Ανασύρω από το συρτάρι του γραφείου ένα μικρό εγχειρίδιο της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας (ΕΛΣΑΛ). «Αποβιβάζομαι» σε μερικούς σταθμούς του είδους στην Ελλάδα. 1913, πρώτο δείγμα γραφής με τίτλο «Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον», έργο αγνώστου. 1928, πρώτο μυθιστόρημα.
Ο Παύλος Νιρβάνας στήνει ένα Έγκλημα στο Ψυχικό. Δέκα χρόνια αργότερα, η Καθημερινή δημοσιεύει σε συνέχειες το αστυνομικό μυθιστόρημα της Ελένης Βλάχου, «Το μυστικό της ζωής του Πέτρου Βερίνη».
1953, εμφάνιση του Γιάννη Μαρή στα ελληνικά γράμματα και ο αστυνόμος Μπέκας γίνεται ο πιο χαρακτηριστικός ήρωας της αστυνομικής λογοτεχνίας, μέχρι τον θάνατο του «πατριάρχη» το 1979. Σταματάω στο 1995, στο ντεμπούτο του Πέτρου Μάρκαρη με το Νυχτερινό δελτίο και ήρωα τον αστυνόμο Χαρίτο.
Το είδος ανανεώνεται, ταξιδεύει στο εξωτερικό. Με τα χρόνια, ιδρύονται λέσχες, δημιουργείται επιστημονική βιβλιογραφία, κυκλοφορούν θεματικά περιοδικά, όπως το περιοδικό Πολάρ. Οι εκδόσεις παρουσιάζουν μεγάλη άνθηση, νέοι συγγραφείς κάνουν το ντεμπούτο τους με καλογραμμένες ιστορίες που διαθέτουν πολυδιάστατες προεκτάσεις και το κοινό επιλέγει ελληνικά.
Φτάσαμε στο 2022. Πού βρίσκεται σήμερα η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία;
Με τα μάτια στο σήμερα
Σίγουρα «τριγυρίζει» στην ελληνική κοινωνία, προσπαθώντας να αφουγκραστεί τους ήχους της εποχής μέσα από αφηγήσεις και ιστορίες με επίκαιρες θεματικές, χωρίς να λησμονείται το παρελθόν. Όπως έκανε η Ευτυχία Γιαννάκη στο τελευταίο της μυθιστόρημα, Οι ναυαγοί του Αυγούστου (εκδ. Ίκαρος), το οποίο εμπνεύστηκε από τη δολοφονία Ταχτσή αλλά και τις περσινές καταστροφικές πυρκαγιές στην Αττική. «Δεν είναι η επικαιρότητα που τρυπώνει στις αφηγήσεις, είναι η ίδια η ζωή και το χάος που επικρατεί σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη που θεωρώ ότι αποτελούν ένα πρόσφορο έδαφος για το αστυνομικό ή το νουάρ της Μεσογείου, όπως το λέμε. Οι αφορμές είναι παντού γύρω μας. Το επίκαιρο όμως στην τέχνη είναι το διαχρονικό», αναφέρει.
«Η άνοδος του φασισμού και η δίκη της Χρυσής Αυγής, οι γυναικοκτονίες, το μεταναστευτικό, η οικονομική κρίση εμπνέουν τους συγγραφείς να «σχεδιάσουν» τα εγκλήματά τους στο ελληνικό τοπίο και να αναδείξουν και να κριτικάρουν όσες παθογένειες της κοινωνίας τούς προβληματίζουν», παρατηρεί ο Δημήτρης Σίμος, δημιουργός των ιστοριών του αστυνόμου Καπετάνου. Όχι όμως σε τέτοιο βαθμό που να υποσκιάζεται η πλοκή της ιστορίας, η οποία εξασφαλίζει τη διαχρονικότητα του έργου από κοινού με «τον άνθρωπο και την ψυχολογία του που τον οδηγεί στο έγκλημα.
Αυτό είναι που παραμένει αναλλοίωτο σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου», πιστεύει ο Χρήστος Μαρκογιαννάκης, η δομή των μυθιστορημάτων του οποίου αξιοποιεί την τεχνική του whodunnit της Άγκαθα Κρίστι μαζί με στοιχεία whydunnit, με τα οποία εξερευνά τα κίνητρα και την ψυχολογία των θυτών.
Σύγχρονες επιρροές
Στις επιρροές τους οι παραπάνω συγγραφείς τοποθετούν την Άγκαθα Κρίστι και την Πατρίσια Χάισμιθ στο κέντρο των αρχικών ερεθισμάτων τους, καθώς η πρώτη ξέρει πώς να στήνει τους τέλειους γρίφους και η δεύτερη πώς να αποτυπώνει τον ανθρώπινο ψυχισμό. Ο Δημήτρης Σίμος εντοπίζει τη χρυσή τομή της έμπνευσης ανάμεσα σε ταινίες όπως το Se7en του Ντέιβιντ Φίντσερ και στις περιπέτειες του επιθεωρητή Μονταλμπάνο του Αντρέα Καμιλέρι. «Επειδή ο χρόνος είναι πια συμπιεσμένος, μπορείς να ξεκλειδώσεις μια ιδέα από μια σειρά ή μια ταινία αντί για το βιβλίο».
Η Κική Τσιλιγγερίδου δημιούργησε την τριλογία της Στέλλας Άνταμς, μιας αντικομφορμιστικής και badass ηρωίδας που καλείται να τα βγάλει πέρα με τη σκοτεινή πλευρά της Αθήνας, παίρνοντας δάνεια από αναγνώσματα του είδους, true crime ντοκιμαντέρ και podcasts. «Πρέπει να έχεις ήρωες που να ξεχωρίζουν όσο γίνεται από τους άλλους. Οι αναφορές και τα δάνεια φαίνονται, δεν τα έκρυψα και ποτέ, αλλά η Στέλλα Άνταμς είναι η Στέλλα Άνταμς. Νομίζω πως δεν θυμίζει κανέναν».
Εκτός από τη μαζική τηλεοπτική και κινηματογραφική παραγωγή, η έκρηξη δημοφιλίας του σκανδιναβικού νουάρ την περασμένη δεκαετία αποτυπώθηκε και στα ελληνικά με τα βιβλία του Βαγγέλη Γιαννίση.
Οι περιπέτειες του Ελληνοσουηδού επιθεωρητή Άντερς Οικονομίδη τοποθετούνται στο σουηδικό Έρεμπρου. Εκτός από την τριλογία Millennium του Στιγκ Λάρσον, που του έδωσε το έναυσμα να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη συγγραφή, μεγάλο ρόλο έπαιξε και το γεγονός πως ο Έλληνας συγγραφέας ζούσε για χρόνια στη Σουηδία. Φυσικά, για τον κάθε δημιουργό οι επιρροές διαφέρουν, αλλά σπάνια θα βρεθούν στους Έλληνες λογοτέχνες του είδους.
Ο Κώστας Καλφόπουλος, αρχισυντάκτης του περιοδικού Πολάρ, παρατηρεί το εξής: «Διαπιστώνουμε ήδη μια αναμενόμενη “αλλαγή σκυτάλης” από τους δοκιμασμένους συγγραφείς σε νέους, αρκετά ελπιδοφόρους εκπροσώπους και ότι οι νέοι αυτονομούνται σταδιακά από την παράδοση». Πώς προκύπτει αυτή η αυτονόμηση; Θέτω το ερώτημα στον Βαγγέλη Γιαννίση, λόγω της τεράστιας επιρροής του από τη σκανδιναβική λογοτεχνία.
«Νομίζω πως γι’ αυτό ευθύνεται η ηλικιακή εγγύτητα. Αν και μου αρέσει ο Μάρκαρης, δεν έχω τα ίδια βιώματα με εκείνον. Για παράδειγμα, η αντιπαλότητα μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς στην Ελλάδα στα βιβλία του δεν βρίσκεται στα ενδιαφέροντά μου. Προτιμώ να μιλήσω με όρους των καιρών μας, όπως “συντηρητισμός”, “φιλελευθερισμός”, “σοσιαλδημοκρατία”».
Νέες φόρμουλες
Παραμένουμε λίγο στην περίπτωση του Πέτρου Μάρκαρη, καθώς οι ιστορίες του αστυνόμου Χαρίτου έχουν αφήσει ένα ξεχωριστό στίγμα στην ελληνική αστυνομική λογοτεχνία που δύσκολα θα ξεθωριάσει.
Ο Χρήστος Μαρκογιαννάκης, του οποίου τα βιβλία κυκλοφόρησαν πρώτα στη γαλλική αγορά και ύστερα στην ελληνική, αναφέρει το εξής: «Οι Έλληνες συγγραφείς στη Γαλλία οφείλουν την παρουσία τους στον Πέτρο Μάρκαρη. Ουσιαστικά άνοιξε πόρτες με τα βιβλία του». Στο 2022, προκειμένου να ανοίξουν οι πόρτες για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, χρειάζονται μια εναλλακτική φόρμουλα.
Ο ΑΝΤ1 ανακοίνωσε την τηλεοπτική μεταφορά του εγκληματικού δράματος του Δημήτρη Σίμου «Σώσε με», με την κεντρική ηρωίδα αστυνόμο Λουκίδη να ερευνά ένα αποτρόπαιο έγκλημα στη Θράκη. Η τελευταία διασκευή αστυνομικού μυθιστορήματος στην τηλεόραση ανάγεται στο 2007, στην Άμυνα ζώνης του Μάρκαρη από την ΕΡΤ. Μπορεί η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία να βγει κερδισμένη από την τηλεόραση; «Πιστεύω πως θα βοηθήσει το είδος και θα το επικοινωνήσει στο κοινό. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, καθώς είναι και ένας από τους στόχους που έχουμε θέσει».
Ακόμη κι αν οι στόχοι των συντελεστών της σειράς επιτευχθούν και στρέψουν το εγχώριο και το διεθνές κοινό στην ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, δεν είμαστε σε θέση να μιλάμε για σχολή ελληνικού νουάρ. «Η προοπτική υπάρχει. Χρειάζεται όμως δεκαετίες και πολλά ακόμη βιβλία, ούτως ώστε να “πατήσουν” πάνω τους νέοι δημιουργοί. Θα είμαστε η προϊστορία εκείνων που θα γράψουν το μέλλον της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας», εκτιμά ο Βαγγέλης Γιαννίσης. Είμαστε ακόμα στην αρχή.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr