«Άλλαξα τρία σπίτια. Έτρωγα πέντε μέρες μαυρομάτικα φασόλια. Έχω κάνει ταξίδι 22 ώρες για να παίξουμε αγώνα. Καράβι, λεωφορείο –από την παλιά εθνική οδό, για να μην πληρώσουμε διόδια– και μετά ξανά καράβι. Πώς να παίξεις την επόμενη μέρα ποδόσφαιρο; Έχω κάνει προσφυγή σε δύο ομάδες και έχω πάρει χρήματα. Από άλλες δύο έχω χάσει».
Τα λόγια του 26χρονου Γιάννη Ανδρέου, αθλητή της Super League 2, μπορούν να βάλουν έναν αναγνώστη στον κόσμο του ελληνικού ποδοσφαίρου καλύτερα από την πιο ευφάνταστη εισαγωγή. Αφορμή για τη συζήτησή μας υπήρξε το ντοκιμαντέρ τριών επεισοδίων με τίτλο Χάος, που δημιούργησε ο ΠΣΑΠΠ (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αμειβομένων Ποδοσφαιριστών/Ποδοσφαιριστριών) για τη δεύτερη τη τάξει εθνική κατηγορία, μια γροθιά στο στομάχι όσων κάποτε ονειρεύτηκαν, έστω για μία στιγμή, ότι το να κλοτσάς μια μπάλα είναι το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο.
«Ο ποδοσφαιριστής πρέπει να έχει στο μυαλό του μόνο το αγωνιστικό κομμάτι, το πώς θα μπει στο γήπεδο για να κάνει αυτό που πρέπει. Ο ποδοσφαιριστής της Β΄ Εθνικής έχει να ασχοληθεί με το αν θα έχει κάλτσες να φορέσει, αν αυτές θα είναι τρύπιες, αν θα έχει ρούχα ή πετσέτες. Να ασχοληθεί με το φαγητό του, με το σπίτι του, με το πώς θα πληρώσει το ενοίκιο. Όταν έχεις ένα σωρό βιοποριστικά ζητήματα στο μυαλό σου, δεν μπορείς να αποδώσεις το εκατό τοις εκατό στον αγωνιστικό χώρο. Όσο κι αν λες ότι δεν σε επηρεάζει κάτι τέτοιο, υποσυνείδητα αυτό συμβαίνει». Ο Γιάννης παίζει επαγγελματικά από τα 16 του. Όταν βρέθηκε στη Β΄ Εθνική, είχε την ελπίδα να βρει την ευκαιρία που θα τον οδηγούσε στην πρώτη ποδοσφαιρική κατηγορία. Σήμερα, στα 26 του, θυμάται τα λόγια που κάποτε του είχαν πει οι συμπαίκτες του για την κατηγορία. «Τα άκουγα, αλλά τότε δεν με ένοιαζαν αυτά, με ένοιαζε ότι είχα γίνει επαγγελματίας, ότι με είχαν καλέσει στην Εθνική, με ένοιαζε να κάνω την καριέρα που ήθελα». Μου εξηγεί ότι φέτος είναι η πρώτη φορά έπειτα από καιρό που νιώθει μια οικονομική ασφάλεια ως ποδοσφαιριστής αυτής της κατηγορίας. Παράλληλα με την αγωνιστική του καριέρα, έχει αποκτήσει ένα πτυχίο και δύο μεταπτυχιακά.
Ο βασικός μισθός
Οι παθογένειες που αναδεικνύει το ντοκιμαντέρ, το οποίο δημιουργήθηκε στο δεύτερο μισό της περασμένης αγωνιστικής σεζόν, είναι πολύπλευρες. Οι αθλητές περιμένουν κάθε φορά να μάθουν πόσο μεγάλη θα είναι η καθυστέρηση για την έναρξη του πρωταθλήματος. Συγκεκριμένα πέρυσι, αυτό άρχισε στις 6 Νοεμβρίου και διακόπηκε τον Φεβρουάριο. Ο αριθμός των ομάδων που ξεκινούν ή που καταλήγουν να ολοκληρώσουν την αγωνιστική σεζόν δεν είναι σταθερός. Άλλες αποσύρονται κι άλλες δεν καταφέρνουν να πάρουν τις σχετικές άδειες συμμετοχής. Το σύστημα αναδιαρθρώνεται τακτικά, ενώ τα ζητήματα χρηματοδότησης συνεχίζουν, όπως δηλώνουν οι παίκτες, να είναι υπαρκτά. Στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται να μιλούν για μισθούς, που συχνά κυμαίνονται σε επίπεδο βασικού και πολλές φορές δεν δίνονται καν, όπως ορίζουν τα συμβόλαια. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος –όσο κι αν είναι ταμπού το να μιλάει ένας αθλητής γι’ αυτό το 2023– είναι φυσικά μεγάλος. Το επάγγελμα που για την κοινωνία θεωρείται dream job εκείνων που «έκαναν το χόμπι τους δουλειά», όταν δεν λάμπει κάτω από τους προβολείς της φήμης, μοιάζει με ένα όνειρο που ματαιώνεται ξανά και ξανά, πριν αφεθεί λαβωμένο στη σκουριασμένη εξέδρα κάποιου άδειου γηπέδου.
«Είχα έναν συμπαίκτη που το πρωί έκανε προπόνηση και το απόγευμα ήταν κομμωτής για να βγάλει τα προς το ζην. Εάν είσαι σε μια ομάδα και δεν έχεις να πληρώσεις το ενοίκιο, τι θα κάνεις; Αν ο άλλος έχει οικογένεια με δύο-τρία παιδιά; Πρέπει κάπως να τα συντηρήσει. Βλέπουμε παίκτες που όταν έφτασαν 22-23 χρόνων και είδαν την κατάσταση, άλλαξαν ρότα στη ζωή τους, έκαναν κάτι άλλο», λέει ο Γιάννης.
Οι μικρές κατηγορίες στο εξωτερικό αποτελούν σημαντικούς «αιμοδότες» για τις μεγαλύτερες και συνολικά για το ποδόσφαιρο της εκάστοτε χώρας. Η «αποσύνθεσή» τους στην Ελλάδα έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον που σε μερικές περιπτώσεις οδηγεί παίκτες στο να εγκαταλείψουν το ποδόσφαιρο, με συνέπεια να χάνονται ταλέντα που θα μπορούσαν να έχουν μια ανοδική πορεία. «Από ένα σημείο και μετά, αν δεν είσαι σε κάποια καλή ομάδα –για να μην τις αδικούμε όλες, υπάρχουν κάποιες καλές στη Super League 2–, φθείρεσαι και ψυχολογικά πέρα από το βιοποριστικό κομμάτι. Λες “κάτι πρέπει να κάνω στη ζωή μου. Θα φτάσω 30 χρονών και θα λέω ότι έχω 200 συμμετοχές στη Β΄ Εθνική; Θα τρώω τις συμμετοχές μου;”».
«Είχα έναν συμπαίκτη που το απόγευμα ήταν κομμωτής για να βγάλει τα προς το ζην. Εάν δεν έχεις να πληρώσεις το ενοίκιο, τι θα κάνεις;», λέει ο ποδοσφαιριστής Γιάννης Ανδρέου.
Κάποιοι ποδοσφαιριστές, συνεχίζει ο Γιάννης, ντρέπονται να πουν ότι παίζουν στην κατηγορία, έτσι όπως έχει γίνει σήμερα. Το να «ασχολείσαι με το ποδόσφαιρο και να χάνεις τα χρόνια της ζωής σου στην Ελλάδα» είναι μία από τις ατάκες που ακούγονται συχνά σε συζητήσεις. Εάν υπήρχε μια μαγεία που κάποτε συνόδευε την κατηγορία, τώρα μοιάζει να έχει εξαφανιστεί. Οι ποδοσφαιριστές τυχαίνει να παίξουν ακόμη και μπροστά σε μερικές δεκάδες θεατές.
«Ο ποδοσφαιριστής δεν είναι ρομπότ»
Και την ίδια στιγμή στο χορτάρι δίνεται μια μάχη. Για την άνοδο στη μεγάλη κατηγορία ή την παραμονή. Η στήριξη του ενός στον άλλο μοιάζει με ένα είδος καταφυγίου. Οι παρέες είναι αυτές που δίνουν δύναμη στους παίκτες να συνεχίζουν. «Υπήρξε κάποια περίοδος που ήμασταν απλήρωτοι και μαζευόμασταν όλοι σε ένα σπίτι. Μαγειρεύαμε και προσπαθούσαμε να το ζούμε λίγο θετικά, ώστε να μπούμε την Κυριακή στο γήπεδο και να κάνουμε το καλύτερο για μας, μήπως πάει καλά η ομάδα», θυμάται ο Γιάννης.
Ο 26χρονος αθλητής υποστηρίζει πως, αν το πρωτάθλημα σταματήσει, όπως έγινε πέρυσι, θα είναι καταστροφικό για τους ποδοσφαιριστές. «Κάθε χρόνο λέμε πως θα ξεκινήσουμε τον Σεπτέμβριο. Φέτος, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, ξεκινήσαμε κανονικά, αλλά υπάρχει πάλι η προοπτική να σταματήσει το πρωτάθλημα. Ο ποδοσφαιριστής δεν είναι ρομπότ, να παίξει σήμερα, να κάνει προπόνηση και ξαφνικά να τον κόψουν. Πολλές ομάδες, αν σταματήσει το πρωτάθλημα, θα κάνουν στάση πληρωμών πέρα από την ήδη υπάρχουσα. Από πού θα βιοποριστεί ο ποδοσφαιριστής; Όλα αυτά συσσωρεύονται και μετά δημιουργούνται ψυχολογικά θέματα».
Μία από τις προσπάθειες του ΠΣΑΠΠ είναι η δυνατότητα δωρεάν ψυχολογικής υποστήριξης με πλήρη εχεμύθεια για τους αθλητές. Ο Γιώργος Μπαντής, πρόεδρος του συνδέσμου, με ενημερώνει για τη γενικότερη προσπάθεια που γίνεται στη θωράκιση των αθλητών. Να μπορούν να έχουν ευκαιρίες για παράλληλη ακαδημαϊκή εκπαίδευση (κάτι που αξιοποίησε και ο Γιάννης με τις μεταπτυχιακές σπουδές του), να μάθουν αγγλικά ή ελληνικά οι αλλοδαποί ποδοσφαιριστές αλλά και να έχουν δωρεάν νομική εκπροσώπηση αν χρειαστεί να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη. Ο κ. Μπαντής επισημαίνει χαρακτηριστικά πως οι προσφυγές των ποδοσφαιριστών της Β΄ Εθνικής είναι πάνω από 200-250 τον χρόνο. «Στον αθλητισμό, δυστυχώς, ακόμη είναι ταμπού [σ.σ. το ζήτημα της ψυχολογικής υποστήριξης] κι εμείς προσπαθούμε να το ξεπεράσουμε. Για μένα είναι σημαντικό, γιατί βλέπω ότι τα παιδιά ανταποκρίνονται θετικά στις κινήσεις που γίνονται. Ο αθλητισμός βασίζεται στην ψυχολογία, όμως οι ψυχολόγοι μέχρι στιγμής δεν έχουν περάσει ούτε καν έξω από τα γήπεδα κι αυτό είναι που προσπαθούμε να αλλάξουμε».
«Αυτά είναι τα προβλήματά μας»
Από το 2019, όταν και ανέλαβε την προεδρία του ΠΣΑΠΠ, η κατάσταση στην κατηγορία, όπως μας λέει, «γινόταν κάθε χρόνο και χειρότερη». Στο Χάος αναφέρεται ότι οι βασικές πηγές εσόδων των ομάδων προέρχονται από τα τηλεοπτικά δικαιώματα και από το ποσοστό που τους αναλογεί από τη φορολογία των κερδών του στοιχήματος. Το ρευστό τοπίο που συχνά επικρατεί στους τομείς αυτούς φαίνεται να δημιουργεί μια ασταθή κατάσταση.
«Ο αθλητισμός βασίζεται στην ψυχολογία, όμως οι ψυχολόγοι μέχρι στιγμής δεν έχουν περάσει ούτε καν έξω από τα γήπεδα», λέει ο Γιώργος Μπαντής, πρόεδρος του ΠΣΑΠΠ
«Το ντοκιμαντέρ αυτό γεννήθηκε από την ίδια την κατάσταση που βίωναν οι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές που αγωνίζονταν στη Super League 2 τα τελευταία χρόνια. Γεννήθηκε από την αδικία. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική φτωχοποίηση και απαξίωση της συγκεκριμένης κατηγορίας». Ο κ. Μπαντής λέει πως το ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε έπειτα από προσπάθειες που είχε κάνει ο ΠΣΑΠΠ για να γνωστοποιήσει την υπάρχουσα κατάσταση σε όλους τους θεσμικούς φορείς. Ήρθε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «για να φέρει σε κάθε σπίτι όλα όσα συμβαίνουν στη Β΄ Εθνική».
Πίσω από το κόνσεπτ και τη δημοσιογραφική επιμέλεια του ντοκιμαντέρ βρίσκεται ο Παναγιώτης Αρωνιάδης και μας εξηγεί ότι για τα γυρίσματα η ομάδα της παραγωγής ταξίδεψε από την Κρήτη μέχρι τα προάστια της Θεσσαλονίκης. «Eπιλέξαμε να διαχειριστούμε το πρότζεκτ με τέτοιο τρόπο ώστε να το δει κάποιος που μπορεί να μην έχει την παραμικρή σχέση με το ποδόσφαιρο ή με τη Β΄ Εθνική και να πει: “Ωπ, τι γίνεται εδώ;”. Να δείξουμε από το πιο απλό κομμάτι του προβλήματος μέχρι το πιο σύνθετο». Σε τρία επεισόδια, η εντυπωσιακή παραγωγή του Χάος αποτυπώνει την κατάσταση από διάφορες πλευρές. Ακούμε τι συζητιέται στα αποδυτήρια πριν από τον αγώνα, ρίχνουμε ματιές στη μάχη που δίνεται στον αγωνιστικό χώρο και στην αρένα της επιβίωσης.
«Ο κόσμος δεν είναι αδιάφορος, απλώς δεν γνωρίζει την κατάσταση», καταλήγει ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ, Παναγιώτης Αρωνιάδης.
Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται φυσικά εκείνοι: οι ποδοσφαιριστές μιλούν με θάρρος για όσα βίωσαν και όσα αντιμετωπίζουν καθημερινά. «Ο κόσμος», καταλήγει ο κ. Αρωνιάδης, «δεν είναι αδιάφορος, απλώς δεν γνωρίζει την κατάσταση». Και τώρα, τι; Τώρα που οι παίκτες μίλησαν, που οι ιστορίες ακούστηκαν, που οι προβολείς φώτισαν τις άδειες κερκίδες και τα όνειρα που τσαλακώθηκαν, τι θα συμβεί; Το πιο όμορφο άθλημα στον κόσμο βγαίνει για μία ακόμη φορά στη σέντρα. Θα υπάρξει
αγώνας;