Η περιοχή ντζονγκου ακόμη κοιμάται μέσα στο πέπλο μιας πυκνής πρωινής ομίχλης όταν το κελάηδημα των πουλιών σηματοδοτεί την αρχή μιας καινούργιας μέρας. Καθώς η υγρασία σιγά σιγά εξατμίζεται, αποκαλύπτοντας τον γαλάζιο ουρανό, οι δασώδεις πλαγιές είναι γεμάτες με ήχους από τους μυριάδες καταρράκτες από τα τριγύρω βουνά. Ο ήλιος θα κάνει τη βόλτα του πάνω από αυτές τις ψηλές κορυφές μόνο μερικές ώρες αργότερα, ανακαλύπτοντας την πασπαλισμένη με χιόνι σιλουέτα του Κανγκτσενγιούνγκα, της τρίτης ψηλότερης κορυφής στον κόσμο.
«Αυτό το βουνό είναι ιερό σε όλους τους Λέπτσας, πιστεύουμε ότι έχουμε δημιουργηθεί από το χιόνι του», εξηγεί ο Τένζινγκ Λέπτσα, ένας 41χρονος, μικρής κλίμακας αγρότης και περιβαλλοντικός ακτιβιστής. «Όταν κάποιος από εμάς πεθαίνει, όπου και αν βρίσκεται εκείνη τη στιγμή στον κόσμο, η ψυχή του ταξιδεύει πίσω σε αυτό το βουνό». Οι Λέπτσας –οι οποίοι θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι αυτής της περιοχής– ονόμαζαν την πολιτεία της Σίκκιμ «Nye-mae-el», δηλαδή «παράδεισο». Δεν θα μπορούσε να υπάρχει πιο κατάλληλο όνομα γι’ αυτό το πρώην ανεξάρτητο βασίλειο των 610.000 ανθρώπων, που είναι φωλιασμένο ανάμεσα στις κορυφές των Ιμαλαΐων, το Νεπάλ, το Μπουτάν και το Θιβέτ.
Πριν από μερικά χρόνια, ο Τένζινγκ ένιωσε το κάλεσμα της μαγευτικής πατρίδας του. Άφησε πίσω του μια πολλά υποσχόμενη καριέρα στο ποδόσφαιρο στην Καλκούτα και τις ανέσεις της αστικής ζωής, και γύρισε πίσω στην Ντζόνγκου, με σκοπό να ασχοληθεί με τη γεωργία. «Ο βιομηχανοποιημένος κόσμος έχει ακολουθήσει το μονοπάτι της προόδου, αλλά σήμερα ακόμα και οι Δυτικοί προσπαθούν να επιστρέψουν στις ρίζες τους», εξηγεί ενώ κάθεται στην ξύλινη βεράντα του, ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση και λαμπερά μανταρίνια. Ο Τένζινγκ ήταν αυτός που, μόλις επέστρεψε, ενθάρρυνε τους άνεργους νέους της περιοχής να ασχοληθούν με τη γεωργία, και ήταν αυτός που ανέλαβε την προώθηση αλλά και την πώληση των νόστιμων φυσικών προϊόντων της Ντζόνγκου. Σήμερα είναι ένας από τους πιο αξιοσέβαστους πολίτες της περιοχής και η προσωποποίηση του εναλλακτικού μονοπατιού προς την ανάπτυξη που έχει ακολουθήσει η Σίκκιμ.
ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΧΕΣΗ
Το 2016, η Σίκκιμ έγινε η πρώτη πλήρως βιολογική πολιτεία του κόσμου, με δηλωμένο στόχο την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος, του εύθραυστου οικοσυστήματος και της πλούσιας βιοποικιλότητάς της, ώστε να εξασφαλίσει μια πιο υγιεινή ζωή για τους ανθρώπους της. Ήταν το αποκορύφωμα μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει ήδη από το 2003, κατά τη διάρκεια της οποίας αποσύρθηκαν τα χημικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, εκπαιδεύτηκαν οι αγρότες στη βιολογική γεωργία και δημιουργήθηκαν λάκκοι κομποστοποίησης σε όλη την πολιτεία. Σήμερα, όλα τα 188.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης είναι πιστοποιημένα βιολογικά και η εισαγωγή και η χρήση χημικών απαγορεύονται αυστηρά. Ο κόσμος ψάχνει εδώ και καιρό για μια βιώσιμη εναλλακτική στη βιομηχανική γεωργία και το μακροπρόθεσμο στοίχημα της Σίκκιμ είναι ένα παράδειγμα που εμπνέει και μπορεί να διαμορφώσει μια νέα, πιο εποικοδομητική σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης.
Η εντατική καλλιέργεια, που για καιρό δοξαζόταν για την αποτελεσματικότητά της να θρέφει τον πλανήτη σε προσιτές τιμές, τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να κατηγορείται για το κρυφό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος των μονοκαλλιεργειών, των καλλιεργειών υψηλής απόδοσης και των χημικών βοηθημάτων. Είναι ο τομέας που χρεώνεται το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, συμβάλλοντας σημαντικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Λιπάσματα και φυτοφάρμακα έχουν μειώσει δραστικά τον αριθμό των μελισσών και άλλων εντόμων που επικονιάζουν, έχουν πλήξει την άγρια ζωή και έχουν προκαλέσει μαζική ρύπανση των υδάτων και εξάντληση των εδαφών. Μάλιστα, σε ορισμένες χώρες, η αγορά υβριδικών σπόρων και η ακριβή τεχνολογία έχουν βυθίσει τους αγρότες σε έναν ατέρμονο κύκλο χρέους, συμβάλλοντας στις εκτεταμένες αυτοκτονίες (σχεδόν 300.000 μόνο στην Ινδία μεταξύ του 1995 και του 2014). Με περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη και περιορισμένες σοδειές, η Σίκκιμ δεν θα μπορέσει ποτέ να θρέψει τον πλανήτη, αλλά το μοντέλο της, που βασίζεται στη διασύνδεση –και όχι στον ανταγωνισμό– μεταξύ ανθρώπου και φύσης, θα μπορούσε να καθορίσει τον δρόμο προς ένα πιο βιώσιμο μονοπάτι, την ίδια στιγμή που η κλιματική αλλαγή μάς αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητές μας. Οι τοπικές αρχές αναφέρουν την αύξηση του πληθυσμού της άγριας ζωής και των μελισσών, και την αναζωογόνηση του εδάφους της Σίκκιμ. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πλεονεκτήματα αυτής της βιολογικής επανάστασης. Μια πρόσφατη έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Σίκκιμ διαπίστωσε πως οι τοπικές καλλιέργειες συνέβαλαν στην αύξηση του πληθυσμού κάποιων συγκεκριμένων ειδών πεταλούδας, πράγμα που αποδεικνύει ότι η βιολογική γεωργία και η άγρια βιοποικιλότητα μπορούν να συνυπάρξουν και να είναι αμοιβαία επωφελείς.
Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΓΗ
Η απόφαση να μετατραπεί η Σίκκιμ σε μια πλήρως βιολογική πολιτεία ήταν του Παγουάρ Κουμάρ Τσάμλινγκ, του επικεφαλής υπουργού που τη διοικούσε για 25 συνεχόμενα χρόνια, μέχρι τον Μάιο του 2019. Η νέα πολιτική ταίριαζε πολύ στην περιοχή· χάρη στα ορεινά εδάφη της και τα μικρά, διάσπαρτα οικόπεδά της –το μέσο αγροτεμάχιο είναι μόλις 2,5 στρέμματα και οι περισσότεροι χωρικοί καλλιεργούν για τη δική τους συντήρηση–, η Σίκκιμ δεν είναι κατάλληλη για βιομηχανική, μηχανοποιημένη γεωργία. Εδώ, η κατανάλωση χημικών βοηθημάτων ήταν πάντα σημαντικά χαμηλότερη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο.
«Όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη “βιολογική”, μιλάμε για ολόκληρο τον κύκλο της φύσης. Επιτρέπουμε τη φυσική ικανότητα του εδάφους και χρησιμοποιούμε τις θρεπτικές ουσίες που είναι διαθέσιμες στη φύση. Είμαστε υπεύθυνοι για το νερό, τα πουλιά, τη ζωή κάτω από το νερό και γι’ αυτήν μέσα στο χώμα», εξηγεί η Μριλανίνι Σριβαστάβα, η δραστήρια μεσήλικη μάνατζερ της Τέμι, του βιολογικού κτήματος τσαγιού της πολιτείας. Τους μεγαλοπρεπείς λόφους, κάποτε κομμάτι των βασιλικών κήπων, τους επισκέπτονται κάθε μέρα εκατοντάδες εργάτριες που, εξοπλισμένες με παραδοσιακά ψάθινα καλάθια, μαδούν απαλά τους θάμνους. Στη Σίκκιμ, η διατήρηση του περιβάλλοντος και η βελτίωση των συνθηκών εργασίας φαίνεται να συμβαδίζουν: οι εργάτριες της Τέμι αμείβονται διπλάσια σε σχέση με άλλα κτήματα τσαγιού, μια συνθήκη που τους επιτρέπει να ζουν καλύτερα από ό,τι οι συνάδελφοί τους στο Νταρζιλίνγκ ή στο Άσσαμ. «Το κεντρικό μότο μας είναι η συμπεριληπτικότητα», δηλώνει η Σριβαστάβα. «Έχουμε στο μυαλό μας τη συνολική ανάπτυξη της κοινότητας και όχι απλώς τα κέρδη της εταιρείας». Πριν από τη βιολογική «επανάσταση», τα προϊόντα της Τέμι πωλούνταν αποκλειστικά στη Σίκκιμ. Αυτές τις μέρες, το κτήμα έχει επεκτείνει τις πωλήσεις του σε άλλα μέρη της Ινδίας και σκοπεύει να προσεγγίσει το κοινό της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.
Ωστόσο, αυτή η νέα πορεία δεν είναι απαλλαγμένη από κινδύνους. Η βιολογική γεωργία είναι πιο περίπλοκη και απαιτεί περισσότερη δουλειά από τη συμβατική γεωργία, οι σοδειές είναι φτωχότερες και εξαρτώνται από την εποχή. Οι τοπικές αρχές έχουν εντοπίσει τέσσερις κερδοφόρες καλλιέργειες (τζίντζερ, φαγόπυρο, κουρκουμάς, κάρδαμο) που θα μπορούσαν να στηρίξουν τις εξαγωγές της Σίκκιμ, αλλά η πολιτεία στερείται των υποδομών, όπως αποθήκες με σύστημα ψύξης, μονάδες επεξεργασίας και ένα αξιόπιστο σύστημα μεταφορών, έτσι ώστε να μπορέσει να εξάγει τα υψηλής ποιότητας προϊόντα της με επιτυχία. Οι περισσότεροι γεωργοί αναγκάζονται να πωλούν τα προϊόντα τους στα ίδια σημεία και στην ίδια τιμή με τα συμβατικά φρούτα και λαχανικά.
Μπορεί να πάρει χρόνια για να αναπτυχθεί μια λειτουργική υλικοτεχνική αλυσίδα, αλλά η κατάσταση σιγά σιγά βελτιώνεται. Αυτόν τον καιρό τα πεντανόστιμα πορτοκάλια της Ντζόνγκου πωλούνται μέχρι την Καλκούτα και το Δελχί, ενώ επενδυτές από πολλές χώρες από τη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Άπω Ανατολή έχουν ήδη εκφράσει ενδιαφέρον για τα τοπικά προϊόντα.
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΦΥΣΗ
Η βιολογική επανάσταση έχει επίσης τονώσει τον τουρισμό αυτής της απρόσιτης γης. Κομμάτι της Ινδίας από το 1975, η Σίκκιμ κατοικείται από διάφορες κοινότητες, όπως αυτή των Λέπτσας, και άλλες που προέρχονται από το Μπουτάν, το Νεπάλ και το Θιβέτ, και διαθέτει ένα συναρπαστικό μείγμα γλωσσών, πολιτισμών, θρησκειών και μια ιδιότυπη πολιτισμική ταυτότητα. Οι μετακινήσεις μπορεί να είναι επίπονες, οι περισσότεροι δρόμοι είναι στενοί χωματόδρομοι χαραγμένοι στις πλαγιές των βουνών και το να διανύσει κάποιος εκατό χιλιόμετρα μπορεί να πάρει μία ολόκληρη μέρα, αλλά γι’ αυτούς που είναι αρκετά περιπετειώδεις η ανταμοιβή είναι θεαματική. Υψηλές κορυφές, στενές κοιλάδες διακοσμημένες με διαυγή ποτάμια και παρθένα δάση διανθισμένα με ινδουιστικούς ναούς, απομακρυσμένα βουδιστικά μοναστήρια και ιερές λίμνες είναι μερικά μόνο από τα αξιοθέατα στη Σίκκιμ που κόβουν την ανάσα. Το να αφήσετε πίσω σας την αχανή πρωτεύουσα Γκάνγκτοκ και να χαθείτε στην καταπράσινη, παρθένα φύση είναι ο καλύτερος τρόπος να εξερευνήσετε αυτή τη μαγευτική χώρα. Οι επισκέπτες μπορούν να μείνουν σε μικρά σπιτάκια σε χωριά –σε λιτά δωμάτια που προσφέρονται από τοπικές οικογένειες– και να βιώσουν με αυθεντικό τρόπο την αγροτική ζωή. Οι μέρες περνούν μαζεύοντας ρύζι, εξερευνώντας κρυμμένους καταρράκτες ή όντας καλεσμένοι σε παραδοσιακούς γάμους. Τις νύχτες, οι οικογένειες μαζεύονται γύρω από τη φωτιά για να μοιραστούν ιστορίες και θεσπέσια βιολογικά δείπνα με τους επισκέπτες.
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΖΙΝΓΚ
Ανάμεσα στους οικισμούς που πρέπει απαραίτητα να δείτε στη Σίκκιμ είναι το πρότυπο αγρόκτημα του Αζίνγκ Λέπτσα, ενός ήρεμου, σκληρά εργαζόμενου 59χρονου άνδρα από το χωριό της Χατιντούνγκα, του οποίου η ιστορία είναι ένα καλό παράδειγμα των δυσκολιών αλλά και των ανταμοιβών που βιώνει κάποιος με τη μετάβαση στη βιολογική γεωργία. Το 2003, μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Αζίνγκ κληρονόμησε πέντε στρέμματα οικογενειακής γης. Η ανισόπεδη γη είχε καλυφθεί από μονοκαλλιέργεια αραβοσίτου από τη δεκαετία του 1970 και η συνεχής εφαρμογή ουρίας –ενός κοινού και φθηνού αζωτούχου λιπάσματος– για περισσότερα από 25 χρόνια είχε ταλαιπωρήσει ακόμα περισσότερο το ήδη «φτωχό» έδαφος.
Ο Αζίνγκ άρχισε να φυτεύει στις απότομες πλαγιές φρούτα, όπως ανανάδες, γκουάβα, μπανάνες, μάνγκο, παπάγιες και τζάκφρουτ. Το ξεκίνημα δεν ήταν ελπιδοφόρο. «Κανένας δεν ήξερε για τη νέα μου ασχολία. Το μόνο πράγμα που μπορούσα να κάνω ήταν να πουλάω τα φρούτα μου στην κοντινότερη αγορά», εξηγεί. «Για τέσσερα χρόνια δυσκολευόμουν να θρέψω την οικογένειά μου». Αλλά δεν το έβαλε κάτω, αποφάσισε να επεκτείνει τις δραστηριότητές του παράγοντας μέλι και χρησιμοποιώντας το περίσσευμα των φρούτων για να παρασκευάσει νόστιμα, μη αλκοολούχα ποτά. Η ιδέα γνώρισε επιτυχία, προσελκύοντας αρκετούς επισκέπτες. Ο Αζίνγκ άνοιξε και δωμάτια για να τους φιλοξενεί, συνδυάζοντας τη βιολογική γεωργία με τον βιώσιμο τουρισμό. Σήμερα υποδέχεται περισσότερους από τριακόσιους Ινδούς και διεθνείς επισκέπτες κάθε μήνα, και τα φρούτα, τα λαχανικά και τα αυγά του φτάνουν στα καλύτερα πεντάστερα ξενοδοχεία στο Γκάνγκτοκ.
Ο Αζίνγκ μπόρεσε να στείλει και τα επτά παιδιά του στο σχολείο και η ιστορία του έγινε γνωστή σε όλη τη Σίκκιμ ως μία από τις κύριες ιστορίες επιτυχίας της βιολογικής επανάστασης. Και το πιο σημαντικό, απέδειξε στους αγρότες συναδέλφους του ότι το νέο μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει αν κάποιος απλώς βασιστεί στη φύση. Ο Αζίνγκ χρησιμοποιεί κοπριά –ένα μείγμα ζωικών περιττωμάτων και φύλλων από τα δάση– ως λίπασμα κι ένα μείγμα από ούρα αγελάδας, τα οποία έχουν υποστεί ζύμωση, και τοπικά βότανα ως εντομοαπωθητικό. «Το 20% της σοδειάς μου εξακολουθεί να τρώγεται από έντομα, πουλιά, μαϊμούδες και άγρια ζώα, αλλά είμαι εντάξει με αυτό», δηλώνει. «Αυτά τα ζώα τρέφουν το δάσος, το οποίο με τη σειρά του παρέχει κοπριά για το κτήμα μου. Όλα συνδέονται στη φύση».
Αφού τελειώσει με την περιποίηση των χωραφιών του ανανά, ο Αζίνγκ οδηγεί τον κόσμο σε μια ρουστίκ κουζίνα, όπου τρία αχνιστά δοχεία βρίσκονται πάνω στο τραπέζι. Το μεσημεριανό είναι λιτό, μερικές κουταλιές ρύζι με φασόλια, φακές και μια σούπα από πράσινα φύλλα – είναι όλα τόσο νόστιμα, που νιώθουμε σαν να τρώμε για πρώτη φορά. Η γεύση ξυπνάει τις αισθήσεις και αποτελεί αναφορά σε μια εποχή όπου τα φρούτα και τα λαχανικά ήταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των ανθρώπων και του πλανήτη. Η απόλαυσή τους είναι μια μοναδική εμπειρία που αξίζει το ταξίδι σε αυτό το αρχαίο βασίλειο, το οποίο ακόμη κυβερνάται από τους αναλλοίωτους ρυθμούς της φύσης.
Εδώ, η ενστικτώδης αγάπη που νιώθουν οι άνθρωποι προς τον φυσικό κόσμο είναι το αποτέλεσμα βασικών αναγκών που εξελίχθηκαν σε φιλοσοφία ζωής. Τα χωριά είναι διάσπαρτα και απομονωμένα το ένα από το άλλο και σε εποχές μουσώνων οι κατολισθήσεις μπορεί να μπλοκάρουν τους λιγοστούς δρόμους, απομονώνοντας ολόκληρες περιοχές για εβδομάδες. Η αυτάρκεια ήταν πάντα απαραίτητη για ένα τόσο δύσκολο περιβάλλον και δίδαξε στους κατοίκους της Σίκκιμ πώς να αντιλαμβάνονται τη γλώσσα της φύσης. «Δεν χρειαζόμαστε μαγαζιά εδώ. Αν με στείλεις στη ζούγκλα, ξέρω τι φυτά να φάω», εξηγεί ο Τένζινγκ γελώντας. «Τα ξέρουμε αυτά τα πράγματα από τους παππούδες μας. Αν αποκοπούμε από τον υπόλοιπο κόσμο, θα ξέρουμε πώς να τα βγάλουμε πέρα».
Ο ΜΑΥΡΟΛΑΙΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΣΤΡΟΦΕΣ
Οι αγρότες της Σίκκιμ ξέρουν ότι η καταλληλότερη στιγμή να φυτέψουν λαχανικά συμπίπτει με την ανοιξιάτικη μετανάστευση του μαυρολαίμη γερανού προς το Θιβέτ, ενώ η άνθιση συγκεκριμένων λουλουδιών σηματοδοτεί την περίοδο κατά την οποία οι πέστροφες επιστρέφουν για να γεννήσουν αυγά. Αυτές οι τεχνικές καλλιέργειας και κυνηγιού αποτελούν έναν ανεκτίμητο πλούτο γνώσεων. Ακούγοντας τον Τένζινγκ να τις απαριθμεί, νιώθεις σαν να σου επιτρέπεται η είσοδος σε μια αιωνόβια μυστική βιβλιοθήκη για να θαυμάσεις ένα ιερό χειρόγραφο.
Η επιστροφή στη γεωργία δεν ήταν ο μόνος τρόπος για τον Τένζινγκ να αφιερώσει τη ζωή του στην προστασία της φύσης. Τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια, ο ίδιος και οι συγχωριανοί του έχουν δώσει σκληρή μάχη ενάντια σε διάφορα υδροηλεκτρικά έργα που θα άλλαζαν για πάντα τα βουνά και τα ποτάμια της Ντζόνγκου. Οι αγρότες αντιμετώπισαν ξυλοδαρμούς και φυλάκιση, αλλά τελικά νίκησαν, βάζοντας την αγάπη τους γι’ αυτή τη γη πάνω από το προσωπικό κέρδος. Όλοι ήξεραν ότι χωρίς τον αγώνα τους δεν θα υπήρχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ούτε τουρισμός, αλλά ούτε και ζωή.
Τα μάτια του Τένζινγκ ξεχειλίζουν από ένα μείγμα υπερηφάνειας και φόβου όταν σκέφτεται τις μελλοντικές προκλήσεις. Αυτός γνωρίζει ότι η προστασία της φύσης είναι ένας καθημερινός αγώνας, που δεν πρέπει ποτέ να θεωρείται δεδομένος. «Δεν μπορούμε να ζητήσουμε από όλους τους νέους να κάνουν το ίδιο μ’ εμάς. Το ενδιαφέρον πρέπει να έλθει από τους ίδιους», καταλήγει. «Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να τους δείξουμε ένα μονοπάτι που δημιουργήθηκε από τους προγόνους μας και το οποίο οι σύντροφοί μου και εγώ αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε. Ελπίζω πραγματικά οι μελλοντικές γενιές να κάνουν το ίδιο».