Σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει δεν είναι πάντα εύκολο να επιχειρείς μια νέα αρχή. Όσοι ξεχωρίζουν, και μάλιστα στο χαοτικό σκηνικό των τεχνών, αποδεικνύουν ότι το να πετύχεις το όνειρό σου απαιτεί πρωτίστως τόλμη και πολλή δουλειά. Στη Σχολή Καλών Τεχνών η Μαρία Ευσταθίου σπούδαζε γλυπτική και ο Ηλίας Κοέν ζωγραφική. Έπειτα από χρόνια, επιστρέφοντας από σπουδές και δουλειές στο εξωτερικό, συνεργάστηκαν με την γκαλερί της Ελευθερίας Τσέλιου. Η δεύτερη αυτή συνάντηση ανέδειξε κοινούς προβληματισμούς γύρω από τις τέχνες, που τους οδήγησαν στην ιδέα να αξιοποιήσουν την εμπειρία τους για να βελτιώσουν τον τρόπο που δουλεύουν οι καλλιτέχνες στην Ελλάδα. Το 2018 αποφάσισαν ότι ήταν έτοιμοι να περάσουν στο επόμενο βήμα: έναν εργαστηριακό χώρο κατασκευής και δημιουργίας, όπου εικαστικοί αλλά και ερασιτέχνες δημιουργοί πειραματίζονται με υλικά και τεχνικές, μαθαίνουν και τέλος δημιουργούν τα δικά τους έργα. Το Sektor30 βρίσκεται στον Νέο Κόσμο και προσφέρει εργαστήριο γλυπτικής και κεραμικής σε έναν χώρο και χαρακτικής και τυπογραφίας σε άλλο χώρο ακριβώς απέναντι. Παράλληλα πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια κεραμικής, τυπογραφίας, μεταξοτυπίας, χαλκογραφίας, ξυλογραφίας, τεχνολογίας υαλωμάτων, κ.ά.
Ο χώρος λειτουργεί κυρίως από επαγγελματίες. Οι ερασιτέχνες έρχονται για να παρακολουθήσουν τα workshops, που γίνονται σε συγκριμένες ημέρες και ώρες. Αν έρθουν να δουλέψουν μόνοι τους, πρέπει να υπάρχει υπεύθυνος στον χώρο, γιατί χρειάζονται βοήθεια. «Όμως συχνά και οι πιο έμπειροι χρειάζονται καθοδήγηση, γιατί ίσως να μη γνωρίζουν ένα υλικό», εξηγεί η Μαρία. «Στόχος μας είναι μέσω του Sektor30 να φέρουμε κοντά ανθρώπους από άλλες ειδικότητες, ώστε να προκύψουν συνεργασίες μεταξύ των δημιουργών αλλά και σύνδεση με την αγορά».
Στο ξεκίνημά τους, προκειμένου να κατανοήσουν αν αντικειμενικά υπήρχε η ανάγκη δημιουργίας ενός τέτοιου εργαστηρίου, έφτιαξαν ένα ερωτηματολόγιο και το έστειλαν σε μια σειρά από εικαστικούς. Οι απαντήσεις που έλαβαν ήταν πολύ ενθαρρυντικές, καθώς συνειδητοποίησαν ότι πολλοί αναζητούσαν λύση στα ίδια προβλήματα.
Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Αθήνα
«Η ιδέα του εργαστηρίου προέκυψε επειδή θέλαμε έναν χώρο όπου θα ολοκληρώνουμε οι ίδιοι τα έργα μας. Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορα στάδια στη δημιουργία ενός έργου στα οποία πρέπει να απευθυνθείς σε έναν τεχνίτη, για παράδειγμα έναν ξυλουργό, ώστε να μπορέσει να υλοποιηθεί, καθώς δεν υπάρχουν μέρη με τα μηχανήματα που χρειάζεσαι για να τα δουλέψεις μόνος σου», εξηγεί ο Ηλίας, ο οποίος έζησε στη Νέα Υόρκη για 14 χρόνια, κάνοντας εικονοποίηση δεδομένων και προγραμματισμό για διάφορους οργανισμούς πολιτισμού. Μετά το γραφείο δούλευε τα έργα του στο εργαστήριο μιας ομάδας, το οποίο στέγαζε μια κοινότητα καλλιτεχνών με μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων και επίκεντρο το ντιζάιν – έφτιαχναν από κανό μέχρι έργα τέχνης. Την περίοδο της οικονομικής κρίσης διαπίστωσε ότι πολλοί άρχισαν να επαναξιολογούν τις προτεραιότητές τους. Στη μεγάλη μητρόπολη οι άνθρωποι έβγαιναν στη φύση, έκαναν χειροτεχνίες και συζητούσαν ότι δεν θέλουν να περνούν τη ζωή τους (μόνο) δουλεύοντας.
«Οι χειροτεχνίες παρέσυραν καλλιτέχνες και κοινό σε αναζήτηση νέων πηγών έμπνευσης, φέρνοντας στο προσκήνιο παλιά μοντέλα δημιουργίας. Η κεραμική είχε ήδη μεγάλη ζήτηση αρκετά χρόνια, σιγά σιγά όμως άρχισαν να ενδιαφέρονται και για άλλες χειροποίητες τεχνικές», λέει η Μαρία, της οποίας η εμπειρία σε τέτοιους χώρους προέρχεται από την περίοδο του μεταπτυχιακού της στο Λονδίνο.
Όταν αποφάσισαν να προχωρήσουν στη δημιουργία του εργαστηρίου, ο πολιτισμός για περισσότερα από δέκα χρόνια έδειχνε μια ακμάζουσα δυναμική με πρωτότυπες δράσεις και διοργανώσεις, πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα. Πολλοί ξένοι καλλιτέχνες εγκαταστάθηκαν μόνιμα ή έστω για κάποιο καιρό στη χώρα μας για να εμπνευστούν, να δουλέψουν, να συνεργαστούν. Νέοι θεσμοί, όπως για παράδειγμα η Documenta, βοήθησαν να αλλάξουν αρκετά πράγματα στη χώρα. Οι θετικές αυτές εξελίξεις, καθώς και η αυθεντικότητα που πολλοί καλλιτέχνες ανακάλυπταν ότι υπάρχει ακόμα στην Ελλάδα, τόνωσαν το κομμάτι της δημιουργικότητας – και ουσιαστικά δημιούργησαν τη συνθήκη για να λειτουργήσει ένα τέτοιο εργαστήριο, καθώς οι καλλιτέχνες χρειάζονταν χώρους για να δουλέψουν.
Στο Sektor30 απευθύνονται πολλοί καλλιτέχνες από το εξωτερικό που έρχονται με κάποιο πρόγραμμα φιλοξενίας ή για την υλοποίηση ενός έργου. «Το σημαντικό είναι ότι προγραμματίζουν τα πάντα από νωρίς», εξηγεί η Μαρία. «Δεν φτάνει κάποιος στην Αθήνα και έπειτα ψάχνει πού θα δουλέψει. Έχει κλείσει θέση στο εργαστήριο εννέα μήνες, ίσως και έναν χρόνο πριν. Ωστόσο, μη φανταστείτε ότι περιμένουμε να φύγουν για να μας συστήσουν στους επόμενους κ.ο.κ. Στο εξωτερικό είναι εξοικειωμένοι με τέτοιου είδους χώρους και ξέρουν πώς να ψάξουν, τι να ρωτήσουν και πώς να συνεννοηθούν μαζί μας για όσα χρειάζονται».
Μια πόλη εργαστηρίων
Όση ώρα συζητάμε στην πίσω αυλή του παλιού συνεργείου αυτοκινήτων που μεταμορφώθηκε σε καλλιτεχνικό εργαστήριο, βλέπω από τις μεγάλες τζαμαρίες νεαρά παιδιά να δουλεύουν πολύ αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλο και αναρωτιέμαι αν έχουν προκύψει κάποιες συνεργασίες. «Ο καθένας έρχεται είτε για να δουλέψει το πρότζεκτ του είτε για να παρακολουθήσει κάποιο σεμινάριο. Το κλίμα είναι πολύ καλό και βλέπουμε ότι και στα σεμινάρια οι συμμετέχοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και αρκετοί καλλιτέχνες ανταλλάσσουν ιδέες και εμπειρίες». Όσον αφορά το δικό τους κομμάτι, είναι πολύ ανοιχτοί και επιδιώκουν τις συνεργασίες, διότι το όραμά τους χρειάζεται περισσότερους ανθρώπους, που θα αφιερώσουν χρόνο και τεχνογνωσία ώστε να μπορέσουν να επεκτείνουν τα εργαστήρια και τα μαθήματα. «Όταν ξεκινήσαμε, είχαμε υποστήριξη από δύο οργανισμούς, το Outset Contemporary Art Fund (outset.org.uk) και το the People’s trust (thepeoplestrust.org), για να μπορέσουμε να αγοράσουμε τους φούρνους και άλλα βασικά εργαλεία και υλικά. Θεωρούμε ωστόσο ότι οι συντονισμένες προσπάθειες πολλών πετυχαίνουν περισσότερα από αυτά που μπορεί να καταφέρει ο καθένας χωριστά. Στη δική μας τη γενιά η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν είχε περάσει πολύ. Στο εξωτερικό είδαμε ότι βρήκαν πιο εύκολα ισορροπίες σε αυτά τα θέματα», προσθέτει ο Ηλίας.
Με τη συζήτηση να περιστρέφεται γύρω από τους εικαστικούς, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο χώρος είναι ανοιχτός σε όλους και δεν αφορά μόνο επαγγελματίες. «Είναι ένας κόμβος δραστηριοτήτων που επιδιώκουν να εμπνεύσουν τη δημιουργικότητα και να εμπλουτίσουν με εμπειρίες τις ζωές μας. Απευθυνόμαστε συνεπώς σε όσους ενδιαφέρονται να αγκαλιάσουν τη δημιουργικότητα και να αναπτύξουν τη σκέψη τους με νέα εργαλεία. Εμείς δείχνουμε τη βασική τεχνική μιας τέχνης μέσα από έναν κύκλο μαθημάτων που διαρκεί δύο-τρεις μήνες. Έπειτα, εξαρτάται από τον καθένα πόσο θα συνεχίσει να την εξασκεί και να την εξελίσσει», λέει η Μαρία. Αυτά περιγράφει άλλωστε και η ονομασία του εργαστηρίου: Το Sektor30 εμπνέεται από τους μεγάλους βιομηχανικούς χώρους που στεγάζουν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες. Το εργαστήριο αποτελεί μια μικρογραφία τους, δίνοντας χώρο στους καλλιτέχνες να διεκδικήσουν τον τομέα τους – δηλαδή την εργαστηριακή πρακτική. Μια πόλη εργαστηρίων όπου συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν.
Το Sektor30 στην «Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα»
Η πρόταση του Sektor30 αφορά τη δημιουργία ενός εργαστηρίου κεραμικής με τίτλο Μυστήριο 101 – Εργασία του ρίσκου, το οποίο θα λειτουργεί και μετά το τέλος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Προκειμένου να έχει μεγαλύτερη δυναμική, καθώς θα μπορεί να προσφέρει περισσότερα πράγματα, έχει ενταχθεί μαζί με άλλα εργαστήρια στο Innovation Lab, όπου τα ψηφιακά έχουν αναλάβει οι LUDD. Το hub έχει προγραμματιστεί για το τελευταίο τρίμηνο του έτους, πριν από το κλείσιμο των δράσεων της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, και το πρόγραμμα των εργαστηρίων και των δράσεων περιλαμβάνει καλεσμένους καλλιτέχνες, ομιλίες, workshops κ.ά.
Μπορεί για τους περισσότερους από εμάς η δημιουργία να σχετίζεται με τις χειροποίητες τέχνες, όμως σήμερα η τεχνολογία δίνει πολλές ακόμα ευκαιρίες. «Τα ψηφιακά μέσα ανοίγουν δρόμο σε ανθρώπους που δεν είναι καλοί με τα χέρια τους. Έχουν δηλαδή τις ιδέες, αλλά όχι το ταλέντο να τις υλοποιήσουν. Εμείς στηρίζουμε και υπενθυμίζουμε την αξία που έχει κάτι που φτιάχνεται με τα χέρια, αντίστοιχα όμως αναγνωρίζουμε την αξία εκείνου του χεριού που γράφει… κώδικα. Και αυτό γιατί η τεχνολογία χρησιμοποιείται κυρίως για την ακρίβεια, δημιουργώντας υψηλής ποιότητας πρωτότυπα, και όχι για τη μαζική παραγωγή που κατακλύζει την αγορά», εξηγεί ο Ηλίας.