Όταν δρομολογεί κανείς την έρευνα για την αγορά ενός αυτοκινήτου, μία από τις πρώτες ερωτήσεις που μπαίνουν στη λίστα έχει να κάνει με το πόσο (αλλά και τι) καίει. Όσο μάλιστα ακριβαίνουν οι τιμές των καυσίμων, τόσο ανεβαίνει ιεραρχικά και η συγκεκριμένη ερώτηση. Ήταν θέμα χρόνου να ισχύσει το ίδιο και κατά τη διαδικασία αγοράς ή ανέγερσης ακινήτου. Ακόμη και ο πιο δύσπιστος συνειδητοποίησε μετά το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης ότι για την επιλογή της κύριας κατοικίας εξίσου σημαντικό με το κόστος κτήσης είναι και το κόστος χρήσης. Με λίγα λόγια, δεν αρκεί να βρει κανείς πώς θα χρηματοδοτήσει την αγορά της κύριας κατοικίας. Πρέπει να εξασφαλίσει και το πώς θα πληρώνονται οι λογαριασμοί της θέρμανσης, της ψύξης και της ηλεκτροδότησης, ειδικά σε ένα αβέβαιο περιβάλλον όπου τα δεδομένα αλλάζουν από τη μία στιγμή στην άλλη.
Οι προδιαγραφές του «σπιτιού του μέλλοντος» έχουν ήδη αρχίσει να καταγράφονται αλλά και να υλοποιούνται στην πράξη. Είναι το σπίτι που καταναλώνει λιγότερα καύσιμα ή ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ μπορεί να παράγει το ίδιο την ενέργεια που του χρειάζεται. Επιτρέπει στον χρήστη να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τη λειτουργία και να προλαβαίνει τα λάθη χειρισμού, με τελικό στόχο τη μείωση του κόστους διαβίωσης χωρίς εκπτώσεις όσον αφορά την άνεση αλλά και –σε τελική ανάλυση– την προστασία του περιβάλλοντος.
Σε αυτό το σπίτι όλοι θέλουν να ζουν. Το ερώτημα όμως είναι πόσο εφικτή είναι η απόκτησή του. Υπάρχει ένας απαράβατος κανόνας στην αγορά: όσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας (άρα και χρημάτων) διασφαλίζει το ακίνητο, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος απόκτησής του. Η ανέγερση ενός τετραγωνικού φτάνει πλέον να κοστίζει ακόμη και 2.000 ευρώ, χωρίς στο ποσό αυτό να συμπεριλαμβάνεται η τιμή της γης ή το κέρδος του κατασκευαστή. Ιδού λοιπόν το ερώτημα: πόσοι θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν το «εισιτήριο» για να ζήσουν στο «σπίτι του μέλλοντος»;
Σπίτι με βαθμολογία Α+
Αν κάποιος επιχειρήσει σήμερα να χτίσει το δικό του σπίτι, θα συνειδητοποιήσει ότι η οικοδομική άδεια «κουβαλάει» μια σειρά υποχρεώσεων, ενώ η ηλεκτροδότηση του ακινήτου επιτυγχάνεται μόνο αν εκπληρωθούν αυτές οι υποχρεώσεις. Το να υπάρχει υποδομή για τη σύνδεση στο δίκτυο του φυσικού αερίου είναι υποχρεωτικό εδώ και πολλά χρόνια, ακόμη και αν δεν περνάει αγωγός από εκεί που βρίσκεται το ακίνητο. Υποχρεωτικό είναι και το να υπάρχει πρόσβαση από τα άτομα με ειδικές ανάγκες, κάτι που πρέπει να διαπιστωθεί από τον ελεγκτή δόμησης ο οποίος θα δώσει και την τελική έγκριση. Εκεί όμως που τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές προσθήκες –και θα γίνονται ολοένα και περισσότερες όσο θα περνά ο καιρός– είναι στο κομμάτι της ενεργειακής αναβάθμισης. Ουσιαστικά, ό,τι χτίζεται τώρα θα πρέπει να κατατάσσεται στην ενεργειακή κατηγορία Α. Και αυτή η υποχρέωση καλύπτει και τα ακίνητα που χτίζονται από το μηδέν, αλλά και τις προσθήκες ή τις επεκτάσεις που γίνονται σε υφιστάμενα κτίρια. Το να εξασφαλίσει κάποιος το Α στο σπίτι του δεν είναι καθόλου εύκολο και σίγουρα δεν είναι καθόλου φθηνό. Διότι η αναρρίχηση στις κορυφαίες ενεργειακές κλάσεις προϋποθέτει μια σειρά από δαπανηρές επενδύσεις. Ποιες είναι οι κυριότερες;
1. Η μόνωση του κελύφους με τις πλέον σύγχρονες προδιαγραφές, ώστε να εξασφαλίζεται η θωράκιση από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, είτε μιλάμε για κρύο είτε για ζέστη. Η θερμοπρόσοψη είναι πλέον απαραίτητη για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
2. Η τοποθέτηση κουφωμάτων ενεργειακής απόδοσης, η οποία βέβαια έχει γίνει περίπου αυτονόητη στις νέες οικοδομές των τελευταίων ετών.
3. H εγκατάσταση πηγών θέρμανσης και ψύξης που εξασφαλίζουν περιορισμένες εκπομπές αερίων αλλά και εξοικονόμηση ενέργειας. Μπορεί η ύπαρξη υποδομής για σύνδεση με το φυσικό αέριο να είναι υποχρεωτική, όμως η επιλογή της πηγής ενέργειας είναι –προς το παρόν– δικαίωμα του ιδιοκτήτη. Προσοχή· προς το παρόν. Σε δύο-τρία χρόνια είναι προγραμματισμένο να απαγορευτεί η τοποθέτηση καυστήρα πετρελαίου στις νέες οικοδομές, ενώ θα δρομολογηθεί και η αντικατάσταση του συγκεκριμένου καυσίμου στα υφιστάμενα κτίρια. Γι’ αυτό και στις νέες κατασκευές κερδίζει από τώρα έδαφος η αντλία θερμότητας, η οποία προβάλλεται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ως η πιο οικονομική πηγή θέρμανσης, ψύξης και παραγωγής ζεστού νερού, παρά το γεγονός ότι λειτουργεί με ηλεκτρικό ρεύμα.
4. Η τοποθέτηση ηλιακού θερμοσίφωνα για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης –ο οποίος μπορεί και να λειτουργεί συμπληρωματικά με την αντλία θερμότητας για κάλυψη των αναγκών χειμώνα και καλοκαίρι– αλλά και η εγκατάσταση φωτοβολταϊκού συστήματος ώστε να παράγεται το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτείται για όλες τις ανάγκες.
5. Η εγκατάσταση οπτικής ίνας σε όλο το σπίτι, ώστε να διασφαλίζεται η διασύνδεση των συσκευών στο διαδίκτυο χωρίς τον κίνδυνο των διακοπών ή των μεταπτώσεων στην ταχύτητα σύνδεσης. Ένα σπίτι που είναι συνέχεια on line ενημερώνει τον ιδιοκτήτη για το πόσο παράγει το φωτοβολταϊκό ή για το αν έχει μείνει ο θερμοσίφωνας ανοιχτός, ακόμη και αν ο ίδιος βρίσκεται στην άλλη άκρη της Γης.
Πώς θα ζούμε;
Και πώς είναι η ζωή στο σπίτι του μέλλοντος στην πράξη; Η περιγραφή που ακολουθεί αφορά τις πιο χειροπιαστές αλλαγές. Δηλαδή, μπορεί να μην έχει και τόσο νόημα για κάποιον αν το ψυγείο θα συνδέεται στο ίντερνετ ή αν θα στέλνει ειδοποίηση στο κινητό σε περίπτωση που έχει τελειώσει το γάλα. Μπορεί επίσης να είναι ήσσονος σημασίας το αν το σπίτι θα λειτουργεί με φωνητικές εντολές ή αν ειδικοί αισθητήρες θα ανοιγοκλείνουν τέντες και κουρτίνες ανάλογα με το φως, τη θέση του ήλιου και τη διαφορά της εσωτερικής θερμοκρασίας με την εξωτερική. Υπάρχουν και τα πιο «απτά»:
1. Ένα σπίτι με τις προδιαγραφές που προαναφέρθηκαν (ηλιακό, αντλία θερμότητας και ισχυρή μόνωση) μπορεί να καταναλώνει ακόμη και κάτω από 28 κιλοβατώρες ρεύματος ετησίως ανά τετραγωνικό μέτρο, εφόσον κατατάσσεται στην ενεργειακή κατάταξη Α+, σε αντίθεση με ένα σπίτι χαμηλής κατηγορίας (π.χ. Ζ), το οποίο μπορεί να φτάνει και στις 190 κιλοβατώρες ανά τετραγωνικό μέτρο. Να υποθέσουμε ότι μία κιλοβατώρα έχει τελική τιμή 25 λεπτά; Οι 28 κιλοβατώρες θα κοστίζουν 7 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο και οι 190 κιλοβατώρες 47 ευρώ. Μιλάμε για εξοικονόμηση 40 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο σε ετήσια βάση ή 4.000 ευρώ τον χρόνο για ένα σπίτι 100 τετραγωνικών.
2. Το φωτοβολταϊκό παράγει ακόμη και αυτή τη μειωμένη ενέργεια που χρειάζεται το ίδιο, με αποτέλεσμα ο λογαριασμός του ρεύματος να περιέχει μόνο τα δημοτικά τέλη και τις λοιπές χρεώσεις που καταβάλλουμε για τα δίκτυα του ρεύματος. Οι δε μπαταρίες που συνοδεύουν (ή μπορούν να συνοδεύουν) μια επένδυση σε φωτοβολταϊκό μπορούν να εξασφαλίσουν την περαιτέρω μείωση του κόστους χρήσης ακόμη και κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μελλοντικά δε, οι μπαταρίες θα διασφαλίζουν την αδιάκοπη ηλεκτροδότηση ακόμη και όταν τα δίκτυα θα αντιμετωπίζουν βλάβες λόγω καιρικών συνθηκών.
3. Πιθανή πλεονάζουσα παραγωγή ρεύματος από το φωτοβολταϊκό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φόρτιση του ηλεκτρικού αυτοκινήτου, με αποτέλεσμα τον μηδενισμό ή τη σημαντική μείωση και του μεταφορικού κόστους της οικογένειας.
Είναι σαφές ότι με το ενεργειακής κατηγορίας Α ακίνητο ο ιδιοκτήτης εξασφαλίζει πολλές χιλιάδες ευρώ τον χρόνο από λογαριασμούς πετρελαίου θέρμανσης, ηλεκτρικού ρεύματος ή ακόμη και καυσίμων κίνησης. Το ζήτημα όμως είναι πόσο κοστίζει τελικά το «όνειρο»; Και, σε πραγματικούς όρους, πόσοι μπορούν να το υλοποιήσουν ξεπερνώντας τις οικονομικές ή και τις αντικειμενικές δυσκολίες;
Πόσο κάνει;
Το ύψος των επενδύσεων που απαιτούνται είναι πολύ υψηλό, ειδικά το τελευταίο διάστημα που δημιουργήθηκε ένα εκρηκτικό κοκτέιλ: αύξηση των επιτοκίων (άρα και του κόστους χρήματος από τη μία), αύξηση των οικοδομικών υλικών αλλά και της αξίας της γης από την άλλη. Σε πραγματικούς όρους, ένα διαμέρισμα που θα πληροί τις προδιαγραφές της κατηγορίας Α+ μπορεί να κοστίζει και πάνω από 350.000-400.000 ευρώ ανάλογα με την επιφάνεια, ένα ποσό που η μεγάλη πλειονότητα δεν μπορεί να το εξασφαλίσει, καθώς, ακόμη και αν καταφύγει στον τραπεζικό δανεισμό, θα αντιμετωπίσει μια υπέρογκη δόση λόγω της αύξησης του επιτοκίου. Υπάρχει πάντοτε η λύση της ανακαίνισης ενός παλαιού ακινήτου (ιδανικά με τη χρήση ενός προγράμματος επιδοτήσεων όπως το «εξοικονομώ»), όμως και πάλι είναι υπαρκτό το ζήτημα της κατακόρυφης αύξησης των τιμών των οικοδομικών υλικών με ταχύτητα πολύ μεγαλύτερη της αύξησης των εισοδημάτων.
Πέραν των οικονομικών, υπάρχουν και αντικειμενικοί λόγοι. Ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα των πολυκατοικιών οι συμφωνίες στις γενικές συνελεύσεις για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, για την εξωτερική θερμοπρόσοψη του κτιρίου ή για τις αλλαγές στο σύστημα θέρμανσης μοιάζουν άπιαστα όνειρα. Το μωσαϊκό των συμφερόντων και των οικονομικών δυνατότητων σπάνια αφήνει περιθώρια για συμφωνίες, με αποτέλεσμα το σύνολο των ιδιοκτητών να μένουν τελικώς εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της επόμενης ενεργειακής κρίσης.
Η –αρκετά ασφαλής– πρόβλεψη είναι ότι όσο θα περνάει ο καιρός η πίεση για στροφή στην κατοικία του μέλλοντος θα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Και αν τώρα τα κράτη –μεταξύ των οποίων και το ελληνικό– επιδοτούν για να στρέψουν τους ιδιοκτήτες προς αυτή την κατεύθυνση, σε μερικά χρόνια από τώρα θα αρχίσουν να θεσπίζουν τα αντικίνητρα για τη χρήση ενεργοβόρων ακινήτων. Θα είναι η επιβολή του ΕΝΦΙΑ με κριτήριο όχι την αξία του τετραγωνικού, αλλά την ενεργειακή κλάση; Ένας νέος φόρος στο πετρέλαιο θέρμανσης και στα υπόλοιπα ορυκτά καύσιμα; Ένα νέο περιβαλλοντικό τέλος που θα ικανοποιεί τον κανόνα «ο ρυπαίνων πληρώνει»;
Δημιουργείται κατά συνέπεια το εξής σκηνικό: αυτοί που έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν το σπίτι του μέλλοντος εξασφαλίζουν και το όφελος της εξοικονόμησης ή του μηδενισμού του κόστους ενέργειας, ενώ εκείνοι που δεν μπορούν, παραμένουν εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της επόμενης αύξησης της τιμής του πετρελαίου ή του ηλεκτρικού ρεύματος. Κατά συνέπεια, το σπίτι του μέλλοντος θα γίνει η αιτία για να διευρυνθούν οι ανισότητες αντί να αμβλυνθούν, καθώς θα εφαρμόζεται ο κανόνας «τα λεφτά θα πηγαίνουν στα λεφτά».
