να κάνει αρχιτεκτονική για όλους.
Έπειτα από τόσα χρόνια εμπειρίας, πού έχετε επικεντρωθεί;
Θέλω να ακούω μη αναμενόμενες λύσεις. Με ενδιαφέρουν τα έργα αναφοράς, ιδέες που θα αλλάξουν τις ζωές ανθρώπων, όπως για παράδειγμα η πεζογέφυρα που φτιάξαμε στον σιδηροδρομικό σταθμό Σαντιάγο ντε Κομποστέλα. Για σχεδόν έναν αιώνα, οι ράγες χώριζαν το ιστορικό κέντρο της πόλης από τις περιοχές που βρίσκονταν στο βόρειο κομμάτι που οδηγεί στην παραλία. Με τη γέφυρα φτάνουν πλέον έως εκεί όχι μόνο γονείς με παιδιά, αλλά και πολλά αναπηρικά αμαξίδια. Αυτό είναι δημιουργικότητα για μένα, όχι τι χρώμα να βάψω μια βίλα. Η στιγμή που λες στον εαυτό σου «κάναμε τη διαφορά». Ακόμα και το Munch, που δέχτηκε τόσες επικρίσεις, ενσωματώθηκε στην καθημερινότητα των πολιτών και αποτελεί μέρος της αλλαγής που πραγματοποιείται στο παραλιακό μέτωπο του Όσλο.
Είναι το Munch το πιο δύσκολο έργο σας;
Ναι, είναι ένα έργο που ανέβασε το γραφείο μας σε άλλο επίπεδο. Είμαστε ένα γραφείο εξειδικευμένο σε νέες τεχνολογίες και κερδίσαμε τον διαγωνισμό το 2009 με μια περιβαλλοντική πρόταση, η οποία όμως χρειάστηκε να αναβαθμιστεί τρεις φορές μέχρι το 2020, που ολοκληρώθηκε το κτίριο, γιατί οι τεχνολογίες είχαν εξελιχθεί. Ωστόσο, το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν ο συντονισμός και η επικοινωνία με τόσο πολλούς ανθρώπους.
Πείτε μας μια ιστορία από τα παρασκήνια.
Στο Munch δούλευαν τόσο πολλοί επαγγελματίες από διαφορετικές χώρες, που σκεφτήκαμε να φτιάξουμε ένα κομψό μπλουζάκι που θα γράφει «Έχτισα και εγώ το Munch», για να το φορούν όσοι θέλουν εκτός δουλειάς – γιατί στο εργοτάξιο υπάρχει πρωτόκολλο ασφάλειας. Πράγματι, είχε μεγάλη επιτυχία το T-shirt, γιατί, όταν συναντιούνταν στα μπαρ, μιλούσαν μεταξύ τους και δημιουργήθηκαν ωραίες φιλίες. Κάποια στιγμή ζηλέψαμε και ζητήσαμε να δώσουν και σε εμάς δύο μπλουζάκια, ωστόσο η απάντηση που πήραμε ήταν αρνητική. «Εσείς σχεδιάσατε το Munch, δεν το χτίσατε».
Τι είναι αυτό που κάνει το γραφείο σας ξεχωριστό;
Δεν σχεδιάζουμε πολύ. Αντίθετα, με τον συνεργάτη μου Γιενς Ρίχτερ και την ομάδα μας συζητάμε πολύ και ανταλλάσσουμε ιδέες. Έτσι προέκυψε η πεζογέφυρα, το κάθετο μουσείο (Munch), ο πολυχώρος Agora που όλοι έλεγαν ότι δεν θα πετύχει και πλέον υιοθετούν την ιδέα αυτή. Θεωρώ ότι έχουμε δημιουργήσει ένα περιβάλλον με ομαδικό πνεύμα και ίσες ευκαιρίες. Μοιάζει ίσως λίγο με το αμφιθέατρο σχολής, δοκιμάζουμε, απορρίπτουμε, κάθε μέρα όμως κρατάμε κάτι.
Πού θεωρείτε ότι γίνεται ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική αυτή την εποχή;
Μας αρέσει να δουλεύουμε στη Λατινική Αμερική, γίνονται ενδιαφέρουσες αλλαγές, παρά τα προβλήματα που υπάρχουν. Στην Ευρώπη ξεχωρίζει το Βέλγιο, όπου έχουν συγκεντρωθεί οι πιο ταλαντούχοι νέοι αρχιτέκτονες και παράγουν πραγματικά καινοτόμα πράγματα, αλλά και η Γαλλία.
Πώς επηρέασε η πανδημία τη δουλειά σας;
Μας έκανε όλους πιο ευαίσθητους, γιατί έδειξε ότι δεν υπάρχουν προνομιούχοι. Ανέδειξε την ανάγκη για περισσότερο πράσινο και ήλιο, μας έβγαλε στις αυλές, μας ανέβασε στις ταράτσες. Άλλαξε τη σχέση μας με το σπίτι. Διαπιστώσαμε ότι τα κτίρια όπου ζούμε είναι μικρά χωριά, μικρές κοινότητες και μια αυλή μπορεί να μας ενώσει. Αυτή θα ήταν μια σημαντική αλλαγή, να εδραιωθεί δηλαδή η ιδέα της κοινότητας στα κτίρια, όπου θα βλέπαμε τη συνύπαρξη διαφορετικών γενιών, τάξεων, επαγγελμάτων – όλων των ανθρώπων.
Ο ΧΟΥΑΝ ΕΡΕΡΟΣ ΜΕ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ
Το 2014 ίδρυσε το Estudio Herreros στη Μαδρίτη, εδραιώνοντας μια πολυεπιστημονική πρακτική που αγκαλιάζει τόσο τη διδασκαλία και την επαγγελματική κατάρτιση όσο και την ερευνητική δραστηριότητα. Το πορτφόλιο του γραφείου περιλαμβάνει όλες τις κλίμακες έργων, ξεχωρίζουν ωστόσο τα πρότζεκτ υψηλής πολυπλοκότητας, που απαιτούν εξειδίκευση και συνδυασμό τεχνολογιών, όπως είναι το νέο μουσείο Munch στη Νορβηγία, ο πολυχώρος Ágora Bogotá στην Κολομβία κ.ά. Είναι επίσης Καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στη Σχολή Αρχιτεκτονικής της Μαδρίτης και Τακτικός Καθηγητής Επαγγελματικής Πρακτικής στο Columbia GSAPP στη Νέα Υόρκη.