«Η κυρίαρχη μόδα στα παιδιά είναι οι συλλογές», λέει η Μαρία, μητέρα δύο μικρών αγοριών, εννέα και έξι χρονών αντίστοιχα. «Είτε πρόκειται για κάρτες ποδοσφαιριστών, είτε για τάπες Pokemon, είτε για φιγούρες Χάρι Πότερ, είτε για επιτραπέζια, το θέμα είναι να τους ικανοποιούν ως συλλέκτες», συνεχίζει γελώντας. Ακούω προσεκτικά τα όσα λέει, σαν απλά μαθήματα διαχείρισης του κοντινού μέλλοντος. Ο δικός μου, 16 μηνών γιος είναι δύσκολο να αποτελέσει στατιστικό δείγμα στην παρούσα φάση: αφήνει στη μέση της παιδικής χαράς τα ολοκαίνουργια φορτηγάκια για να ασχοληθεί με ένα πλαστικό καπάκι, το οποίο περιεργάζεται λες και βρήκε κάποιον χαμένο θησαυρό· το κοιτάει, το χαϊδεύει και το σηκώνει θριαμβευτικά στον ουρανό χαμογελώντας. Τι θα κάνει όμως του χρόνου, όταν τέτοια εποχή θα περνάμε μπροστά από τα στολισμένα παιχνιδάδικα στο κέντρο της Αθήνας;
«Τα παιχνίδια καρτών που συλλέγουν τα παιδιά έχουν μεγάλη πέραση», αναφέρει στην τηλεφωνική μας επικοινωνία ο Χρήστος Τζαφόλιας, διευθυντής μάρκετινγκ και πωλήσεων της εταιρείας Δεσύλλας, του μοναδικού εργοστασίου καθετοποιημένης παραγωγής παιχνιδιών στα Βαλκάνια. «Βλέποντας αυτή την τάση, επανεκδώσαμε πριν από κάποια χρόνια τα πολύ επιτυχημένα Υπερατού. Βγάλαμε ξανά διάφορες σειρές –από πολεμικά πλοία μέχρι δεινόσαυρους–, με τα αποτελέσματα να είναι εντυπωσιακά. Τα επετειακά Υπερατού με τους ήρωες της Επανάστασης του 1821 πούλησαν συνολικά 100 χιλιάδες κομμάτια», συμπληρώνει, δίνοντάς μου μια εικόνα για το τι συμβαίνει στην αγορά παιχνιδιών. Κατά τη δική του άποψη, όποιο παιχνίδι δίνει την αίσθηση συλλογής έχει επιτόπου μεγαλύτερη τύχη μέσα σε έναν ωκεανό επιλογών. Για ποια αγορά μιλάμε όμως; Για τη φυσική ή την ψηφιακή; Για τα παιχνιδάδικα, τα digital shops ή μήπως τα περίπτερα;
Οι φετινές τάσεις
«Τα λούτρινα παιχνίδια διαγωνίζονται για το ποιο είναι το πιο μαλακό», γράφει ο μεσότιτλος του ρεπορτάζ της Τσάβι Λίμπερ. Σύμφωνα με τα στατιστικά που έχει στα χέρια της η ρεπόρτερ της The Wall Street Journal, το στοίχημα της συγκεκριμένης κατηγορίας είναι να κερδίσει τις αγκαλιές των παιδιών. Μάλιστα, ενώ η αμερικανική αγορά παιχνιδιών παρουσιάζεται φέτος πεσμένη κατά 4%, τα εν λόγω παιχνίδια εμφανίζουν άνοδο κατά 8%· οι πωλήσεις τους εκτινάχθηκαν στο 1,7 δισ. από τα 846 εκατ. δολάρια τον Οκτώβριο του 2020.
Οι πωλήσεις στα λούτρινα παιχνίδια εκτινάχθηκαν από τα 846 εκατ. τον Οκτώβριο του 2020 στο 1,7 δισ. δολάρια το 2023, σύμφωνα με ρεπορτάζ της The Wall Street Journal.
Στην Ελλάδα, η μεγάλη εικόνα δεν είναι διαφορετική. Όπως μαθαίνουμε από την Κατερίνα Πρέζα, marketing manager των καταστημάτων Μουστάκας, φέτος οι κατηγορίες που γνωρίζουν τη μεγαλύτερη αύξηση είναι τα λούτρινα παιχνίδια, οι δημιουργικές δραστηριότητας και οι συλλεκτικές κάρτες. Επίσης, σύμφωνα με τον Μάριο Γιαννόπουλο, Category Management Lead του Skroutz.gr, τα επιτραπέζια έχουν αυξηθεί κατά περίπου 10%, ενώ εντυπωσιακή είναι και η αύξηση των παιχνιδιών της Funko Games, μιας εταιρείας την οποία ο πιο πολύς κόσμος έχει συνδέσει στο μυαλό του με συλλέκτες, αλλά δείχνει τον τελευταίο καιρό να απασχολεί και πιο νεαρές ηλικίες. Όσο για τον μεγάλο χαμένο της χρονιάς; Η πτώση των πωλήσεων της Playmobil είναι κατακόρυφη, σύμφωνα με τον γνωστό ιστότοπο ηλεκτρονικού εμπορίου.
Όταν τον Μάρτιο του 2020 ο χρόνος σταμάτησε λόγω του κορωνοϊού και μπήκαμε σε μια παράξενη χωροχρονική κάψουλα, τα παιχνίδια ήταν μια κάποια λύση, ακόμα και για τους ενήλικες. Έτσι, εκείνες οι χρονιές εκτόξευσαν τις κατηγορίες στις οποίες εμπλέκονται και άτομα άνω των 18 ετών. Φέτος, σύμφωνα με τον Μάριο Γιαννόπουλο, είναι μια χρονιά «εξισορρόπησης». Οι εταιρείες όμως συνεχίζουν να επενδύουν σε party games (διασκεδαστικά επιτραπέζια για μικρούς και μεγάλους), υπάρχει αναβίωση ρετρό παιχνιδών (όπως τα Υπερατού), αλλά και επαναλανσάρισμα κωδικών που υπάγονται στην κατηγορία kidult, παιχνίδια δηλαδή τα οποία απευθύνονται σε ενήλικους αγοραστές και φέρουν έντονο το άρωμα της νοσταλγίας. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα; Η σειρά Master of the Universe της Mattel με πρωταγωνιστή τον He-Man, το επιτραπέζιο Hero Questƒκαι τα ηλεκτρονικά κατοικίδια Tamagotchi, τα οποία μεσουράνησαν στις αρχές των ’00s.
Τα μπεστ σέλερ του 2023
«Αναμφίβολα, το Bitzee, ένα ψηφιακό κατοικίδιο, το οποίο παρουσίασαν στην ελληνική αγορά πρώτα τα καταστήματα Μουστάκας, ήταν μία από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της χρονιάς όσον αφορά τις πωλήσεις», τονίζει η Κατερίνα Πρέζα, ενώ τόσο εκείνη όσο και ο Μάριος Γιαννόπουλος συμφωνούν ότι το κουκλόσπιτο της Gabby ήταν για άλλη μία χρονιά ανάμεσα στα μπεστ σέλερ.
Φυσικά, όπως αναφέρει ο δεύτερος, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει την έκρηξη της κούκλας Barbie ελέω της ταινίας, τη δυναμική εμφάνιση ενός νέου franchise με τον τίτλο Superzings (μικροπλασματάκια που θυμίζουν καθημερινά αντικείμενα και συγκροτούν ένα σύμπαν από «καλούς» και «κακούς»), τις σταθερές πωλήσεις κλασικών επιτραπέζιων όπως το Uno, αλλά και την πολύ καλή πορεία που διαγράφουν δύο σειρές των LEGO: τα LEGO Ideas και τα LEGO Star Wars.
Εκεί όμως που τέμνονται η αμερικανική με την ελληνική αγορά είναι το δυναμικό λανσάρισμα των λούτρινων Squishmallows, τα οποία αποτελούν παγκόσμια τάση εδώ και κάποια χρόνια, σαρώνοντας τα αντίστοιχα βραβεία παιχνιδιών. «Είναι η απόδειξη για τη δύναμη που έχει το TikTok να επηρεάζει τις καταναλωτικές συνήθειες», σημειώνει ο Μάριος Γιαννόπουλος του Skroutz.gr – σερφάροντας στο ίντερνετ, έμαθα ότι διαθέτουν το ολόδικό τους τρεντ στο TikTok (#SquishTok) που κάνει θραύση. Τελικά, αν τα παιδιά μπορούν να αγκαλιάσουν σφιχτά ένα προϊόν και να νιώσουν ευτυχισμένα, τότε αυτό έχει πιάσει το νόημα της εποχής μας. Είναι ένας αβέβαιος κόσμος εκεί έξω και κάπως πρέπει να νιώσουμε σιγουριά. Σωστά; Άλλωστε, τα Squishmallows είναι αξιολάτρευτα. Ή τουλάχιστον έτσι δείχνουν στο TikTok.
Αν τα παιδιά αγκαλιάσουν σφιχτά ένα προϊόν και νιώσουν ευτυχισμένα, τότε αυτό έχει πιάσει το νόημα της εποχής μας.
Παιχνίδια περιπτέρου
Στη γειτονιά της Νέας Σμύρνης όπου μεγάλωσα, υπήρχε ένα περίπτερο ανάμεσα σε δύο πλατείες και ακριβώς από πίσω του βρισκόταν ένα ψιλικατζίδικο. Φυσικό επακόλουθο ήταν να πραγματοποιείται λαϊκό προσκύνημα από τους μικρούς μαθητές σε κάθε διάλειμμα· δεν έχω ιδέα πόσους τόνους από «χαρτάκια» πουλούσε κάθε εβδομάδα. Ίσως κάποιος να περίμενε ότι το ίντερνετ και τα σόσιαλ μίντια θα είχαν μειώσει την τάση για καθημερινές αγορές παιχνιδιών. Και όμως, αν κάποιος ρίξει μια ματιά σε πολλά περίπτερα της Αθήνας, θα δει ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Στις προσόψεις υπάρχουν δεκάδες διαφορετικά παιχνίδια: από κάρτες ποδοσφαιριστών μέχρι Superzings και «τυχερές παιχνιδοσακούλες».
Η αλήθεια είναι ότι ένα πιτσιρίκι θα μπορούσε να περάσει όλη του την παιδική ηλικία με παιχνίδια από τα περίπτερα και τα ψιλικατζίδικα – η ποικιλία είναι τεράστια. Μάλιστα, η δίψα για συλλογή φαίνεται να οδηγεί τα παιδιά της σχολικής και προσχολικής ηλικίας σε έναν άτυπο διαγωνισμό, ο οποίος ενισχύεται ακόμα περισσότερο με τη δυνατότητα ανταλλαγής καρτών και παιχνιδιών, έχοντας πάντα ως επίκεντρο το περίπτερο της γειτονιάς. Κανένας γονιός και ακόμα περισσότερο κανένας παππούς ή γιαγιά δεν μπορεί να πει όχι στα επίμονα παρακάλια τους. Έτσι, η επίσκεψη για μερικά «φακελάκια» ή κάποια μικροσκοπική φιγούρα παίρνει τη μορφή ενός εβδομαδιαίου (αν όχι καθημερινού) τελετουργικού. Οι «λιλιπούτειοι συλλέκτες» μπορούν να γίνουν πολύ πειστικοί. Ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί στον 3χρονο Παναγιώτη ένα ακόμα όχημα των Hot Wheels από το ψιλικατζίδικο για τη συλλογή του; Όπως μου αποκαλύπτει ο Χάρης, ο πατέρας του, όποτε τα βλέπει κρεμασμένα στην πρόσοψη, φωνάζει με πάθος τη λέξη «αυτινίτηνα». Σε μερικά δευτερόλεπτα, η πώληση έχει γίνει γεγονός.
«Έχουν σημαντικό περιθώριο κέρδους»
«Προσωπικά, δεν νιώθω καλά να έχω τα συγκεκριμένα προϊόντα στο περίπτερο, αφού εισβάλλω σε “χωράφια” άλλων καταστημάτων, τα οποία ζουν από αυτό», εξηγεί με μια διάθεση ειλικρίνειας ο Διαμαντής, ιδιοκτήτης περιπτέρου στη Θεσσαλονίκη. «Είναι όμως θέμα επαγγελματικής επιβίωσης, αφού ανεβάζουν σημαντικά την κερδοφορία. Για τους γονείς και ιδιαίτερα τους παππούδες, είναι σημαντικό το ότι μπορούν να πάρουν κάτι στα παιδιά οποιαδήποτε ώρα της μέρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τελευταίοι πολλές φορές δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά – νομίζουν ότι παίρνουν LEGO, ενώ ουσιαστικά αγοράζουν κάποια απομίμηση».
Είναι γεγονός ότι στα ελληνικά περίπτερα μπορεί να βρει κανείς πράγματα πέρα από κάθε φαντασία∙ είναι ένα σύμπαν μόνα τους. Το πότε βέβαια κατέληξαν (και) τα παιχνίδια εκεί, αποτελεί μυστήριο. Αν ένα περίπτερο βρίσκεται κοντά σε σχολείο/πλατεία/παιδική χαρά, είναι δεδομένο πως θα διαθέτει τα απαραίτητα προϊόντα, αφού είναι υποχρεωμένο να προσαρμόζεται με βάση τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του σημείου που βρίσκεται. Οι λόγοι, όπως με ενημερώνει ο Θεόδωρος Μάλλιος, πρόεδρος της Ένωσης Περιπτερούχων, είναι φανεροί: «Η βασική πηγή εσόδων του περιπτέρου παραμένουν τα είδη καπνού, ο Τύπος και τα εισιτήρια. Απλώς, σε αντίθεση με αυτά τα προϊόντα, τα παιχνίδια έχουν σημαντικό περιθώριο κέρδους. Παρ’ όλα αυτά, δεν αποτελούν παρά ένα συμπληρωματικό έσοδο (όχι μεγαλύτερο του 2%) για μας».
Μην περιμένετε πάντως να βρείτε παιχνίδια σε ένα περίπτερο που βρίσκεται πάνω σε εθνική οδό – ως γνωστόν, τα πάντα είναι θέμα προσφοράς και ζήτησης. «Τα Χριστούγεννα η κίνηση είναι κάπως πεσμένη, αφού ο κόσμος επιλέγει αυτές τις μέρες τα μεγάλα καταστήματα για τις αγορές του», μου εξηγεί ο κύριος Βασιλείου, ιδιοκτήτης της Vasilias Toys, εταιρείας που δραστηριοποιείται στο χονδρεμπόριο παιχνιδιών περιπτέρου και μπρελόκ. «Η καλύτερη εποχή είναι η άνοιξη, όταν ανοίγει ο καιρός και κυκλοφορεί περισσότερο ο κόσμος. Τότε όλοι θα πάρουν κάτι για το παιδί τους». Φυσικά, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα: πρόσφατα άκουσα σε συζήτηση που έγινε σε φιλικό σπίτι, ότι ένα εξάχρονο πιτσιρίκι ζήτησε από τον Άγιο Βασίλη να του φέρει 20 σακουλάκια Superzings από το περίπτερο την Πρωτοχρονιά. Τρομερό;
Παιδιά, ένα όμορφο χάος
«Η Ανδρομάχη είναι εφτά χρονών και τρελαίνεται για το επιτραπέζιο παιχνίδι Αλχημείες. Αυτή είναι η καλή εκδοχή. Στη χειρότερη, ανακατεύει ό,τι βρει στο σπίτι· σαπούνια, κρέμες, σαμπουάν, κρέμες ζαχαροπλαστικής. Επίσης, φτιάχνει κοσμήματα και ζωγραφίζει καμβάδες», περιγράφει η μητέρα της, Εύα. Ο γιος της, όπως λέει, είναι πιο εύκολος. «Ο Κωνσταντίνος τρελαίνεται για οτιδήποτε υπάρχει σε ζώο. Ζώο ζωντανό, ζωό λούτρινο, ζώο playmobil – ζώο και ξερό ψωμί με λίγα λόγια», συνεχίζει χαριτολογώντας. Στην περίπτωση της Μαρίζας, μητέρας δύο κοριτσιών, τεσσεράμισι και τριών ετών αντίστοιχα, τα πράγματα είναι πιο απλά και λιγότερο επικίνδυνα: τσάντες, βαλίτσες, αυτοκόλλητα, ζωγραφική, LEGO, Playmobil, Hot Wheels, Play Doh, Barbie και τώρα τελευταία Πέππα, το γουρουνάκι, η σούπερ σταρ των μικρών ηλικιών.
Μάλιστα, στην έρευνα που έκανα ανάμεσα σε φίλους και γνωστούς με παιδιά σε σχολική και προσχολική ηλικία, το εν λόγω όνομα επανήλθε περισσότερες από μία φορές (ενώ η Ντόρα η εξερευνήτρια έλαμψε διά της απουσίας της).
Εκείνο, όμως, που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση δεν ήταν οι ομοιότητες στις προτιμήσεις, αλλά οι διαφορές: δεκάδες διαφορετικές επιλογές και ακόμα περισσότεροι τρόποι για να τις εκμεταλλευτούν∙ τόσοι, όσοι και οι μικροί χρήστες των παιχνιδιών. «Παίζουμε τους καπετάνιους με ένα πλοίο και φοράμε τζόκεϊ, επειδή δεν έχουμε τα κατάλληλα ναυτικά καπέλα», μου λέει ο Χάρης για το αγαπημένο τους παιχνίδι με τον τρίχρονο γιο του. «Όταν μετά βρεθούμε στον δρόμο, ο Παναγιώτης φωνάζει “κοιτάξτε έναν καπετάνιο”, αλλά, αντί να δούμε κάποιον μεσήλικα με μούσι, πίπα στο στόμα και στολή, βλέπουμε κάποιον έφηβο με αθλητικό καπέλο».
Μήπως όμως υπάρχουν κάποιοι άγραφοι γενικοί κανόνες; Σύμφωνα με τον Μιχάλη Λημνιό, πωλητή στο κατάστημα παιχνιδιών Τα Πεντόβολα στο Κουκάκι, τα αγόρια προτιμούν τα παιχνίδια ρόλων και μίμησης, τις κατασκευές και τα επιτραπέζια, ενώ τα κορίτσια παίζουν με κούκλες και ξύλινα παιχνίδια μέχρι να γίνουν έξι ετών, ενώ στη συνέχεια προτιμούν τις χειροτεχνίες. Αυτά, βέβαια, είναι τα προϊόντα ενός παραδοσιακού παιχνιδάδικου το οποίο αποφεύγει, κατά γενική ομολογία, τα υπερβολικά τρεντ και τα «παιχνίδια περιπτέρου». Αντίστοιχα, ο Χρήστος Τσαφόλιας της εταιρείας Δεσύλλας σημειώνει ότι οι ηλικίες 5 έως 12 επιλέγουν πιο απλά και fun παιχνίδια, ενώ αντίθετα οι γονείς προτιμούν κάτι πιο εκπαιδευτικό.
Τα παιδιά, λοιπόν, σήμερα εκτός από τα προαναφερθέντα παιχνίδια παίζουν με πλαστελίνες, πλαστικές σαρανταποδαρούσες, Goo Jit Zu (κάτι τερατάκια που μεγαλώνουν απεριόριστα τα χέρια τους), εργαλεία πάσης φύσεως (τρυπάνια, στηθοσκόπια, μίξερ), οχήματα παντός τύπου (μπουλντόζες, μπετονιέρες, τρενάκια) και κάθε είδους τουβλάκια. Οτιδήποτε, δηλαδή, μπορεί να εξάρει τη φαντασία τους, να τους δώσει πάτημα για φάρσες και σκανδαλιές, να τους χαρίσει μία ακόμη ευκαιρία για δημιουργικότητα. Καμιά φορά, μάλιστα, τους αρκεί ένα απλό και ταπεινό πλαστικό καπάκι από ένα μπουκάλι νερού.
Η επιστροφή (;) των επιτραπέζιων
«Ο Νικήτας μάς ζήτησε LEGO για τα φετινά Χριστούγεννα», μου είπε συγγενικό μου πρόσωπο για τον 12χρονο γιο της. «Πηγαίνει στην Α΄ Γυμνασίου, αλλά ακόμα του αρέσει να ασχολείται με παιχνίδια-κατασκευές. Είναι όμως μάλλον ο τελευταίος στην τάξη του που κάνει κάτι τέτοιο». Τελικά, σταματούν ξαφνικά τα παιδιά να παίζουν μόλις φτάσουν στην εφηβεία; Όχι ακριβώς. Απλώς όλα δείχνουν ότι χάνουν το ενδιαφέρον τους για τα παιχνίδια ως φυσικά αντικείμενα. Τα video games κερδίζουν κάτι παραπάνω από τη μερίδα του λέοντος: Σύμφωνα με έρευνα του βρετανικού Uswitch, το 76% των παιδιών 12 έως 15 ετών είναι κάτοχοι κάποιας κονσόλας/παιχνιδομηχανής.
«Δεν βλέπουμε τεράστιες αλλαγές στην αγορά των παιχνιδιών την τελευταία δεκαετία. Τουλάχιστον όχι στο σύνολό της. Εκείνο που φαίνεται να έχει αυξηθεί είναι το ενδιαφέρον για τα επιτραπέζια παιχνίδια», έρχεται να αντιτείνει ο Χρήστος Τζαφόλιας της εταιρείας παιχνιδιών Δεσύλλας, η οποία ετοιμάζεται να ανοίξει το πρώτο της φυσικό της κατάστημα στην οδό Ιπποκράτους. Υπάρχει άλλη επιλογή στον μονόδρομο των video games; «Κάθε χρόνο κυκλοφορούν παγκοσμίως πάνω από πέντε χιλιάδες καινούργιοι τίτλοι επιτραπέζιων παιχνιδιών. Έχετε παρατηρήσει πόσα πολλά καφέ υπάρχουν στην Αθήνα όπου ο κόσμος πηγαίνει για να παίξει επιτραπέζια, ενώ την ίδια στιγμή υπάρχει κατακόρυφη αύξηση στη χρήση των σόσιαλ μίντια; Οι οπαδοί τους, λοιπόν, γίνονται όλο και περισσότεροι».
Τα video games κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος: Σύμφωνα με έρευνα του βρετανικού Uswitch, το 76% των παιδιών 12 έως 15 ετών είναι κάτοχοι κάποιας κονσόλας/παιχνιδομηχανής.
Ναι, είναι αλήθεια ότι η αναβίωση των επιτραπέζιων παιχνιδιών είναι γεγονός και αποτελεί τάση. Φαίνεται, όμως, ότι περισσότερο έχει να κάνει με τη νοσταλγία των ηλικιών άνω των 18 για άλλες πιο ευτυχισμένες εποχές –τα παιδικά χρόνια, με άλλα λόγια– και λιγότερο με μια άνθιση στις σχολικές ηλικίες. Ο κ. Τζαφόλιας παραδέχεται ότι συνήθως «χάνουν» τα παιδιά μόλις γίνουν 13 χρονών, για να τα συναντήσουν ξανά μέσω των επιτραπέζιων όταν πια ενηλικιωθούν.
Τόσο στα μεγάλα όμως, όσο και στα μικρά παιδιά, το σημείο-κλειδί είναι το αν ένα παιχνίδι μπορεί να αποτελέσει κομμάτι μιας συλλογής∙ είτε πρόκειται για ένα πάμφθηνο μικροπλασματάκι είτε για ένα πανάκριβο LEGO Star Wars, είτε για κάποιο συναρμολογούμενο αυτοκίνητο μοντελισμού. Από το περίπτερο, το παιχνιδάδικο ή το πολυκατάστημα, στο τέλος της ημέρας, το ζητούμενο είναι ένα: να συμπληρωθεί η συλλογή.
