«Νονά, γιατί μιλάτε εδώ όλοι μεταξύ σας; Γιατί σου λένε καλημέρα; Είσαι διάσημη;» Αυτή ήταν η ειλικρινής απορία της 12χρονης βαφτιστήρας της Μαριάννας Κέλαλη, δημιουργού του brand ρούχων Cherrymuse, σχετικά με την ατμόσφαιρα που επικρατεί στον πεζόδρομο της Αγίας Ζώνης στην Κυψέλη. Το μικρό κορίτσι μεγαλώνει στα προάστια και δεν είναι συνηθισμένο σε τόση οικειότητα. «Όχι, εδώ είναι μια γειτονιά όπου χαιρετιόμαστε», έσπευσε να της απαντήσει η σχεδιάστρια μόδας/γραφίστρια/εικονογράφος, όπως μου διηγείται. Καθώς, όμως, επαναφέρει την ιστορία στο μυαλό της, κάνει μια μικρή παύση, πριν συνεχίσει: «Και είναι τόσο ωραίο αυτό!». Η Κυψέλη δεν είναι αυτή που ήταν κάποτε, ούτε αυτή που ήταν στο πρόσφατο παρελθόν, γεμάτη με αυτοκόλλητα «Ενοικιάζεται-Πωλείται» και στιγματισμένη από τα ρεπορτάζ για την επικινδυνότητα στους δρόμους της. Το τοπίο έχει αλλάξει ριζικά. Αλλά τι είναι αυτό που την κάνει να αναδίδει σήμερα τη ζεστασιά που περιγράφει η Μαριάννα;
Μέσα σε 300 μέτρα
«Το μαγαζί το βρήκα εντελώς τυχαία. Είδα μια ταμπέλα “Ενοικιάζεται” καθώς περνούσα από απέναντι», λέει η Αγγελική Κολονιάρη, ιδιοκτήτρια του Ink Job. Το κατάστημα με τις χειροποίητες τσάντες, τις μαξιλαροθήκες, τα κασπό και τα διακοσμητικά έχει δώσει νέα πνοή στην οδό Σικίνου. Μοιάζει σαν να βρίσκεται εδώ από πάντα, ενώ δεν έχει καν συμπληρώσει δύο μήνες παρουσίας. Πιο πριν είχε δοκιμάσει την τύχη της στα Εξάρχεια, χωρίς όμως επιτυχία. «Τα μόνα μαγαζιά που νοικιάζονταν ήταν κάτι παρατημένα υπόγεια για 600 ευρώ τον μήνα», μου λέει. Αντίθετα, στην Κυψέλη είχε τη δυνατότητα να διαλέξει ανάμεσα σε έξι-επτά επιλογές.
Στο ακριβώς απέναντι πεζοδρόμιο έκανε πρόσφατα την εμφάνισή της η Φλώρα, ένα ανθοπωλείο-concept store. Εδώ βρίσκει κανείς φυτά εσωτερικού χώρου αλλά και πιο προσωπικά αντικείμενα, όπως κεριά και σαπούνια, όλα χειροποίητα. «Το ανθοπωλείο άνοιξε τον Οκτώβριο σε έναν χώρο που ήταν κλειστός για πολλά χρόνια και πιο πριν φιλοξενούσε ένα ψιλικατζίδικο», με ενημερώνει η Χρύσα Τσιντού, που μαζί με τη συνεταίρο της Μαριάνθη Διαμαντάτου πήραν τη μεγάλη απόφαση να ανοίξουν κάτι «πολύ δικό» τους. «Είμαι παιδί του Κέντρου, το αγαπώ πολύ. Η ιδέα για το ανθοπωλείο μού ήρθε όταν μια φίλη μου άνοιξε ένα κατάστημα στην Κυψέλη. Κάνοντας βόλτες με το αυτοκίνητο στους γύρω δρόμους, είδα ότι δεν υπάρχει κανένα μαγαζί με φυτά. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι είναι ευκαιρία». Από τον πεζόδρομο της Αγίας Ζώνης μέχρι την πολυτραγουδισμένη Φωκίωνος Νέγρη, η απόσταση είναι μόλις 300 μέτρα. Δεν έχουν περάσει παρά λίγα χρόνια από τότε που εδώ είχε δημιουργηθεί ένα άτυπο αθηναϊκό No Man’s Land∙ σχεδόν τίποτε καινούργιο δεν συνέβαινε σε αυτά τα οικοδομικά τετράγωνα. Η κρίση έδειχνε τα δόντια της με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο. Τώρα, ανά λίγα μέτρα και ανά μερικούς μήνες ξεπηδά κάποιο νέο εγχείρημα, όπως καταστήματα που στηρίζουν το ελληνικό ντιζάιν, εναλλακτικά κοσμηματοπωλεία, μαγαζιά με second hand ρούχα.
Νέες ιδέες, νέα αισθητική
«Τι είναι το Ink Job;», αναλογίζεται η Αγγελική Κολονιάρη. Χαμογελά και προσπαθεί να το ορίσει: «Ο χώρος που μου δίνεται να πειραματιστώ με υλικά και σχέδια και, γενικά, ό,τι μπορεί να έχω στο κεφάλι μου. Όλα όσα βλέπεις μες στο μαγαζί τα φτιάχνω με τα χέρια μου». Κάτι αντίστοιχο ισχύει για το brand Cherrymuse, αφού η Μαριάννα Κέλαλη δημιουργεί η ίδια τα σχέδια τα οποία θα τυπωθούν πάνω στα υφάσματα, πριν γίνουν φαντεζί φορέματα. Είναι και αυτή μια πολύ προσωπική, πολύ χειροποίητη δουλειά. «Μόνο το πρόβατο δεν κουρεύω», λέει γελώντας. Πώς βρέθηκε στην Κυψέλη; «Έπαιξε μεγάλο ρόλο το γεγονός ότι η γειτονιά “ανεβαίνει” ξανά», εξηγεί, «αλλιώς σίγουρα δεν θα άνοιγα εδώ ένα εμπορικό μαγαζί».
Η Κυψέλη πέρασε πρόσφατα από όλα τα στάδια: ακμή, παρακμή και τώρα, σιγά σιγά, αναγέννηση. Σε κάθε περίπτωση είναι μια γειτονιά με ιστορία. «Οι πιο μεγάλοι σε ηλικία κάτοικοι της περιοχής γνωρίζουν πολλές φορές καλύτερα ακόμα και από μένα τι αξίζει – όπως, για παράδειγμα, αν μια γούνα είναι ή όχι αυθεντική», αναφέρει η Έμμυ Μυγιάκη, σκηνοθέτις στο επάγγελμα. Ξεκίνησε το Εpoque Room, ένα brand με vintage θεατράλε ρούχα, μέσα στην καραντίνα, καθώς τα κινηματογραφικά γυρίσματα είχαν πατήσει φρένο. Πριν από περίπου 24 μήνες επένδυσε σε ένα φυσικό κατάστημα στην οδό Σποράδων. «Δεν υπήρχε κάτι ανάλογο. Άλλωστε, οι παλιοί Κυψελιώτες είναι αυτής της αισθητικής».
Στην οδό Αγίου Μελετίου αντίστοιχα, συναντά κανείς τα χειροποίητα κοσμήματα LaouLaou της Γιοβάνας Μουζάκη. «Όσο περισσότερο ζωντανεύει η γειτονιά, τόσο πιο πολύ την αγαπώ», μου λέει. Συζητάμε για την εμπειρία του καταστήματος. «Ακόμα δεν έχω αποφασίσει τι θα γίνω όταν μεγαλώσω», λέει χαμογελώντας, καθώς εξηγεί το πώς μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο προσωπικό της brand και στη δουλειά της ως κοινωνικός λειτουργός. Δεν είναι η μόνη που κάνει κάτι τέτοιο, το ίδιο ισχύει και για τη Χρύσα Τσιντού του ανθοπωλείου Φλώρα και για τη Μαριάννα Κέλαλη του brand ρούχων Cherrymuse, αφού και εκείνες συνεχίζουν τις «παλιές» τους δουλειές.
«Σίγουρα θα ήταν πιο απλό να συνεχίσει το Epoque Room σε online μορφή, αλλά η προσωπική επαφή με τους ανθρώπους προσφέρει πολύ πιο υψηλή ποιότητα δουλειάς», μου εξηγεί η Έμμυ Μυγιάκη. Αντίστοιχα η Γιοβάνα Μουζάκη περιγράφει ότι το LaouLaou υπήρχε από το 2015, αλλά ως φυσικό κατάστημα λειτουργεί εδώ και δυόμισι χρόνια. Το ίδιο ισχύει και για το Cherrymuse, και για το Ink Job. Να, λοιπόν, ένας ορισμός: μικρά καταστήματα με υψηλή αισθητική και εναλλακτική ματιά, τα οποία προήλθαν συνήθως μέσα από τους διαδρόμους του ίντερνετ. Λείπει, βέβαια, ένα βασικό στοιχείο: σχεδόν με όλους όσους καταστηματάρχες μιλάω είναι γένους θηλυκού. Η επανάληψη είναι τόσο συχνή, ώστε παύει να δείχνει τυχαία. Το φαινόμενο δεν είναι αυστηρά ελληνικό, αφού, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι γυναικείες επιχειρήσεις αυξάνονται σχεδόν με διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με όλες τις άλλες επιχειρήσεις των ΗΠΑ.
Αντίστοιχα, το περιοδικό Forbes τονίζει, βασιζόμενο σε έρευνες, ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη δίψα για επιτυχία και ανάπτυξη σε σχέση με τους άντρες, ενώ οι επιχειρήσεις που στήνουν παράγουν μεγαλύτερα έσοδα και περισσότερες θέσεις εργασίας. Επίσης, είναι κοινό μυστικό ότι σε θέματα αισθητικής και προσωπικού γούστου οι γυναίκες είναι –πλην εξαιρέσεων φυσικά– εκείνες που δείχνουν τον δρόμο.
Σε κάθε περίπτωση, οι κοπέλες που συναντώ έχουν βάλει ένα μεγάλο προσωπικό στοίχημα που ενέχει πολύ σοβαρό ρίσκο. Επί της ουσίας, έχουν κάνει επαγγελματική στροφή 180 μοιρών. «Πώς θα έλεγα στους γονείς μου ότι μετά από τόσα χρόνια σπουδών θα αρχίσω να ράβω μαξιλαροθήκες ως κύρια απασχόληση;», εξομολογείται η Αγγελική Κολονιάρη. «Στην παρούσα φάση έρχομαι με τρομερή όρεξη στο μαγαζί. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο σύντροφός μου να με κοροϊδεύει όταν καταλαβαίνει πως δεν κρατιέμαι να πάω για δουλειά».
Τουρίστες, remote workers, επισκέπτες
Φυσικά, δεν είναι όλα ρόδινα στην Κυψέλη. Ακούω παράπονα για το θέμα της καθαριότητας αλλά και για το γεγονός ότι αντιμετωπίζουν με τρόμο μια πιθανή ξαφνική αύξηση των ενοικίων. Περισσότερα μαγαζιά σημαίνουν περισσότερη κινητικότητα, περισσότεροι τουρίστες, περισσότερα Airbnb. «Οι τιμές έχουν ήδη ανέβει και εδώ. Πρόσφατα, προσπάθησα να “μεγαλώσω” το μαγαζί και δεν τα κατάφερα», σημειώνει η Έμμυ Μυγιάκη. «Έχω την αίσθηση πως υπάρχει μεγάλη κοινότητα από remote workers στην Κυψέλη – Γάλλοι, Γερμανοί, ακόμα και Αυστραλοί», λέει η Αγγελική Κολονιάρη. Όταν τη ρωτώ αν συμβαίνει το ίδιο και με τους τουρίστες, το επιβεβαιώνει, αλλά σε πολύ μικρό βαθμό. «Καμία σχέση με Μοναστηράκι ή Ψυρρή», ξεκαθαρίζει.
Την ίδια στιγμή, οι μετανάστες αποτελούν εδώ και πολλά χρόνια ένα πολύ ζωντανό κομμάτι της περιοχής. Εκτός από Ασιάτες, Αφρικανούς και Βαλκάνιους, υπάρχουν και Δυτικοευρωπαίοι που αναζητούν εδώ την τύχη τους.
«Εγώ και ο Στέφανος, ο σύντροφός μου, αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε ένα brand εναλλακτικής, βιώσιμης διακόσμησης εσωτερικού χώρου», μου λέει η Βορειοϊταλίδα Σίλβια Κρούντια, 36 ετών, ιδιοκτήτρια του brand Hoko στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης. Η ίδια αποφάσισε πως θέλει να αναπτύξει την αγάπη της για τα φυτά την περίοδο της καραντίνας. Έτσι, έκανε το χόμπι της επάγγελμα: μίνιμαλ ανθοδοχεία από ξύλο πεύκου που έρχονται με δώρο το φυτό. «Τα φυτά πρέπει να τα μοιραζόμαστε – και όχι μόνο να τα αγοράζουμε», μου εξηγεί. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που η ονομασία του brand τους παραπέμπει σε ένα μικρό πνεύμα του δάσους της ιαπωνικής μυθολογίας.
Αρκούν όμως άραγε τα αντικείμενα για να προσελκύσουν το κοινό; Οι Hoko ετοιμάζουν workshop ξυλουργικής και plant propagation (η διαδικασία πολλαπλασιασμού πολλών νέων φυτών από ένα αρχικό φυτό-γονέα), ενώ σεμινάριο για χειροποίητα στεφάνια διοργάνωσαν πρόσφατα και οι κοπέλες του ανθοπωλείου Φλώρα. «Παρατηρούμε ότι, όταν μπαίνει κάποιος κάτοικος της περιοχής στο μαγαζί, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο να επαναλάβει την επίσκεψή του ξανά μέσα στην εβδομάδα», λένε χαρακτηριστικά. Από το χάος του ίντερνετ, λοιπόν, μέχρι τη φυσική παρουσία και τη διάδραση με τον κόσμο, δεν χρειάζονται πολλά πράγματα. Αρκούν καμιά φορά 300 μέτρα δρόμος και έξυπνες ιδέες.
Μια φιλόξενη γειτονιά
«Μου άρεσε το γεγονός ότι η Κυψέλη βγάζει ακόμα την αίσθηση γειτονιάς. Σκέψου ότι περνούν οι γιαγιάδες και μου λένε καλημέρα», λέει η Αγγελική Κολονιάρη. «Ήταν κάτι που το παρατήρησα και τα Χριστούγεννα: οι ντόπιοι που είχαν έρθει να ψωνίσουν παλιότερα, ήρθαν και στις γιορτές για να πάρουν ένα στολίδι ή έφεραν το παιδί τους να πει τα κάλαντα». Η Μαριάννα Κέλαλη του Cherrymuse νιώθει διπλά χαρούμενη όταν βλέπει μεγαλύτερες κυρίες της περιοχής να δοκιμάζουν τα φαντεζί φορέματά της, ενώ της κάνει τρομερή εντύπωση ότι πολλοί κάτοικοι περνούν και της λένε πως το μαγαζί ομόρφυνε την περιοχή.
«Η γειτονιά μάς αγκάλιασε πάρα πολύ», συμπληρώνει η Έλλη Γιδάκου, 39 ετών, ιδιοκτήτρια του Salto Belto. Το ιδιαίτερο μπιστρό στον πεζόδρομο της Αγίας Ζώνης, εκτός από μεγάλη προσοχή στις πρώτες ύλες, επιμονή στα ελληνικά προϊόντα, εξαιρετικά αφεψήματα και μια ανοιχτή κουζίνα όπου βλέπεις τα πάντα, έχει και μια δεύτερη λειτουργία: «Θέλαμε να ανοίξουμε ένα concept store με δικά μας πράγματα, όπως οι κεραμικές κούπες που σχεδιάζει ο γραφίστας σύζυγός μου, αλλά και να αναδείξουμε το ελληνικό ντιζάιν». Φυσικά, σε όλα αυτά βασικό ρόλο παίζει ο καφές, το νούμερο ένα έσοδο τέτοιων μαγαζιών.
Πώς όμως και γιατί ξεκίνησαν την προσπάθειά τους στην περιοχή; «Είμαι ερωτική μετανάστρια στην Κυψέλη, εδώ και 16 χρόνια», λέει γελώντας η Έλλη Γιδάκου. «Στα πολύ δύσκολα χρόνια της γειτονιάς, τότε την περίοδο της κρίσης, κοιτούσαμε ως ζευγάρι και την αποκεντροποίηση. Τελικά, όταν η περιοχή πήρε ξανά τα πάνω της, κάναμε ακριβώς το ανάποδο: αγοράσαμε σπίτι εδώ και ανοίξαμε το Salto Belto. Ξεκινήσαμε με βάση το σκεπτικό να αναδείξουμε όσα παράγονται και δημιουργούνται εντός των ελληνικών συνόρων. Τελικά, έχουμε οδηγηθεί σε ακόμα πιο τοπικές λογικές. Για να καταλάβεις, όλα τα χειροτεχνήματα που φιλοξενούμε είναι από Κυψελιώτες δημιουργούς». Όσο για το όνομα του μαγαζιού; «Θέλαμε να αποτίσουμε έναν φόρο τιμής στον πεζόδρομο της Αγίας Ζώνης. Είχαν πέσει διάφορες ιδέες για ονομασίες, μέχρι που μια καλή μου φίλη πέταξε την ιδέα να ονομαστεί Santo Belto, ως μια χιουμοριστική μετάφραση της Αγίας Ζώνης στα ιταλικά, και παρότι στην αρχή το αντιμετωπίζαμε σαν πλάκα, γνωρίζαμε ότι μόλις είχαμε βρει το όνομά μας».
Η αλήθεια είναι ότι ξεκινώντας το ρεπορτάζ δεν είχα καταλάβει τι ακριβώς θα συναντήσω. Είχα ως δεδομένο ότι κάτι καινούργιο συμβαίνει στην Κυψέλη εδώ και λίγα χρόνια. Άκουγα όλο και περισσότερους ανθρώπους του ευρύτερου κύκλου μου να πηγαίνουν εκεί για καφέ, για ψώνια ή ακόμα και για να ανοίξουν μαγαζιά. Τελικά, αυτό που συνάντησα ήταν προσωπικές ιστορίες∙ όχι απαραίτητα επιτυχίας, αλλά σίγουρα προσπάθειες για ένα καλύτερο αύριο. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών; Η φιλοξενία και η προσωπική αισθητική. Οι γυναίκες που βρίσκονται πίσω από τη θηλυκή αναγέννηση της Κυψέλης ανοίγουν τις πόρτες των μαγαζιών τους, όπως παλιά οι άνθρωποι στις γειτονιές άνοιγαν τα σπίτια τους για να υποδεχτούν τους μουσαφίρηδες. «Από πιτσιρίκια μέχρι συνταξιούχους, από remote workers μέχρι πρόσφυγες από την Παλαιστίνη, που αρνούνται πεισματικά να τους κεράσουμε καφέ (το θεωρούν υποχρέωσή τους να τον πληρώσουν), και από φοιτητές μέχρι την κόρη ενός κυρίου με καροτσάκι που τον φέρνει εδώ από το κοντινό Άσυλο Ανιάτων για να αλλάξει παραστάσεις», είναι η απάντηση της ιδιοκτήτριας του Salto Belto, όταν τη ρωτώ ποιοι κάθονται στα τραπεζάκια του μαγαζιού της.
Σε όσες βόλτες και αν έκανα στην περιοχή, δεν συνάντησα τα «στραβά» βλέμματα του πρόσφατου παρελθόντος. Δεν είδα ανθρώπους –κατοίκους ή καταστηματάρχες– επιφυλακτικούς ή έτοιμους να ξεσπαθώσουν ενάντια στον «απέναντι». Οι σχέσεις ανάμεσα στους ντόπιους, τους ξένους αλλά και τους Έλληνες που έχουν πρόσφατα μετακομίσει στην Κυψέλη, δείχνουν να διακατέχονται πια από μια ηρεμία. «Δεν υπάρχει καμία ένταση ανάμεσα σε μετανάστες και Έλληνες εδώ στην Κυψέλη. Τουλάχιστον εγώ αυτό έχω βιώσει», μου λέει με σταθερή φωνή η Αγγελική Κολονιάρη του Ink Job.
Τι έχει να προσφέρει, λοιπόν, αυτή η γωνιά της Κυψέλης εκτός από νέα, πρωτότυπα μαγαζιά με πολύ προσωπική αισθητική; Την αίσθηση μιας κοινότητας. «Στην Αγίας Ζώνης, όλοι όσοι έχουμε ανοίξει καινούργια μαγαζιά έχουμε γίνει μία παρέα», εξηγεί η Έλλη Γιδάκου: «Η Κυψέλη γίνεται ξανά φιλόξενη και πολυπολιτισμική. Όσο μπορούμε προσπαθούμε να στηρίξουμε την κοινότητα∙ όποια και αν είναι αυτή». Διότι, τελικά, μπορεί ο Ξένιος Δίας να ήταν ο θεός της φιλοξενίας, αλλά όλοι γνωρίζουμε πως σε αυτόν τον τομέα άλλος έκανε την πιο σημαντική δουλειά: η Εστία, η θεά δηλαδή που δημιουργούσε τις κατάλληλες συνθήκες για να νιώσουν οι επισκέπτες ακριβώς σαν στο σπίτι τους.