Το 1996, το Life magazine ανέθεσε στον Στίβεν Γουίλκς να τραβήξει μια φωτογραφία από τα γυρίσματα της ταινίας Ρωμαίος και Ιουλιέτα του Μπαζ Λούρμαν, η οποία θα έπρεπε να ανοίγει σαν τρίπτυχο στο περιοδικό. Ο 39χρονος τότε φωτογράφος δεν ήξερε πώς να δημιουργήσει ένα οριζόντιο κάδρο, και μάλιστα σε τρεις πτυχές, και βρήκε τη λύση παρατηρώντας τα φωτογραφικά κολάζ του Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Όταν βρέθηκε στα γυρίσματα, σε ένα από τα κλικ ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο και η Κλερ Ντέινς αγκαλιάζονταν στο κέντρο της σκηνής. Δεξιά, υπήρχε ένας καθρέφτης. Για να τραβήξει τη φωτογραφία για το LIFE, ο Γουίλκς τούς ζήτησε να φιληθούν. Το τελικό αποτέλεσμα πέτυχε κάτι που θα τον ενέπνεε για τη συνέχεια της σταδιοδρομίας του: να δείχνει σε μία και μόνο φωτογραφία την εξέλιξη του χρόνου, με το ζευγάρι στο κέντρο να αγκαλιάζεται και στα δεξιά να φιλιέται. «Η ιδέα ότι η φωτογραφία μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από ένα κλικ στον χρόνο γεννήθηκε εκεί», μου λέει, και, 27 χρόνια αργότερα, είχε ως αποτέλεσμα το λεύκωμα Day To Night που κυκλοφόρησε από την Taschen.
Ο Γουίλκς συνδέεται για την κουβέντα μας από το Γουέστ Πορτ στο Κονέκτικατ, όπου ζει και εργάζεται, όταν δεν ταξιδεύει. Γεννημένος το 1957 στη Νέα Υόρκη, έπιασε για πρώτη φορά φωτογραφική μηχανή στα 12 του, πειραματιζόμενος με τη μικροφωτογραφία. «Ουσιαστικά, η μικροφωτογραφία είναι μια μεταφορά για ό,τι αγαπάω: την τέχνη τού να κοιτάς από πολύ κοντά. Είτε ταξιδεύω είτε απλώς βγαίνω από το σπίτι μου, πάντα κάτι κοιτάζω. Είμαι περίεργος και έχω μια παιδική αφέλεια σε σχέση με αυτό που παρατηρώ», λέει. Στην εφηβεία του αγάπησε τους ρομαντικούς. Υπάρχει ένας πίνακας που ξύπνησε την ιδέα στον Γουίλκς να ασχοληθεί με την έννοια του χρόνου. Πρόκειται για τους Θεριστές (1565) του Πίτερ Μπρίγκελ, που αναπαριστά, φαινομενικά, διαφορετικούς χωρικούς να οργώνουν, να κόβουν σιτάρι, να τρώνε μεσημεριανό, να ξαποσταίνουν. Αν όμως προσέξεις την εικόνα, καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για έναν και μόνο άνθρωπο σε διαφορετικές στιγμές της μέρας. Πέντε αιώνες αργότερα, ο Γουίλκς έκανε ένα κολάζ μερικών χιλιάδων φωτογραφιών σε μία και παραδέχεται ότι είναι τυχερός που ζει σε μια εποχή που το αναλογικό έγινε ψηφιακό· χωρίς το Photoshop θα ήταν αδύνατο να πετύχει αυτό που θέλει να μεταδώσει: «Αντί λοιπόν να χρησιμοποιώ το φιλμ και να βλέπω τον κόσμο όπως τον βλέπει οποιοσδήποτε μέσα από την αναλογική φωτογραφία, είχα την ευκαιρία να εξερευνήσω την έννοια του χρόνου με τον δικό μου τρόπο, κάνοντας κάτι μοναδικό».
Ανεβασμένος στον γερανό
Τι είναι αυτό που κάνει τους καμβάδες –γιατί για τέτοιους πρόκειται– του Γουίλκς ξεχωριστούς; Εκ πρώτης όψεως βλέπουμε έναν εντυπωσιακό πανοραμικό πίνακα, είτε είναι το χιονισμένο Σέντραλ Παρκ είτε το Βόρειο Σέλας ή ένα σμήνος από πελαργούς να ξεκουράζονται σε μια ρηχή λίμνη. Κάτι, όμως, είναι παράξενο: είναι το φως, και πιο συγκεκριμένα οι αποχρώσεις του. Ο Γουίλκς, χρησιμοποιώντας διαφορετικούς άξονες, παρουσιάζει το πέρασμα από τη μέρα στη νύχτα και αντίστροφα, ενώνοντας σε μία φωτογραφίες που τραβιούνται σε διαφορετικές στιγμές του εικοσιτετραώρου. Είτε πρόκειται για μια οριζόντια σύνθεση από αριστερά προς τα δεξιά, είτε πρόκειται για κάθετη, από πάνω προς τα κάτω, είτε ακόμη ακόμη δημιουργώντας ένα διαγώνιο Χ. Πώς το κάνει όμως αυτό;
Υπάρχει μια διαδικασία εξαιρετικά χρονοβόρα και κοπιαστική, την οποία ακολουθεί πιστά: για να απαθανατίσει το πέρασμα από τη μέρα στη νύχτα, ο Γουίλκς στήνει σε μια υπερυψωμένη πλατφόρμα ή σε έναν γερανό περίπου έξι μέτρα πάνω από τη γη μια φωτογραφική μηχανή, η οποία δεν κινείται καθόλου για τις επόμενες 24 ή και παραπάνω ώρες. «Κλεισμένος σε αυτόν τον γερανό ακόμα και για 36 ώρες, βλέπω τη φύση και ακούω τους ήχους της μέσα από έναν σκοτεινό θάλαμο», λέει. Όσο βρίσκεται εκεί, θα τραβήξει κάπου ανάμεσα σε 1.500 και 5.000 φωτογραφίες της σκηνής που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του. «Δεν υπάρχει τίποτα αυτοματοποιημένο σ’ αυτό που κάνω. Όντως κάθομαι εκεί με μια πελώρια κάμερα, που δίνει φωτογραφίες σε εξαιρετικά υψηλή ανάλυση, ώστε να τραβήξω χιλιάδες φωτογραφίες», εξηγεί.
Στη συνέχεια πηγαίνει στο στούντιό του και περνά από εβδομάδες μέχρι μήνες, κατά τους οποίους κάνει ένα ψηφιακό κολάζ όλων αυτών των φωτογραφιών. Το φόντο δεν αλλάζει, αλλά το ξημέρωμα θα γίνει σκληρό πρωινό φως, σούρουπο και νύχτα, ενώ η ζωή θα κυλάει απρόσκοπτα, χωρίς ο ίδιος να επηρεάζει με τον φακό του την εξέλιξή της. «Για να καταλάβεις τη διαδικασία, στην αναπαράσταση άγριας ζωής θα τραβήξω μια φωτογραφία χωρίς κανένα ζώο και αυτό θα λειτουργήσει ως “λευκός καμβάς”, ώστε να επικολλήσω όλες τις άλλες φωτογραφίες επάνω», σημειώνει.
Ως ένας διαφορετικός φωτογράφος δρόμου, επιχειρεί να δημιουργήσει υλικό με τεχνική αρτιότητα και όραμα, για να πετύχει αυτό που επιδιώκει κάθε φωτογράφος: την αναπαραγωγή μιας στιγμής. Ενώ όμως η παραδοσιακή φωτογραφία αφορά ένα κλικ στον χρόνο, που, φιλοσοφικά μιλώντας, δεν μπορεί να επαναληφθεί, εκείνος ονειρεύεται το ακατόρθωτο: μέσα σε μία μόνο φωτογραφία να παρουσιάσει μια συνέχεια· να πει μια ιστορία με αρχή, μέση, και τέλος. «Θέλω να σε κάνω να ζήσεις μια ερωτική ιστορία ξανά και ξανά, με έναν τρόπο. Και ίσως, μέσα από την πράξη της αγάπης, η δουλειά μου να σε αγγίξει συναισθηματικά», λέει.
Η συνάντηση των ζώων
Μου διηγείται στιγμιότυπα από τα ταξίδια του – είναι επίσης εξερευνητής του National Geographic και έχει πραγματικά περιηγηθεί κάθε γωνιά της Γης. Μου περιγράφει πώς πέρασε κάποτε 26 ώρες σ’ έναν γερανό έξι μέτρα πάνω από τη γη, σε μια κρυψώνα κροκοδείλων στο Εθνικό Πάρκο Σερονέρα στην Τανζανία. «Αντίκρισα ένα παράδοξο θέαμα. Η παρατεταμένη ξηρασία περιόρισε τις φυσικές λίμνες όπου θα μπορούσαν να ξεδιψάσουν τα άγρια ζώα. Έτσι, σε μια κρυψώνα κροκοδείλων, που είχε νερό, είχαν μαζευτεί δεκάδες, ίσως εκατοντάδες ζώα, ελέφαντες, ιπποπόταμοι, ζέβρες, σουρικάτες, αντιλόπες… ανταγωνιστικά είδη, τα οποία όμως, όσο έπιναν νερό, δεν ενοχλούσαν το ένα το άλλο. Μόλις χόρτασαν, το κυνήγι άρχισε και μαζί του κι η μάχη της επιβίωσης». Η κουβέντα πηγαίνει, αναπόφευκτα, στην κλιματική αλλαγή: «Αυτή η εικόνα που βίωσα θα είναι συνήθης τα επόμενα χρόνια και στους ανθρώπους. Πρέπει να σταματήσουμε να πολεμάμε μεταξύ μας και να επικεντρωθούμε στον πιο βασικό φυσικό πόρο για την επιβίωσή μας: το νερό. Αυτή πρέπει να είναι η μόνη μας έγνοια», λέει.
Ο Γουίλκς έχει περάσει περισσότερο χρόνο από τους περισσότερους από εμάς στη φύση. Παρατηρεί ένα πράγμα: «Η Γη δεν μπορεί να επιβιώσει αν κάποιος είδος εξαφανιστεί. Μόνο ο άνθρωπος. Το μόνο ζώο που μπορεί να εξαφανιστεί από την εξίσωση είναι ο άνθρωπος», επαναλαμβάνει εμφατικά, και συνεχίζει: «Βλέπω μπροστά μου τα νούμερα που διαβάζετε στις εφημερίδες, πληθυσμούς ζώων που δεν μεταναστεύουν, πάγους που λιώνουν, αλλάζοντας τις συνήθειες της άγριας ζωής. Ταυτόχρονα όμως, βλέπω την προσαρμοστικότητα των ζώων σε πραγματικό χρόνο. Ο πλανήτης θα επιβιώσει. Η λέξη-κλειδί είναι η “ισορροπία”». Είναι αισιόδοξος ο Γουίλκς. Θέλω να τον πιστέψω, αλλά πολύ φοβάμαι ότι πολλές από αυτές τις εικόνες των άγριων ζώων θα κοσμούν σε λίγο καιρό μόνο τοίχους μουσείων. Μήπως γι’ αυτό είναι και τόσο πολύτιμες; Εκείνος θα το θέσει αλλιώς: «Μπορεί να λέμε ότι η ζωή είναι στιγμές, αλλά αυτό που με τρομάζει περισσότερο είναι να χάσω έστω και μία απ’ αυτές».
Το βιβλίο Day to Night του Στίβεν Γουίλκς κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Taschen και κοστίζει 60 €.
