«Είμαι 62 χρονών και βρίσκομαι σε πραγματικά άριστη κατάσταση, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά και ενεργειακά, γεγονός που πιστοποιείται από μια ποικιλία δεικτών της υγείας μου. Η αποστολή μου είναι να διατηρήσω αυτό το επίπεδο καλής υγείας για την επόμενη δεκαετία, ώστε να προλάβω την επόμενη γενιά θεραπευτικών φαρμάκων που υπόσχονται ότι θα επιβραδύνουν, θα σταματήσουν, ακόμα και θα αντιστρέψουν τη γήρανση». Έτσι προλογίζει το online βιβλίο του Peter’s Longevity Practices (Οι πρακτικές μακροζωίας του Πίτερ) ο Πίτερ Διαμαντής, ο διάσημος επιχειρηματίας ελληνικής καταγωγής, συγγραφέας και δημόσιο πρόσωπο της τεχνολογίας στις ΗΠΑ. Σε αυτό μιλά ανοιχτά για μια επανάσταση στην προσδόκιμη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και είναι ένας από τους πλέον ενθουσιώδεις υποστηρικτές μιας τάσης που κερδίζει παγκοσμίως ολοένα και περισσότερους φίλους. Το μότο των άτυπων μελών του ιδιότυπου αυτού Κόμματος της Αθανασίας, ή της Αντιγήρανσης, που έχουν πειστεί ότι είναι εφικτή η αιώνια ζωή, θα μπορούσε να είναι μια παράφραση της αρχής του Κομμουνιστικού Μανιφέστου: «Ηλικιωμένοι όλου του κόσμου ενωθείτε, δεν έχετε να τίποτα να χάσετε, παρά μόνο τις αλυσίδες του χρόνου». Ο Διαμαντής έχει πάρει πολύ σοβαρά την αποστολή του και δεν κρατά μυστικά. Στο βιβλίο του δίνει αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τις πρακτικές οι οποίες του εξασφαλίζουν καλή υγεία, διαφημίζοντας παράλληλα προϊόντα και εταιρείες που προτιμά. Σε μεγάλο βαθμό, η αισιοδοξία του στηρίζεται στην πίστη για την τεχνολογική πρόοδο. Χωρίς αυτή, καμία ελπίδα παύσης του χρόνου δεν θα μπορούσε να γίνει ρεαλιστική.
Το κίνημα της αθανασίας
Η εκθετική πρόοδος των ψηφιακών τεχνολογιών των τελευταίων δεκαετιών έχει αναζωπυρώσει, εκτός από πολλούς εφιάλτες, και κάποια παλιά όνειρα της ανθρωπότητας, όπως το ελιξίριο της ζωής και η επίτευξη της αθανασίας. Όσο πιο ικανά γίνονται τα εργαλεία μας, τόσο αυξάνονται οι ελπίδες μας ότι μια μέρα θα κατορθώσουμε να γίνουμε Μαθουσάλες, βρίσκοντας τον αλγόριθμο της μακροζωίας. Ο Διαμαντής προωθεί έναν ορθολογικό τρόπο ζωής για τη βραχυπρόθεσμη επίτευξη του στόχου του, αλλά το βλέμμα του πηγαίνει αρκετά πιο μακριά. Στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος όσων επιδιώκουν το αγέραστο μέλλον της ανθρωπότητας έρχονται πρακτικές όπως η κρυογονική, η βιοτεχνολογία και η κυβερνητική. Καθεμιά από αυτές τις επιστημονικές μεθόδους κρύβει και μια υπόσχεση αθανασίας: θα καταψυχθούμε μέχρι να εντοπίσουμε την πηγή της αιώνιας ζωής, θα αλλάξουμε τη δομή των γονιδίων μας και θα συγχωνευτούμε με τη μηχανή, προκειμένου να αντισταθούμε στον εκφυλισμό των κυττάρων μας.
Δοκιμάστε να κάνετε μια αναζήτηση στο Google με τη λέξη-κλειδί «μακροζωία», ίσως καλύτερα στα αγγλικά, και θα εκπλαγείτε με τον πλούτο των πληροφοριών που διακινείται στο διαδίκτυο για την επιμήκυνση του χρόνου της ανθρώπινης ζωής. Είναι ολοφάνερο ότι τώρα τελευταία έχουμε αναπτύξει ως είδος μια εμμονή με την αιώνια ζωή. Στο Google Books NGram Viewer, όπου βλέπουμε τη συχνότητα εμφάνισης μιας λέξης στα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει από το 1800 έως το 2019, η χρήση της λέξης «longevity» γνωρίζει στον αγγλόφωνο κόσμο μια σταθερά ανοδική τροχιά από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως τις μέρες μας. Στα ράφια των φαρμακείων βλέπουμε ολοένα και συχνότερα προϊόντα αντιγήρανσης, ενώ όλο και περισσότεροι συγγραφείς βιβλίων αυτοβοήθειας μας προσφέρουν συμβουλές για να «χακάρουμε» τη διαδικασία των γηρατειών.
«Ο χρόνος θα δείξει»
Η κεντρική ιδέα πίσω από το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την επιμήκυνση της ζωής και τελικά για τη νίκη επί του θανάτου είναι ότι τα γηρατειά συνιστούν μια ασθένεια που μπορεί να νικηθεί. Αυτό που ονομάσαμε Κόμμα της Αθανασίας, αν δεν προτιμάτε τον βερμπαλισμό, ας το πούμε κίνημα. Δεν έχει έναν και μόνο αναγνωρισμένο ηγέτη, αλλά πολλούς ευαγγελιστές. Ονομάζεται κίνημα του διανθρωπισμού, ή αλλιώς του τρανσουμανισμού (transhumanism), «μιας επανάστασης ενάντια στην ανθρώπινη φύση», όπως την περιγράφει ο δημοσιογράφος Μαρκ Ο’Κόνελ στο βιβλίο του Ο άνθρωπος του μέλλοντος, η προσπάθεια να επιμηκύνουμε τη ζωή μας και να λύσουμε το πρόβλημα του θανάτου (εκδ. Κλειδάριθμος). Οι –κυρίως λευκοί άντρες– οπαδοί αυτού του άτυπου κινήματος πιστεύουν ότι η τεχνολογία θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε το εμπόδιο του θανάτου και να κατακτήσουμε την αιώνια ζωή. Αυτό θα επιτευχθεί όταν θα γίνουμε ένα με τη μηχανή. Νομίζετε ότι διαβάζω πολλή επιστημονική φαντασία, αλλά δεν είναι έτσι.
Η κεντρική ιδέα πίσω από το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την επιμήκυνση της ζωής και τελικά τη νίκη επί του θανάτου είναι ότι τα γηρατειά συνιστούν μια ασθένεια που μπορεί να νικηθεί.
«Το κίνημα αυτό», γράφει ο Ο’Κόνελ, «στηρίζεται στην πεποίθηση ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να ελέγξουμε τη μελλοντική εξέλιξη του είδους μας. Οι υποστηρικτές του κινήματος πιστεύουν ότι μπορούμε και οφείλουμε να εξαλείψουμε τη γήρανση ως αίτιο θανάτου· ότι μπορούμε και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να βελτιώσουμε το σώμα μας και τον νου μας· ότι μπορούμε και οφείλουμε να γίνουμε ένα με τις μηχανές, επαναδημιουργώντας επιτέλους εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν των δικών μας υψηλότερων ιδανικών. Οι άνθρωποι αυτοί επιθυμούν να ανταλλάξουν το δώρο που μας έχει δοθεί με κάτι καλύτερο, κάτι που έχει φτιαχτεί από τον ίδιο τον άνθρωπο. Θα στεφθεί το εγχείρημα με επιτυχία; Ο χρόνος θα δείξει».
Τα κακομαθημένα παιδιά της Σίλικον Βάλεϊ
Τα μέγιστα στη διακίνηση αυτών των μεγαλόπνοων θεωριών έχουν συμβάλει οι tech bros που κατοικοεδρεύουν στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ ή αλλιώς τα κακομαθημένα, κατά πολλούς, παιδιά της Σίλικον Βάλεϊ. Πριν βιαστείτε να τους κατηγορήσετε, μάθετε ότι έχει γραφτεί ήδη το κατηγορητήριο εναντίον τους από ανεξάρτητους στοχαστές, όπως ο Ντάγκλας Ράσκοφ, ο οποίος κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα βιβλίο (παραφράζοντας τη δαρβινική θεωρία) υπό τον τίτλο Survival of the Richest (Η επιβίωση των πλουσιότερων). Ο Ράσκοφ πιστεύει ότι το κύριο σχέδιο των δισεκατομμυριούχων με τις εταιρείες της τεχνολογίας αφορά την επιβίωσή τους σε έναν εχθρικό πλανήτη Γη. Εκτός από τη μετοίκησή τους σε άλλους πλανήτες, διεκδικούν ενεργά μέσα από πρωτοβουλίες τους την αναβάθμισή τους μέσω της βιοτεχνολογίας και, τελικά, την ύστατη δυνατότητα που μπορεί να τους δώσει η επιστήμη: την αθανασία.
Σε γκουρού της εξέγερσης ενάντια στα γηρατειά και στον θάνατο έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια και ένας διαρκής συνομιλητής και συνεργάτης του Πίτερ Διαμαντή, ο Ρέι Κούρτσβαϊλ. Γιος μεταναστών από την Αυστρία, γεννημένος το 1948 στο Κουίνς της Νέας Υόρκης, ο Κούρτσβαϊλ δήλωσε στα πέντε του χρόνια ότι θέλει να γίνει εφευρέτης. Στα 15 του έγραψε το πρώτο του πρόγραμμα για υπολογιστές και στα 26 του ίδρυσε την πρώτη του τεχνολογική εταιρεία. Η πορεία του στα τεχνολογικά ακαδημαϊκά ιδρύματα και στις επιχειρήσεις υπήρξε αξιοσημείωτη, αλλά τελικά αυτό που τον έκανε διάσημο δεν ήταν τόσο οι εφευρέσεις όσο κάποιες ελαφρώς εξωφρενικές θεωρίες, που άρχισε να τις διατυπώνει στα βιβλία του. Σε μία από αυτές υποστηρίζει ότι στο μέλλον οι άνθρωποι θα ζουν για πάντα. Μέχρι να συμβεί αυτό, και για να καθυστερήσει το γήρας, ο Κούρτσβαϊλ καταναλώνει ένα κοκτέιλ με 100 συμπληρώματα διατροφής ημερησίως και τσεκάρει διαρκώς όλους τους βασικούς δείκτες της υγείας του. «Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια», δηλώνει υπερήφανα, «έχω γεράσει ελάχιστα».
Ένα πρόβλημα λογισμικού
Δεν είναι λίγοι οι Αμερικανοί που έχουν πάρει στα σοβαρά τις ιδέες του Κούρτσβαϊλ για την αναβάθμιση και την τελική επικράτηση επί του Χάρου. Ας μη μας διαφύγει ότι ο Κούρτσβαϊλ εργάζεται σε υψηλές θέσεις στην Google. «Φυσικά και δεν υπάρχει βιολογικό όριο», λέει ο δόκτωρ Ντέιβιντ Σίνκλερ στο podcast του Διαμαντή, «είμαστε από το ίδιο υλικό με μια φάλαινα που μπορεί να ζήσει πολύ περισσότερο από εμάς (200 χρόνια), είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό με τις χελώνες, λίγο πολύ από το ίδιο υλικό με τα δέντρα που μπορούν να ζήσουν χιλιάδες χρόνια. Πρόκειται για ένα πρόβλημα λογισμικού». Με απλά λόγια, είμαστε βιολογικές μηχανές, με στιβαρό υλισμικό (hardware), και αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας να διορθώσουμε το λογισμικό μας. Ο δρ Σίνκλερ μιλά ακόμα και για τη δυνατότητα της αντιστροφής της γήρανσης όσο γερνάμε, δηλαδή, να γινόμαστε νεότεροι. «Δεν πολεμάμε ενάντια στη γήρανση», αναφέρει χαρακτηριστικά, «απλώς προσπαθούμε να κάνουμε μια ήπια προσγείωση, αν θέλετε».
Γνωρίζουμε ότι ο Ρέι Κούρτσβαϊλ έχασε τον πατέρα του σε πολύ νεαρή ηλικία και ότι θα ήθελε πολύ να έβρισκε έναν τρόπο να τον αναστήσει. Πιθανώς ως φουτουριστής να δυσκολεύεται να συμφιλιωθεί με την έννοια του αναπότρεπτου. Όλα δείχνουν ότι η επανάστασή του έχει ένα πολύ προσωπικό λόγο. Άλλοι, ωστόσο, μπαίνουν στην υπόθεση με ακόμα πιο ιδιοτελή κίνητρα. Αν νικήσουμε τον χρόνο, αν θεραπεύσουμε την «ασθένεια» που μας στέλνει όλους στον θάνατο, θα έχουμε κερδίσει κάτι υπερπολύτιμο. Ποιος δεν θα μνημονεύει όλους αυτούς τους πιονέρους στο μέλλον, όταν θα έχουμε εξασφαλίσει την αιώνια ζωή; Εκτός από τους ματαιόδοξους, στο παιχνίδι μπαίνουν και οι πιο φανατικοί, οι οποίοι ποντάρουν στη συνθετική βιολογία, με την ελπίδα ότι μια μέρα θα καταφέρουμε να αλλάξουμε τη δομή των γονιδίων μας, θα επαναπρογραμματίσουμε τα κύτταρά μας, έτσι ώστε να μη γερνάμε και να μην πεθαίνουμε.
Το Πηγάδι της Νεότητας
Η προσπάθεια για την κατάκτηση της αιώνιας ζωής είναι παλιά όσο και ο πολιτισμός. Στην κινεζική παράδοση, για παράδειγμα, υπάρχει το Πηγάδι της Νεότητας. Το 200 π.Χ., ο αυτοκράτορας της Κίνας Κιν Σι Χουάνγκ είχε εμμονή με την αθανασία. Ο θρύλος λέει ότι έστειλε το ναυτικό του να αναζητήσει το περίφημο Πηγάδι. Προειδοποίησε τους ναύτες ότι, αν δεν το έβρισκαν, καλύτερα να μη γύριζαν πίσω. Τελικά, αντί για το Πηγάδι, η αποστολή ανακάλυψε κάτι πιο πεζό, αλλά εξίσου κερδοφόρο: την Κορέα και την Ιαπωνία. Σήμερα, ωστόσο, κάποιοι πιστεύουν ότι η αιωνιότητα θα κατακτηθεί με τους κβαντικούς υπολογιστές. «Μπορεί κάποιος να τους χρησιμοποιήσει για να λύσει το πρόβλημα της γήρανσης», γράφει ο φυσικός Μίτσιο Κάκου, «αναλύοντας τεράστιο όγκο γενετικών δεδομένων που συνδέονται με τη γήρανση και διαχωρίζοντας τη μοριακή βάση της ίδιας της ζωής. Στην πραγματικότητα, οι κβαντικοί υπολογιστές μπορούν ενδεχομένως να δημιουργήσουν δύο είδη αθανασίας: μια βιολογική και μια ψηφιακή. Μπορεί τελικά το Πηγάδι της Νεότητας να μην είναι ένα πηγάδι, αλλά ένα πρόγραμμα κβαντικού υπολογιστή».
«Στην πραγματικότητα, οι κβαντικοί υπολογιστές μπορούν ενδεχομένως να δημιουργήσουν δύο είδη αθανασίας: μια βιολογική και μια ψηφιακή» γράφει ο φυσικός Μίτσιο Κάκου
Ο Διαμαντής πιστεύει ότι μπορούμε να γυρίσουμε πίσω το ρολόι, υιοθετώντας έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει τα εξής συστατικά: τη διαρκή παρακολούθηση της κατάστασης της υγείας μας μέσω περιοδικών ελέγχων σε εξειδικευμένα κέντρα όπως το Fountain of Life, την αδιάλειπτη δουλειά με τη νοοτροπία και τις ατομικές πεποιθήσεις μας, την προσεκτική δίαιτα και την καλά μελετημένη κατανάλωση τροφών, τη συστηματική εκγύμναση, τον καλό ύπνο και, όπως ο Κούρτσβαϊλ, την καθημερινή κατανάλωση ενός μεγάλου αριθμού συμπληρωμάτων διατροφής και φαρμάκων αντιγήρανσης.
Γραφικοί ή οραματιστές;
Η κριτική που δέχεται το κίνημα της αθανασίας είναι βάσιμη. Αντί να δούμε πώς θα βελτιώσουμε την ποιότητα αλλά και την ποσότητα της ανθρώπινης ζωής πατώντας στη γη, σπαταλούμε πόρους και ενέργεια για κάτι που έχει μηδαμινή πιθανότητα επιτυχίας στο ορατό μέλλον. Ο δημοσιογράφος Νταν Μπούτνερ έχει αφιερώσει τη ζωή του στην έρευνα των «Μπλε Ζωνών» (είναι περιοχές του κόσμου οι οποίες πιστεύεται ότι έχουν μεγαλύτερο από το συνηθισμένο αριθμό ανθρώπων που ζουν πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο). Έχει μελετήσει επί μακρόν τι κάνουν οι αιωνόβιοι συνάνθρωποί μας και έχει εξαγάγει χρήσιμα συμπεράσματα που μπορούν να γενικευτούν και να υιοθετηθούν από τους πάντες. Τα πραγματιστικά πορίσματα του Μπούτνερ δεν υπόσχονται αιώνια ζωή, αλλά έναν πιο μακρύ και πιο υγιή βίο.
Οι επίδοξοι Μαθουσάλες όμως έχουν άλλη γνώμη: παρουσιάζουν την αιώνια ζωή περίπου σαν κάτι το αναπόφευκτο. Αργά ή γρήγορα, λένε, η τεχνολογία και η επιστήμη θα μας κάνουν αυτό το δώρο. Το θέμα είναι, λοιπόν, πώς θα το αξιοποιήσουμε εμείς. Οι προπαγανδιστές αυτών των ιδεών μοιάζουν σήμερα γραφικοί, αν όμως πετύχει το σχέδιό τους, τότε θα επαίρονται ότι ήταν οι μόνοι που επιχείρησαν να μας προετοιμάσουν. Το μόνο ανησυχητικό σε αυτή την περίπτωση είναι ότι, σύμφωνα με κάποιες ερμηνείες της Βίβλου, ο θάνατος του Μαθουσάλα επήλθε με τον Κατακλυσμό.