Τα σπαστά ελληνικά του Κρίστοφερ Κινγκ είναι χαριτωμένα και επίσης θα σπάσουν γρήγορα και τον πάγο της πρώτης μας γνωριμίας. «Μη με παρεξηγείς. Κάνω μεγάλη προσπάθεια να μάθω τη γλώσσα σας. Κάθε Τρίτη και Πέμπτη ταξιδεύω με την κόρη μου από την Κόνιτσα, όπου είναι το σπίτι μας, μέχρι τα Ιωάννινα για τα μαθήματα ελληνικών που παρακολουθούμε. Εκείνη μιλάει καλύτερα από μένα, οφείλω να ομολογήσω. Νιώθω να τα καταφέρνω, αν και μου λείπουν ακόμα πολλές λέξεις. Αυτό που με δυσκολεύει περισσότερο είναι οι ιδιωματικές σας εκφράσεις. Είναι πολύ έξυπνες, δεν αμφιβάλλω, αλλά δεν βγάζουν κανένα νόημα για έναν Αμερικανό!» λέει γελώντας.
Ο Κρίστοφερ γελάει πολύ. Είναι ένας καλοσυνάτος, ανοιχτόκαρδος τύπος. Πολύ περισσότερο, είναι ένας ακούραστος υποστηρικτής της μουσικής των νότιων Βαλκανίων. Αυτός ήταν και ο βασικότερος λόγος που τα τελευταία τρία χρόνια πήρε την απόφαση να μετακομίσει μόνιμα στην Κόνιτσα από τη Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Θα τον θυμάστε από το Ηπειρώτικο μοιρολόι των εκδόσεων Δώμα, το επιτυχημένο του βιβλίο για την παραδοσιακή λαϊκή μουσική και τους ανθρώπους της Ηπείρου, που τόσο τον συναρπάζουν.
«Ξέρεις, νιώθω ότι δεν επέλεξα εγώ την Κόνιτσα, αλλά η Κόνιτσα εμένα!» συνεχίζει στο ίδιο ευδιάθετο στιλ. «Είναι το ιδανικό μέρος για να ζει κανείς. Οι άνθρωποι είναι ειλικρινείς και δουλεύουν καθημερινά σκληρά για να τα βγάλουν πέρα. Δεν έχουν εμμονή με τον τουρισμό, δεν καβγαδίζουν, ζουν μακριά από το κουτσομπολιό, δεν ζηλεύουν, δεν κάνουν τίποτα δηλαδή απ’ όσα συνηθίζουν να κάνουν οι άνθρωποι στις πόλεις. Παράλληλα, είναι ένα μέρος κοντά στην Αλβανία, κοντά στη Βόρεια Μακεδονία. Από γεωγραφική άποψη, με βοηθάει πολύ στην έρευνά μου γύρω από τον παραδοσιακό ήχο των Βαλκανίων. Ο λόγος για τον οποίο θέλησα να ζήσω στην Ελλάδα είναι γιατί εδώ αισθάνομαι ζωντανός. Κατά έναν περίεργο τρόπο, η Κόνιτσα μου θυμίζει πολύ το χωριό μου στη Βιρτζίνια. Είναι σχεδόν το ίδιο τοπίο, με το ίδιο είδος ανθρώπων, αυτό δηλαδή που στην Αμερική θα χαρακτηρίζαμε ως εργατική τάξη. Σε όποιο μέρος του πλανήτη κι αν βρεθείς, οι άνθρωποι είναι λίγο πολύ ίδιοι. Μπορεί να τους θαυμάσεις ή μπορεί να σε γεμίσουν απελπισία. Εμείς οι Αμερικανοί έχουμε, λόγου χάρη, αυτή την απίστευτη νοοτροπία του “μπορώ να το κάνω”. Βλέπουμε ένα πρόβλημα και συνεργαζόμαστε για να το διορθώσουμε. Στους Ελληνες, από την άλλη, βρήκα μια αδυναμία συνεργασίας. Ολοι θέλουν να διορθώσουν ένα πρόβλημα, αλλά κανείς δεν μπορεί να συμφωνήσει στο πώς θα το κάνουν αυτό, αφήνοντάς το στο τέλος της ημέρας να διαιωνίζεται. Καμιά φορά, χαριτολογώντας, λέω ότι οι Ελληνες μοιάζουν λες και παίζουν σε κωμωδία με πολλά χοντροκομμένα αστεία!».
«Είμαι ένας καταλύτης»
Εθνομουσικολόγος; Συγγραφέας; Μουσικός παραγωγός; Πρεσβευτής της παραδοσιακής μουσικής; Ενας Αμερικανός που αγάπησε την Ηπειρο; Ο Κινγκ είναι όλα αυτά και πολλά παραπάνω· τι κι αν ο ίδιος θέλει να αποφεύγει τις ταμπέλες. «Αυτό που πραγματικά δεν μου αρέσει στους ανθρώπους, είναι ότι συχνά πρέπει να ρωτάμε κάποιον τι δουλειά κάνει. Οταν με ρωτάνε γι’ αυτό, ειλικρινά δεν ξέρω πώς να απαντήσω. Δεν μου αρέσει να σκέφτομαι ότι κάνω ένα πράγμα. Γράφω βιβλία, παράγω μουσική, ερευνώ την παραδοσιακή μουσική, συλλέγω σπάνιες ηχογραφήσεις. Αν έπρεπε να με αποκαλέσω κάπως, θα έλεγα ότι είμαι ένας καταλύτης, ένας άνθρωπος δηλαδή που του αρέσει να προκαλεί μια αλλαγή ή να γίνεται μάρτυρας μιας αλλαγής, έτσι ώστε να δω πώς λειτουργούν, πώς κινούνται και πώς εξελίσσονται τα πράγματα γύρω μας».
Τα τελευταία 23 χρόνια έχει κυκλοφορήσει πάνω από 351 συλλογές CD με ιστορική λαϊκή μουσική από όλο τον κόσμο, κατά βάση προπολεμική, ενώ έχει διατελέσει σύμβουλος μουσείων στις ΗΠΑ. Το 2002 κέρδισε Grammy στην κατηγορία της ιστορικής παραγωγής, ένα βραβείο για το οποίο έχει προταθεί άλλες επτά φορές. Πώς νιώθουν, άραγε, οι συγχωριανοί του στην Κόνιτσα με έναν βραβευμένο με Grammy Αμερικανό να τριγυρνάει ανάμεσά τους; «Δεν νομίζω ότι τους ντόπιους τούς νοιάζει και πολύ αν έχω Grammy! Οι περισσότεροι με αποκαλούν φίλο τους κι αυτό είναι το πιο σημαντικό. Δεν αισθάνομαι έξω από την πραγματικότητά τους ή ότι είμαι ξένος. Αντιθέτως, νιώθω ότι είμαι ένα κομμάτι της καθημερινής ζωής του τόπου, απόλυτα ενσωματωμένο και χαρούμενο από οπουδήποτε αλλού στον πλανήτη!» Το καλοκαίρι του 2022 τού απονεμήθηκε τιμητικά η ελληνική ιθαγένεια για το έργο του στην προώθηση της ελληνικής μουσικής, ενώ αυτές τις μέρες προετοιμάζεται πυρετωδώς για το Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά;, ένα τριήμερο μουσικό φεστιβάλ που διοργανώνει η Στέγη στο Σπίτι της Χάμκως στην Κόνιτσα και το οποίο επιμελείται.
«Αυτό που ετοιμάζουμε με τη Στέγη είναι μια μεγάλη γιορτή της μουσικής, που συνδυάζει τον ήχο της παράδοσης των Βαλκανίων, την τραπ, το εθνογραφικό σινεμά και τον παραδοσιακό χορό», λέει. «Είναι μια γιορτή για τις δεκάδες διαφορετικές μουσικές παραδόσεις που μπορείς να βρεις στα νότια και τα κεντρικά Βαλκάνια. Το υλικό που θα παρουσιάσουμε καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από τη σκληροπυρηνική παράδοση μέχρι το πώς αυτή μπορεί να συνδεθεί με το σήμερα. Η παράδοση, όπως και η μουσική, είναι σαν νερό σε ένα ποτάμι που κυλάει στον χρόνο. Η ζωή στη σημερινή Κόνιτσα δεν είναι μακριά από την παράδοση. Κάθε φορά που θα πάω στο κρεοπωλείο για να πάρω τα αγαπημένα μου αρνίσια παϊδάκια, το ραδιόφωνο θα παίζει ηπειρώτικη μουσική. Μία φορά την εβδομάδα θα στηθεί ένα αυθόρμητο γλέντι στον δρόμο με παραδοσιακή μουσική και χορό. Ολο αυτό είναι μέρος του ιστού της ζωής στην Ηπειρο. Στην περιοχή αυτή υπάρχει μια ζωντανή μουσική παράδοση που της αξίζει να γιορταστεί, όχι μόνο από τους ντόπιους, αλλά απ’ όλο τον κόσμο, από έναν που μένει στην Αθήνα μέχρι κάποιον που ζει στη Νέα Υόρκη.
Είναι ένα στοιχείο υπερηφάνειας αυτού του τόπου, που δεν είναι νεκρό, αλλά συνεχίζει μέχρι σήμερα να αναδεικνύει τις βαθύτερες πολιτιστικές πτυχές της Ελλάδας».
Στα highlights του φεστιβάλ ο Κρίστοφερ μου αναφέρει ένα εργαστήριο πολυφωνικού τραγουδιού με τις Ισοκράτισσες, ένα αμιγώς γυναικείο σύνολο Ελληνοαλβανίδων ερμηνευτριών πολυφωνικού τραγουδιού, τη Ρομά μουσικό Μπάισα Αρίφοβσκα, που θα ερμηνεύσει παραδοσιακή μουσική των χωριών της Βόρειας Μακεδονίας, την προβολή βωβών ταινιών δύο πρωτοπόρων κινηματογραφιστών των νότιων Βαλκανίων, των αδελφών Μανάκη, με ζωντανή ορχήστρα, μια ανατρεπτική σύμπραξη του Νέγρου του Μοριά και του Odydoze, που θα μπλέξουν το ελληνικό χιπ χοπ με δείγματα από 78άρια των νότιων Βαλκανίων. «Μου φαίνεται τρομερά ενδιαφέρον το πώς μπορεί να συνδυαστεί η χιπ χοπ με το ρεμπέτικο», μου λέει ο Κρίστοφερ. «Είναι μορφές λαϊκής μουσικής που ο συνδυασμός τους μπορεί να γεννήσει έναν νέο τρόπο για να ακούσουμε κάτι, να ανοίξει το έδαφος για ένα νέο είδος». Ενθουσιασμένος δηλώνει και για τον Κώστα Καραπάνο με τον Αουρέλ Τσίριο, που θα παρουσιάσουν βιολιστικά ντουέτα ηπειρώτικης ορχηστρικής μουσικής. «Κατά τη γνώμη μου, είναι οι καλύτεροι εν ζωή βιολιστές της περιοχής», λέει. «Σκέψου ότι θα παίξουν μελωδίες της Ηπείρου που γεννήθηκαν πριν από 200 χρόνια! Νομίζω ότι αυτό που έχουμε ετοιμάσει είναι μια πολύτιμη εμπειρία για όσους το ζήσουν από κοντά. Θα έλεγα μια εμπειρία μεταμορφωτική».
Μια απίθανη συλλογή
Το αγαπημένο του, λέει, τραγούδι είναι το Ποιος πλούσιος απέθανε, το οποίο μου σιγοτραγουδά με μια δόση συγκίνησης. «Ο τρόπος που θα ακούσω μουσική έχει μια τελετουργία. Θα ανοίξω τον εξοπλισμό μου, θα τον αφήσω να ζεσταθεί, μετά θα βάλω ένα ποτό, θα φτιάξω ένα σάντουιτς και θα καθίσω κάπου αναπαυτικά. Δημιουργώ μια εμπειρία ακρόασης για τον εαυτό μου, μόνο και μόνο γιατί δεν εκλαμβάνω τη μουσική ως κάτι ασήμαντο, αλλά ως κάτι βαθιά ιερό». Στη διάρκεια των ετών, ο Κρίστοφερ έχει καταφέρει να χτίσει τη μεγαλύτερη και πληρέστερη συλλογή νότιας βαλκανικής μουσικής σε μορφή δίσκου 78 στροφών. «Ουσιαστικά έχω δύο είδη συλλογών», μου ξεκαθαρίζει. «Μία με νότια βαλκανική μουσική και μία μεγαλύτερη, με αμερικανική λαϊκή μουσική», λέει, ενώ ταυτόχρονα μου δείχνει έναν υπερφορτωμένο από ράφια τοίχο, ο οποίος φιλοξενεί ένα μικρό μόνο κομμάτι της προσωπικής του συλλογής. «Κοίτα, αυτοί είναι οι πιο σημαντικοί δίσκοι που έχω. Τους βρήκα από μια κυρία που ζούσε στη Βαλτιμόρη και ο πατέρας της είχε καταγωγή από την Κορυτσά της Αλβανίας. Μιλάμε για τα πρώτα δείγματα ηχογραφημένης ηπειρώτικης μουσικής, που έγιναν πριν από τη Ρωσική Επανάσταση!»
Πριν τον αποχαιρετήσω, με ενημερώνει ότι έχει στα σκαριά το πρώτο του μυθιστόρημα, το οποίο, αν όλα πάνε καλά, θα κυκλοφορήσει σε περίπου έναν χρόνο. «Είναι μια ιστορία δολοφονίας που λαμβάνει χώρα το 1929 στην Αμερική», λέει, χωρίς να θέλει να αποκαλύψει περισσότερα. «Ελπίζω να έρθουν όσο το δυνατόν περισσότεροι στην Κόνιτσα για το φεστιβάλ μας, γιατί ειλικρινά θα ζήσουν κάτι το μαγικό. Η μουσική για μένα έχει ένα στοιχείο μαγείας. Σαν να σε μεταμορφώνει. Είναι σαν τον έρωτα. Δεν μπορείς να εξηγήσεις γιατί κάτι μπορεί να σου αρέσει τόσο πολύ σε σημείο που να ανατριχιάζεις».
ΙΝFO → Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά: Οι μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων, σε επιμέλεια Κρίστοφερ Κινγκ και παραγωγή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί από τις 9 έως τις 11 Ιουνίου (20.30-23.30) στο ιστορικό Σπίτι της Χάμκως στην Κόνιτσα. onassis.org
