Η Γαλλο-ιταλίδα φωτογράφος Στεφανί Γκενγκότι ξεκίνησε από το 2016 να ακολουθεί ένα μακρύ, αργό και δύσβατο μονοπάτι, προσπαθώντας να χτίσει μια ειλικρινή και άμεση σχέση με τους πρωταγωνιστές των ιστοριών της· κοιμάται στο ίδιο μέρος που κοιμούνται και εκείνοι, ακολουθεί την ίδια ρουτίνα, συμμετέχει σιωπηλά και παρεμβαίνει με τον φακό της σε ανύποπτες στιγμές. Ο τίτλος της ιστορίας αυτής είναι Circus Love (Η αγάπη του τσίρκου) και απλώνεται σε όλες τις γωνιές της Ευρώπης. Είναι η ιστορία έξι τσίρκων που κουβαλούν μια χαμένη ευρωπαϊκή κουλτούρα, έναν τρόπο ζωής που παραπέμπει στη νομαδική παράδοση κι έναν τρόπο διασκέδασης που στην εποχή μας φαντάζει μάλλον ξεπερασμένος.
Οι The Brunette Bros δημιουργήθηκαν στην ελευθεριακή συνοικία Κριστιάνια της Κοπεγχάγης. Η Λίσα και η Μαρία θεωρούν τους εαυτούς τους «καλύτερες και από την τηλεόραση». Και πώς να μην τις θεωρούν, αφού έχουν ορίσει το πρότζεκτ τους ως «το μεγαλύτερο και το δεύτερο μικρότερο τσίρκο στον κόσμο». Το σπίτι τους περιλαμβάνει κατεστραμμένα φορτηγά και ανακαινισμένα καραβάνια. Συλλέγουν κοστούμια, εργαλεία και γκατζετάκια για να προμοτάρουν τις εμφανίσεις τους, ενώ αυτοχρηματοδοτούνται, προκειμένου να παραμείνουν καλλιτεχνικά ανεξάρτητες. Κλέβουν την όψη του Μπάστερ Κίτον, δανείζονται τις εκφράσεις του Τσάρλι Τσάπλιν, μεταλλάσσουν την κινηματογραφική μαγεία του Φελίνι στη σκηνή, μαζί με τα παιδιά και τους συζύγους τους, οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Οι γλώσσες, τα ερεθίσματα, το πληθωρικό ταλέντο και η ακούραστη ενέργειά τους είναι τα συστατικά μιας μαγικής αλχημείας που το κοινό αντιλαμβάνεται υπόγεια και την επιστρέφει πίσω με ανοιχτά από την έκπληξη στόματα και απανωτά χειροκροτήματα.
Ψάρεμα των ονείρων
Παραδοσιακό ή μοντέρνο; Ένα δίλημμα από το οποίο ξεκινά μια άτυπη κόντρα ανάμεσα στις τσιρκο-οικογένειες της Γαλλίας. Οι παραδοσιακοί είναι κόκκινο πανί για τις φιλοζωικές οργανώσεις, λόγω της παρουσίας ζώων στα σόου τους, ενώ οι μοντέρνοι προσεγγίζουν θεατρικά τα θέματά τους, όπως το καναδικό (στα χαρτιά) Cirque Du Soleil και οι Γάλλοι Pêcheurs de Rêves, που ψαρεύουν όνειρα, όπως δηλώνει και το όνομά τους. Εδώ η τέχνη μιμείται τη ζωή ή το ανάποδο;
Η Φλοράνς και ο Βενσάν παρωδούν τον γάμο τους μέσα από τους ρόλους του Ζα και της Κραπότ. Θιασώτες μιας κλοουνέσκ συνθήκης, παίζουν με τις λέξεις και ανακατεύουν τη μυθοπλασία με την πραγματικότητα, δίχως να αναγνωρίζουν σύνορα και όρια. Τα παιδιά τους συμμετέχουν στις παραστάσεις τους και το καλοκαίρι ταξιδεύουν όλοι μαζί από το Στρασβούργο σε όλη την Κεντρική Ευρώπη. Οι γονείς κοιμούνται στα τροχόσπιτα, αλλά τα μικρά σε σκηνές. Κοιτούν τα αστέρια, ακούν τη γη, κολυμπούν στις λίμνες και στα ποτάμια, ψαρεύοντας τις εμπνεύσεις που θα γίνουν τα μελλοντικά τους ερεθίσματα.
Όσο για τα ερεθίσματα του Φρανσουά Ρολίν, οι ψαριές του βρίσκονται στα συνθήματα του Μάη του ’68 που ήταν γραμμένα στους τοίχους των παρισινών κτιρίων, όσο εκείνος δούλευε ως ξυλουργός. Συνθήματα όπως «Μακάρι να κάνεις τα όνειρά σου να κρατάνε περισσότερο από τη νύχτα» θα τον έκαναν να παρατήσει τη δουλειά του, να μεταμορφωθεί, να ταξιδέψει και να ανοίξει τις πύλες ενός κόσμου που θα δημιουργούσε ο ίδιος. Με ένα άλογο που θα έσερνε το βιος του, λίγους φίλους και μια χορεύτρια του κλασικού μπαλέτου που έψαχνε έμπνευση στην άοσμη ζωή της, θα έφτιαχνε το Τσίρκο Μπιντόν, το οποίο σήμερα συνεχίζει την περιπλάνησή του εδώ και σαράντα χρόνια στις πεδιάδες της Γαλλίας, με άλογα να σέρνουν τα ξύλινα τροχόσπιτα και μια ντουντούκα να αναγγέλλει τον ερχομό του τσίρκου στην εκάστοτε πόλη με ένα ιδιότυπο «Γιαξεμπόρε».
Μάγοι και ακροβάτες
Στη Ρόδο, ο Μάρκο και η Φεντερίκα χρειάζονται μόνο ένα λεωφορείο-ακορντεόν που μεταμορφώνεται σε μια μικρή σκηνή – το ζευγάρι βάζει τα ρούχα του Τζιροβάγκο και της Ροντέλα και μαζί με τα παιδιά τους επικυρώνουν τον χαρακτηρισμό «οικογενειακός θίασος». Το Κινητό τους θέατρο (Teatro Μobili) δεν περιλαμβάνει διάλογο, αλλά υποβλητικές δακτυλικές φιγούρες που υπερνικούν την κενότητα των λέξεων.
Παρόμοια δύναμη κουβαλάει και ο μύθος του Giffords Circus, που ξεκίνησε πριν από 23 χρόνια στη βρετανική ενδοχώρα, όταν η Νιλ Γκίφορντ και ο άνδρας της, ο Τότι, βρήκαν σε μια αγγελία μια άσπρη σκηνή και πραγματοποίησαν το όνειρό τους μόλις τελείωσαν το σχολείο: να δημιουργήσουν ένα πράσινο τσίρκο που θα περιοδεύει στα χωριά της Αγγλίας. Η χάρη τους βέβαια έφτασε μέχρι το Παρίσι, τη Μόσχα, τα χωριά της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας, όπου αναζητούσαν εκείνους που είχαν ένα ταλέντο να μοιραστούν και θα δέχονταν να αφήσουν για λίγο καιρό τη ζωή τους και να γίνουν νομάδες σε όλη την Ευρώπη. Ρομά βιολιστές, σολίστες, μάγοι, γυμναστές, αθλητές, ακροβάτες και χορευτές – όλοι χωρούν στην οικογένεια των Γκίφορντ, η οποία το 2019 άφησε για αιώνια κληρονομιά το πανέμορφο, μεγάλο της τσίρκο.
Η κληρονομιά είναι το κλειδί για την καταλανική οικογένεια των Ραλουί, για τους οποίους ο χρόνος έχει σταματήσει στην περίοδο της Νέας Ισπανίας, το 1521. Τότε που διοργανώνονταν πολύβουες εκθέσεις σε μικρά χωριά με κακοτράχαλους δρόμους, τότε που οι χρυσοθήρες λυμαίνονταν τα εδάφη για να γίνουν πλούσιοι, τότε που οι ακροβάτες και οι κλόουν αντιπροσώπευαν γκροτέσκα το πορτρέτο της ανθρώπινης θλίψης, αποκαλύπτοντας τις αδυναμίες και τα βαθύτερα συναισθήματα που δεν μπορούν να αποτυπώσουν λέξεις, γκριμάτσες και κινήσεις. Γιατί, για να μπορέσει κανείς να τα εκφράσει, χρειάζεται ένα περιβάλλον με πλήρη ελευθερία, που θα υποστηρίζει το σωστό και το λάθος και θα αναδεικνύει την προσωπικότητα του καθενός. Φαντάζει μαγικό ή έστω ψευδαίσθηση, αλλά για την οικογένεια Ραλουί αυτό που έχει σημασία είναι το ταξίδι στον χρόνο και η σωτηρία της ψυχής. Μεγάλο πράγμα.
Νίκες και ήττες
Σε αυτές τις ιστορίες των οικογενειών που μόλις διαβάσατε, ενυπάρχει κάτι παραπάνω από μια μποέμικη ζωή. Ναι, ταξιδεύουν στον κόσμο, είναι ελεύθεροι και ζουν μια διαρκή περιπέτεια, θεωρούνται απομεινάρι ενός κόσμου που εξαλείφθηκε από την τεχνολογία και τους αλγόριθμους, φαίνονται διαρκώς επαναστάτες, αλλά οι αρετές συμπίπτουν με τα εμπόδια. Το τσίρκο φαντάζει απαρχαιωμένο, αλλά είναι σύμβολο ενός πολυπολιτισμικού κόσμου που κινείται ακατάπαυστα. Το τσίρκο αποτελεί μια μεταφορά για τη ζωή: οι ζωές των καλλιτεχνών είναι γεμάτες νίκες και θριάμβους, ήττες και εξευτελισμούς. Είναι νομάδες που κάνουν κύκλους στην Ευρώπη, όπως και οι εποχές. Το τσίρκο συμβολίζει την ελευθερία τού να μην υπακούς σε έναν, αλλά την υποχρέωση να δουλεύεις για την ομάδα. Τσίρκο σημαίνει υπομονή και προετοιμασία, προπονήσεις και χειρωνακτική δουλειά. Απαρτίζεται από σπουδή, σχεδιασμό, αίμα, ιδρώτα που κρατάει μέρες και θα καταλήξει σε ένα σόου που διαρκεί μόνο λίγα λεπτά. Και μετά από όλες αυτές τις λέξεις και τις εικόνες, τι μένει για τη φωτογράφο Στεφανί Γκενγκότι; «Μια κραυγή εξέγερσης, για να επιβεβαιώσει εκ νέου την ανθρώπινη διάσταση, να τονίσει την προτεραιότητα της ανάκτησης της αίσθησης του μοιράσματος, της αίσθησης οικογένειας, της εξαιρετικής ικανότητας του να κάνουμε πράγματα με τα χέρια μας, της ανακάλυψης της σχέσης μας με τη φύση».
