Σκέφτομαι συνέχεια την Airhostess-737, την ταινία μικρού μήκους του Θανάση Νεοφώτιστου στην οποία πρωταγωνιστεί η Λένα Παπαληγούρα. Για την ακρίβεια, σκέφτομαι διαρκώς το στόμα της Λένας Παπαληγούρα, το πόσο έντονα μορφάζει από τον πόνο και την ενόχληση
–υποδύεται μια αεροσυνοδό που φοράει σιδεράκια– και πόσο επιτυχημένα προσπαθεί να κρύψει αυτή τη δυσφορία και να χαμογελάσει προσποιητά. «Όλα καλά, όλα καλά», διαβεβαιώνει τους πάντες και συνεχίζει να φέρεται με νευρωτικό τρόπο.
Φέρνει τη γλώσσα μπροστά στα δόντια της, χαμογελάει στον καθρέφτη, φρεσκάρει διαρκώς ένα έντονο κόκκινο κραγιόν, σουρώνει τα χείλη της. Χρειάζονται μόνο 16 λεπτά, μαζί με τους τίτλους τέλους, για να πεις μια δυνατή ιστορία, παρατηρώ. Η Λένα συμφωνεί. Έχουμε συναντηθεί για να μιλήσουμε για την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ, στην οποία κρατάει τον ρόλο του τίτλου, όμως η επικαιρότητα μας προλαβαίνει. Το Airhostess-737, που έχει διαγράψει μια ξέφρενη πορεία σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους, απέσπασε πριν από λίγες ημέρες και το μεγάλο βραβείο της επιτροπής του 49ου Φεστιβάλ του Σιάτλ, «φλερτάροντας» πλέον και με τα Όσκαρ του 2024.
Η ταινία του Θανάση Νεοφώτιστου έκανε πρεμιέρα στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του 75ου Φεστιβάλ του Λοκάρνο τον περασμένο Ιούλιο και έκτοτε δεν έχει σταματήσει να συγκεντρώνει υποψηφιότητες και διακρίσεις σε διαφορετικές κατηγορίες, σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις. «Η ιδέα προέκυψε από ένα όνειρο που είδε ο Θανάσης. Αποκτήσαμε μαγική σχέση και χημεία. Τον εκτιμώ πολύ, τον θαυμάζω και τον αγαπώ. Για το φιλμ αυτό δουλέψαμε, σχεδόν, σαν να κάναμε θεατρική πρόβα. Είχαμε κατακτήσει τη διαδρομή του ρόλου όταν φτάσαμε στο γύρισμα. Είχα συνεργαστεί, επίσης, πολύ στενά με τον διευθυντή φωτογραφίας, Γιάννη Φώτου, γνώριζε την παραμικρή μου κίνηση. Ήταν όλο σαν χορογραφία. Όταν ολοκληρώθηκε η ταινία, είπα πως έτσι έχω νιώσει μόνο άλλη μία φορά: στην πρεμιέρα της Κατερίνας. Αυτό το πράγμα ήταν πολύ δυνατό, σαν να ήταν πέρα από εμάς».
Η Κατερίνα στην οποία αναφέρεται, μια παράσταση σε σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ, υπήρξε για μένα από τις σημαντικότερες θεατρικές στιγμές της Λένας. Δεν θυμάμαι πολλά από όσα έλεγε η ψυχικά τραυματισμένη ηρωίδα, μου έχει χαραχτεί, όμως, στη μνήμη το πώς δίπλωνε το κορμί της από τον πόνο. Και στην περίπτωση της ταινίας, ο πόνος είναι πάλι διάχυτος. Η σύγχυση αντανακλάται σε κάθε σπασμωδική κίνηση ή έκφραση της αεροσυνοδού στο Airhostess-737. «Μέχρι τη μέση του φιλμ πιστεύουμε ότι η νευρικότητα οφείλεται στα σιδεράκια, στην πραγματικότητα όμως η ενόχληση προέρχεται από την απώλεια της μητέρας της, η οποία ταξιδεύει νεκρή, μέσα σε φέρετρο, στο αμπάρι του αεροπλάνου», τονίζει η Λένα, που έχει αποσπάσει επτά βραβεία ερμηνείας για την ταινία, ανάμεσα στα οποία του Φεστιβάλ του Clermont-Ferrand, του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας και το Vimeo στο Φεστιβάλ του Sundance. Κάθε φράση στην ταινία λειτουργεί συμβολικά. «Σε δύο-τρεις εβδομάδες δεν θα πονάς άλλο, θα συνηθίσεις», της λέει μια συνάδελφος που σέρνει μαζί της το τρόλεϊ στην καμπίνα του αεροσκάφους. «Η μητέρα της ήταν απούσα και όσο ήταν εν ζωή, αυτή την απουσία δεν μπορεί να τη διαχειριστεί, και η εμμονή με τα σιδεράκια εκφράζει το τραύμα αυτής της έλλειψης της μητρικής φροντίδας», μου εξηγεί η ηθοποιός.
Εμμονή για εκδίκηση
Η ταινία μοιάζει με αυτές τις εικόνες που έρχονται απρόσκλητες, ενώ προσπαθείς να ζήσεις τη βολική καθημερινότητά σου. Είναι μια μικρή υπενθύμιση του τι μπορεί να σου κάνει ο πόνος όταν αποφασίζεις να τον αγνοήσεις και να συνεχίσεις αυτό που έκανες. Η σχέση σου με τους γονείς σου –καλή ή κακή– δεν είναι κάτι που προσπερνάς γρήγορα και πας παρακάτω. Η θλίψη μπορεί να σε «κολλήσει» σε ένα σημείο και οι ίδιες σκηνές να «παίζουν» σε λούπα. Αυτό είναι και το θέμα της σοφόκλειας εκδοχής στον μύθο των Ατρειδών. Η Ηλέκτρα και η σχέση με τη μητέρα της, Κλυταιμνήστρα. Η Ηλέκτρα και η εμμονή της για εκδίκηση. Η Ηλέκτρα και η απόδοση της δικαιοσύνης, η αποκατάσταση της ισορροπίας. «Η Ηλέκτρα ζει περιμένοντας. Είναι βαθιά συγκινητική, γιατί έχει αυτή την απολυτότητα στον τρόπο που αγωνίζεται να διατηρήσει το πένθος της ζωντανό. Δεν δέχεται ότι ο χρόνος απαλύνει τον πόνο και θέλει να θρηνεί όπως την πρώτη στιγμή που έχασε τον πατέρα της». Η Παπαληγούρα είχε ξαναπαίξει Ηλέκτρα το 2018, ερμηνεύοντας τον ίδιο ρόλο στο κείμενο του Ευριπίδη. «Ο τρόπος που “διεισδύουν” στο πρόσωπο οι δύο τραγωδοί είναι πολύ διαφορετικός. Ο Σοφοκλής είναι σαν να ζουμάρει στην ψυχοσύνθεση της Ηλέκτρας, το κείμενό του λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός, φωτίζει τις διαδρομές της σκέψης της μέχρι να φτάσει στην ικανοποίηση της επιθυμίας της. Εστιάζεται στη δύναμη αλλά και στην παθολογία της.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η Ηλέκτρα ζει με τέτοια ένταση την προοπτική της εκδίκησης, που όταν τελικά έρχεται, δεν έχει κάτι άλλο να περιμένει. Κάθε ικανοποίηση είναι και ένας μικρός θάνατος. Μου φάνηκε τόσο σημερινή και ανθρώπινη αυτή η συμπεριφορά. Δεν μεταπλάθει τον θυμό της σε κάτι δημιουργικό. Ζει μονάχα προσμένοντας δικαίωση. Και αυτό, επίσης, μου φαίνεται πολύ γνώριμο, τωρινό».
Εκείνη πώς αντιδρά στην αδικία; «Υπάρχει ένα μικρό διάστημα ψυχικής ακινητοποίησης, σαν να μαρμαρώνω. Με τα χρόνια, όμως, έχω κάνει αρκετή δουλειά με τον εαυτό μου για να διεκδικήσω κάτι ή να φύγω από εκεί που αισθάνομαι ότι πιέζομαι. Η γέννηση των παιδιών μου, επίσης, θεωρώ ότι με απελευθέρωσε, μου έδειξε πως η ζωή είναι πολύ μικρή για να “κολλάς” σε φαύλες σκέψεις».
»Δεν λέω πως θα επιτεθώ αμέσως σε μια ενδεχόμενη αδικία, θα μπω όμως πιο γρήγορα σε μια διεργασία να αναλογιστώ πόσο χώρο άφησα για να εξελιχθούν εις βάρος μου τα πράγματα και θα αντιδράσω, δεν θα το δεχτώ παθητικά».
Επισημαίνει πως όλοι ταυτιζόμαστε περισσότερο με τη φρόνιμη Ισμήνη ή τη Χρυσόθεμι, λειτουργούμε με σύνεση, αντιλαμβανόμαστε όμως πως τόσο η Αντιγόνη όσο και η Ηλέκτρα εκφράζουν το ιδανικό, το υπέρμετρο. «Ο κόσμος προχωράει με πρόσωπα που έχουν τη δύναμη να ταρακουνήσουν βουνά. Σκέψου τη μάνα του Φύσσα, την αδικία και τον πόνο που έπρεπε να υπομείνει αυτή η γυναίκα».
Ο κόσμος μέσα από τα παιδιά
Τη ρωτώ πόσο την άλλαξε η μητρότητα. «Η γέννηση ενός παιδιού προκαλεί μια τεράστια υπαρξιακή μετατόπιση, ο εαυτός σου έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Αυτό για μένα ήταν ένα φανταστικό δώρο ζωής, σταματούν να σε απασχολούν διάφορα ασήμαντα πράγματα, καταφέρνεις και συγκεντρώνεσαι στη στιγμή πιο εύκολα», αναφέρει. Ήθελε πολύ να κάνει δύο παιδιά, ούσα η ίδια μοναχοπαίδι. «Υπάρχει μεγάλο δέσιμο μεταξύ τους, είναι ωραίο να τους βλέπεις να μεγαλώνουν μαζί. Είναι η δύναμή μου αυτοί οι δύο, περνάω πολύ καλά μαζί τους. Σαν να ανακαλύπτουμε τα πράγματα από την αρχή, το βρίσκω τέλειο. Έχω και τις στιγμές που είμαι αυστηρή ή τις φορές που κουβαλάω ένταση από άλλα πράγματα και δεν έχω τόση υπομονή και έπειτα νιώθω ενοχές απέναντί τους. Κυρίως, όμως, αισθάνομαι ευγνωμοσύνη γιατί μου δίνουν απίστευτη χαρά και ανεμελιά, τόνωση και γείωση».
Πόσο έχει αλλάξει η καθημερινότητά της προσπαθώντας να συνδυάσει διαφορετικούς και συχνά αντικρουόμενους ρόλους; «Θα φέρω ένα απλό παράδειγμα. Πριν κάνω παιδιά, έμενα κοντά στο Ζάππειο, δεν είχα περάσει ποτέ μέσα από τον κήπο. Απίστευτο δεν είναι; Βλέπεις τον κόσμο μέσα από τις ανάγκες των μικρών και τις περισσότερες φορές αυτό είναι διαφωτιστικό και για τη δική σου ζωή. Στα πρακτικά τώρα, έχω το Κουτσό του Κορτάσαρ έναν μήνα δίπλα στο κρεβάτι μου, δεν προλαβαίνω να διαβάσω κάτι για μένα. Επίσης, μου λείπει ο ύπνος. Δεν πηγαίνω πια συχνά στο θέατρο, κάτι που έκανα παλιά. Για μένα είναι ευεργετικό το να είσαι θεατής. Στη δεδομένη φάση της ζωής μου, αν έχω ελεύθερο χρόνο, προτιμώ να μείνω σπίτι με τα παιδιά, θα βολευτώ με το Netflix, όπως όλοι. Όμως, αν το θέατρο είναι καλό, έχει ιαματική δύναμη. Σου προσφέρει μια ανάταση που δεν μπορείς να βρεις αλλού». Την τελευταία φορά που πήγε σε παράσταση, ήταν για να παρακολουθήσει τη Μηχανή του Τούρινγκ με τον Ορφέα Αυγουστίδη. «Πλάνταξα στο κλάμα, αν το έργο είναι δυνατό, αυτή η εμπειρία θέασης μπορεί να σε απογειώσει ψυχικά. Ιδίως σε αυτή την εποχή της απίστευτης πληροφορίας, το να φιλτράρει η ψυχή σου τι θα κρατήσει είναι σημαντικό».
Ίντερνετ και απομόνωση
Σχολιάζει με έντονο τρόπο την εποχή μας. «Με προβληματίζει πολύ αυτή η υπερβολή που βιώνουμε με τα σόσιαλ μίντια, αυτό το ψέμα, η πλασματική εικόνα που κυκλοφορεί παντού. Με ξενίζει ο τρόπος που διεκδικούμε την επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους ή, για να το πω διαφορετικά, με τρομάζει όλη αυτή η έκρηξη της τεχνολογίας, το πόσο έχει εισβάλει στις ζωές μας το διαδίκτυο». Απέχεις, δηλαδή, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; «Είμαι σχετικά ενεργή, αλλά βαριέμαι, θα ήθελα να είχα έναν άνθρωπο να το κάνει για μένα. Λογαριασμό στο Ίνσταγκραμ άνοιξα με αφορμή μια παράσταση. Μου είπαν: “Ντροπή να μην έχεις”. Αναγνωρίζω ότι είναι ένα σημαντικό εργαλείο προώθησης της δουλειάς μου, με ενοχλεί όμως και η χρήση που γίνεται. Όλη αυτή η “τελειότητα” μου προκαλεί ναυτία».
Συνεχίζει μιλώντας για την απομόνωση που έφερε η πανδημία και το πόσο ενίσχυσε αυτή η ανορθόδοξη συνθήκη που βιώσαμε την τάση μας για εσωστρέφεια και ατομικισμό. «Ζούμε τη φάση τού να έχει ο καθένας το σπίτι του, να είναι καλά, βολεμένος, ασφαλής και δεν πάει να γκρεμίζεται ο κόσμος. Και αυτό γίνεται γενικά αποδεκτό, φρικάρω λίγο». Επισημαίνει, ωστόσο, ότι στο θέατρο πλέον βλέπει πιο υγιείς, ελεύθερες σχέσεις. «Το θέατρο πετυχαίνει ένα μαζί, μια ένωση που είναι πολύ δύσκολο να βρούμε στη ζωή μας και, αν μη τι άλλο, αυτός ο χώρος έχει την εξυπνάδα τού να γνωρίζει ότι χωρίς τον άλλον δεν μπορείς. Η υποκριτική είναι ομαδικό άθλημα, πρέπει να βασίζεσαι στον συμπαίκτη σου για να γυρίσει η μπάλα».
Συνεργασίες και φιλίες
Όπως την ακούω, αισθάνομαι πως είναι έτοιμη να δει συνολικά το «παιχνίδι», να πάρει αποφάσεις. Θα σκηνοθετούσες; τη ρωτώ. «Η σκηνοθεσία γεννιέται από την επιθυμία να πεις μια ιστορία επιλέγοντας έναν συγκεκριμένο δρόμο. Δεν με ενδιαφέρει αυτό, με συγκινεί να είμαι μέρος μιας ιστορίας, επιζητώ τη συνεργασία ακόμα και στον μονόλογο, χρειάζομαι την ανταλλαγή, τη συνύπαρξη». Τονίζει ακόμα ότι έχουμε πολύ καλούς σκηνοθέτες, δεν αισθάνεται πως πρέπει να συμβάλει και εκείνη στη σκηνοθεσία. «Εκτός κι αν κάποια στιγμή βρω κάτι για το οποίο θα ήθελα να έχω όλη την ευθύνη της δημιουργίας του. Να νιώσω ότι δεν μπορώ να κάνω αλλιώς».
Πώς είναι, λοιπόν, στις συνεργασίες της; «Νομίζω πως είμαι εντάξει, διεκδικώ ησυχία και σεβασμό για όλους. Μπορεί μεν με μια πιεστική συνθήκη να οδηγηθείς σε ένα καλό αποτέλεσμα, αλλά η ουσιαστική εμπλοκή στα πράγματα έρχεται μόνο μέσα από ένα καλό κλίμα. Η Λίλλυ Μελεμέ που σκηνοθετεί τώρα την Ηλέκτρα είναι υπέροχη, δημιουργεί ένα φανταστικό κλίμα ομάδας. Ιδίως στην περιοδεία θέλεις να δουλεύεις με ανθρώπους που δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό. Το ίδιο ισχύει και για τον Όρκο που κάνουμε στην ΕΡΤ, τώρα γυρίζουμε τον τρίτο κύκλο. Είτε πρόκειται για θέατρο, τηλεόραση ή σινεμά, η συνθήκη είναι ίδια. Πρέπει να υπάρχει ευθύτητα στις σχέσεις, να μπορείς να πεις αυτό που σκέφτεσαι χωρίς περιστροφές, εξοικονομείς χρόνο έτσι. Αυτός είναι και ο λόγος που επιστρέφω συχνά και δουλεύω με ανθρώπους που γνωρίζω και τους έχω σαν οικογένεια, όπως είναι ο Γιώργος Νανούρης και ο Δημήτρης Τάρλοου».
Και με τους δύο θα συναντηθεί την επόμενη σεζόν. Θα συνεχίσει με το Κουκλόσπιτο στο Πορεία, σε σκηνοθεσία του Τάρλοου, μέχρι τα Χριστούγεννα και θα υποδυθεί τη Ρωξάνη στον Σιρανό ντε Μπερζεράκ, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Νανούρη, από τη νέα χρονιά. Κρίνοντας από τον ενθουσιασμό της, συμπεραίνω πως οι φίλοι της προέρχονται μόνο μέσα από τη δουλειά. «Έχω κάνει καταπληκτικούς φίλους μέσα από τα παιδιά μου. Μου φαίνεται εξαιρετική τύχη να κάνω παρέα με ανθρώπους που κάνουν άλλα επαγγέλματα, μια αρχαιολόγο, μια αρχιτέκτονα, μια άλλη μαμά που δουλεύει σε μουσείο, δύο γιατρούς. Είναι ωραίο να ανανεώνεις την πληροφορία σου και να διευρύνεις την οπτική σου στα πράγματα».
ΙΝFO → Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ, πρεμιέρα περιοδείας στο Κηποθέατρο Παπάγου, 03 και 04/07.